Խայտաբղետ փայտփոր

Հիմնականում տարածված է Հյուսիսարևելյան Աֆրիկայում, Եվրոպայում, Ասիայից մինչև Սկանդինավիա, Փոքր Ասիայում։ Հանդիպում է նաև Սիցիլիայում, Կորսիկայում, Սարդինիայում։ Բնության մեջ կարևոր նշանակություն ունի. մաքրում է ծառի խոռոչները տարբեր վնասատուներից^[1]։

Մարմնի երկարությունը 22-23 սմ է, թևերի բացվածքը՝ 34-39 սմ, կենդանի զանգվածը՝ 78-100 գ։ Մարմինը վերևից սև է, ուսափետուրները՝ խոշոր սպիտակ բծերով։ Մարմինը ներքևից միատարր բաց դարչնագույն-դեղին ��, ներքնապոչը՝ կարմիր։ Գլխի ճյուղավոր սև շերտը հասնում է մինչև ծոծրակը և կտուցը, գագաթը սև է։ Արուի ծոծրակը կարմիր է։

Թռիչքը խիստ ալիքաձև է։ Ծառի բնին կտուցով թմբկահարումներն ընդմիջվում են բնորոշ երգով։ Բնակվում է անտառներում, պտղատու այգիներում, ձմռանը՝ ցածրադիր վայրերում։

Սնվում է անողնաշարավորներով (ամռանը) և սերմերով (ձմռանը)։ Խայտաբղետ փայտփորի կտուցի մի քանի հարվածներով ախտորոշում է ծառի վարակվածությունը, ապա հեռացնում ծառի կեղևը և երկար ու լպրծուն լեզվի օգնությամբ դուրս բերում վնասատուներին և նրանց թրթուրներին։ Ձմռանը սնվելու համար ասեղնատերև ծառերի կոներից հանած մեծ քանակությամբ սերմ է պահեստավորում։

Բույնը հիմնականում գտնվում է բարձր վայրերում՝ 8 մ (հայտնի են դեպքեր, որ բույնը գտնվել է 0,3-26 մ-ի վրա) բարձրության վրա, որպեսզի զերծ մնա գիշատիչների հարձակումներից։ Դրա խորությունը 25—35 սմ է։ Բնի լայնությունը 11—12 մմ է։ Ապրիլի վերջին մայիսի սկզբին թռչունը ձվադրում է 4-6 սպիտակ ձվեր։ Ինկուբացիոն շրջանը տևում է 11-13 օր։ Ձվերի վրա նստում է և արուն և էգը։ Ձվադրումից 2 շաբաթ անց ձվերից դուրս են գալիս փակ աչքերով ձագերը։ Ձագերին կերակրում են թրթուրներով, որդերով։ Կերը նրանց բերում են օրվա ընթացքում 300 անգամ՝ 2-4 րոպե պարբերությամբ^[1]։

Բնադրազույգեր կազմելու ամենավաղ նշանները նկատվում են փետրվարի 2-րդ կեսից։ Գարնանը բավական հեռավորությունից լսելի է ուժգին երգը։ Փչակը (խոր.՝ 28-35 սմ) փորում են էգը և արուն։ Առաջին ձվերը բներում հայտնվում են ապրիլի 2-րդ կեսից մայիսի 1-ին կեսը։

Դնում է 27 մմ տրամագծով, սպիտակ 4-7 ձու։ Թխսակալում են էգը և արուն՝ 12-13 օր։ Շատակեր ձագերին արուն և էգը կերակրում են օրը 300 անգամ։ Ձագերը բնից դուրս են գալիս կյանքի 20-22-րդ օրը՝ լավ թռչելու ունակությամբ օժտված, ևս 25-30 օր անցկացնելով ծնողների հետ՝ անջատվում են նրանցից։

Բացարձակ օգտակար տեսակ է, ոչնչացնում է մեծ քանակությամբ վնասատուներ։

• Бутьев В. Т., Зубков Н. И., Иванчев В. П., Коблик Е. А., Ковшарь А. Ф., Котюков Ю. В., Люлеева Д. С., Назаров Ю. Н., Нечаев В. А., Прикл��нский С. Г., Пукинский Ю. Б., Рустамов А. К., Сорокин А. Г., * Фридман В. С. Совообразные, Козодоеобразные, Стрижеобразные, Ракшеобразные, Удодообразные, Дятлообразные // Птицы России и сопредельных регионов. — М.։ Товарищество научных изданий КМК, 2005. — С. 328—353. — ISBN 5-87317-198-X.
• Гладков Н. А., Дементьев Г. П., Михеев А. В., Иноземцев А. А. Жизнь животных. — М.։ Просвещение, 1970. — Т. 5. Птицы. — С. 445—447.

• Ռուսաստանի ողնաշարավոր կենդանիներ՝ Մեծ խայտաբղետ փայտփորԱրխիվացված 2013-12-03 Wayback Machine (ռուս.)
• Պատկերներ, Վիդեո, աուդիո ֆայլեր Արխիվացված 2013-12-03 Wayback Machine (ռուս.)