Կովկասյան խլուրդ

Տարածված է Կենտրոնական և Արևմտյան Անդրկովկասում, Հայաստանում։ Արցախում հայտնաբերվել է Մարտակերտի շրջանի Թարթառի գետահովտի անտառներում։

Գերադասում է բնակություն հաստատել անտառային և նախանտառային գոտում, որտեղ հողերը ճահճացած չեն, փուխր են, հարուստ անձրևորդերով, հանդիպում է նաև մերձալպյան գոտիներում, վերին սահմանը հասնում է մինչև 2500-2600 մ, սակայն բնակատեղերի նկարագրումը վերջնական համարել չի կարելի։ Վարում է թաքնված կենսակերպ, օրվա մեծ մասը անցկացնում է ստորգետնյա անցուղիներում։

Աչքերն ամբողջովին փակ են նուրբ փոքր մաշկով, գանգը բավական խոշոր է, նրա ընդհանուր երկարությունը` 34,2-36 մմ է, կոնդիլոբազալ երկարությունը՝ 32,2-35 մմ, քթային բաժինը բավականին լայն է՝ 4,8-5 մմ։ Մարմնի երկարությունը քթի ծայրից մինչև պոչարմատը՝ 105-124,5 մմ, պոչի երկարությունը՝ 24-37 մմ, քաշը տատանվում է 32,5-115 գրամի սահմաններում։ Մորթախավի գույնը սևագորշ է, համարյա սև։ Սեզոնային և հասակային փոփոխություններն աննկատ են։ Երիտասարդ և հասուն առանձնյակների մոտ մազափոխությունից հետո մորթախավը ինտենսիվ սև է և մազածածկի ծայրերի արծաթափայլի շնորհիվ՝ փայլուն։

Բազմացումը ձգձգված է։ Ի տարբերություն հյուսիսային շրջանների, հարավային շրջաններում այն ավելի շուտ է կատարվում։ Այս կենդանիների զուգավորումը սկսվում է փետրվարի սկզբներին, իսկ տաք եղանակներին ավելի շուտ։ Հունիս-հուլիս ամիսներին սեռական ակտիվությունը նվազում է։ Հղիությունը տևում է 38-40 օր, սերնդում ունենում են 3-4 ձագ։

Այս կենդանիների թվաքանակի կրճատման բնական պատճառներից են երկարատև երաշտը, սակավաձյուն ձմեռը, առավելապես մերձալպյան գոտում, լայնատերև անտառների հատումը։

Խլուրդները կարևոր նշանակություն ունեն հողագոյացման, հողերի օդափոխության, խոնաավության ռեժիմի պահպանության, քիմիական կազմի և բերրիության բարձրացման գործում^[1][2][3]։