Գաղթականի երգը

1906 թվականի հոկտենբերի 15-ին, առաջին անգամ տպագրվել է «Երկիր» օրաթերթի13-րդ համարում, Բաքվում 1908 թվականին տպագրված բանաստեղծությունների 60-րդ էջում, և Թիֆլիսում 1916 թվականին հրատարակված «Հայրենիքիս հետ» շարքի 37-38-րդ էջերում, ապա որոշ ժամանակ անց Հովհաննես Թումանյանի երկերի ժողովածուի գիտական հրատարակության առաջին հատորի 124-րդ էջում, որը գրվել է Երևանում՝ 1940-1959 թվականներին։ Դրանից որոշ ժամանակ անց բանաստեղծությունը հանվել է «Հայրենիքիս հետ» շարքից ։

Ենթադրվում է, որ ստեղծագործության հիմքը արևմտահայության՝ 1895-1896 թվականների կոտորածներն էին։

Հայ թարգմանիչ, հրապարակախոս Լևոն Հախվերդյանը գրել է․ «Այն պարզ հակադրությունը, որ արվում է կռունկի և պանդխտի միջև՝ կռունկը գիտե իր ճամբան, պանդուխտը մոլորել է, կռունկը գարնանը ետ կգա իր բույնը, բնավեր գաղթականն էլ ետ գալ չունի՝ ներդաշնակ է տարագիր գեղջուկի պարզ հոգեբանությունը։ Այնքան խորն է այդ ներդաշնակությունը, այնպես բնական ինտուիցիան, որ նկատել չի տալիս բանաստեղծության խայտաբղետ հյուսվածքը։ Ուրիշ ոչ մի տեղ Թումանյանն այնքան չի ջանացել խոսքը երանգավորել արևմտահայերենով։ Սա Արևմտյան Հայաստանից քշված գաղթականն է, բայց նրա մենախոսության մեջ հաշտ հարևանություն են անում արևմտահայ ու արևելահայ խոսվածքները»։