Բորիս Ելցինի մահ և հուղարկավորություն

Ելցինի մահը վրա է հասել Մոսկվայի ժամանակով 15:45-ին՝ Մոսկվայի կենտրոնական կլինիկական հիվանդանոցում։ Որպես մահվան պատճառ նշվում է սրտի կանգը, որը տեղի էր ունեցել օրգանների աշխատանքի անբավարարության հետևանքով։ Դրա արդյունքում խախտվել էր նախկին նախագահի ներքին օրգանների աշխատանքը։ Այդ մասին հայտարարել էր ՌԴ նախագահի աշխատակազմի բուժկենտրոնի ղեկավար Սերգեյ Միրոնովը՝ «Ռիա Նովոստիին» տված հարցազրույցում^[1][2]։ Միևնույն ժամանակ Միրոնովը «Վեստի» հաղորդաշարին հայտնել էր նախկին նախագահի մահվան մեկ այլ պատճառ, համաձայն որի Ելցինը տարել է սուր վիրուսային ինֆեկցիա, որն ազդել է նրա օրգանների և ներքին համակարգի վրա։ Ելցինը հոսպիտալացվել է մահվանից 12 օր առաջ^[3][4]։ Բորիս Ելցինը մահվան վերջին շաբաթվա ընթացքում գրեթե չի վերկացել անկողնուց։ Նա ունեցել է սրտի աշխատանքի անբավարարություն, իսկ առողջությունը վատացել է մահվանից երեք օր առաջ։ Ապրիլի 23-ի առավոտյան Ելցինի առողջությունը փոքր-ինչ լավացել է, իսկ դրանից հետո ՌԴ առաջին նախագահի սիրտը երկու անգամ կանգ է առել։ Առաջին անգամ բժիշկներին հաջողվել է հիվանդին վերակենդանացնել, սակայն երկրորդ անգամ՝ չի հաջողվել^[5]։ Սրտի վիրաբույժ Ռենատ Ակչուրինի խոսքերով, ով 1996 թվականին իրականացրել է նախկին նախագահի սրտի փոխպատվաստում, ոչ մեկը չէր կարող կանխատեսել, թե երբ կմահանա նախկին նախագահ Ելցինը։ Բարեկամների խնդրանքով, Ելցինի մարմինը չի դիահերձվել։

Նախկին նախագահի արարողակարգի պետ Վլադիմիր Շևչենկոն հայտարարել է, որ Բորիս Ելցինի կյանքի համար բժիշկները պայքարել են ապրիլի 23-ի առավոտյան ժամը 9-ից, երբ նախկին նախագահը կորցրել է գիտակցությունը, մինչև 15:45^[6]։

Մահվանից առաջ Ելցինը այցելել էր Մերձավոր Արևելք, Հորդանան, Իսրայել և Պաղեստին, որը, ըստ որոշ բժիշկների, կարող էր դառնալ առողջության վատացման պատճառ^[7]։

2007 թվականի ապրիլի 23-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Նաինա Ելցինային։ Իրենց ցավակցությունն են հայտնել նաև Անգելա Մերկելը, Ժակ Շիրակը, Ջորջ Ուոքեր Բուշը, Լեխ Կաչինսկին, Հելմութ Քյոլը, Թոնի Բլեերը, Բիլ Քլինթոնը։

Հայրենի Ուրալի պետական տեխնիկական համալսարանի ուսանողները մեկ րոպե լռությամբ և սգո երթով հարգել են Ռուսաստանի առաջին նախագահի հիշատակը։

Հոգեհանգստի արարողությունը տեղի է ունեցել 2007 թվականի ապրիլի 24-ին Մոսկվայի ժամանակով ժամը 16:30-ին՝ Մոսկվայի Քրիստոս Փրկչի տաճարում։ Նախկին նախագահի դագաղը՝ բաց կափարիչով, տեղադրված է եղել տաճարի կենտրոնում։ Ոտքերը ծածկված են եղել Ռուսաստանի դրոշով։ Դագաղի կողքին դրված են եղել նախկին նախագահի մեդալները և նկարը։ Դագաղի կողքը կանգնած են եղել կրեմլյան գնդի զինծառայողները։ Տաճարը ամբողջ գիշեր բաց է եղել բոլոր նրանց համար, ովքեր ցանկացել են վերջին հրաժեշտը տալ ՌԴ առաջին նախագահին։ Լրատվական գործակալությունների փոխանցմամբ, նախագահին հրաժեշտ տալու համար տաճար է այցելել շուրջ 25 000 մարդ^[8]։ Հոգեհանգստի արարողության ժամանակ տաճարում մշտապես գտնվել են Ելցինի ընտանիքի անդամները՝ այրին՝ Նաինա Ելցինան, դուստրերը՝ Ելենա Օկուլովան և Տատյանա Դյաչենկոն, փեսաները՝ Վալերի Օկուլովը և Վալենտին Յումաշևը, Ելցինի թոռները։ Հոգեհանգստի արարողությունը ղեկավարել է Մոսկվայի թեմի արքեպիսկոպոս Արսենիոսը։

Քաղաքացիների հրաժեշտի արարողությունից հետո, որն ավարտվել է ապրիլի 25-ին ժամը 12:30-ին, տեղի է ունեցել պետական պաշտոնյաների և օտարերկրյա ներկայացուցիչների հրաժեշտի արարողությունը։

Հոգեհանգստի արարողությունը հեռարձակվել է Ռուսաստանի առաջատար («Առաջին ալիք», «Ռոսիա 1», ՏՎ Ցենտր, ՆՏՎ, «Հինգերորդ ալիք»)^[9] և օտարերկրյա հեռուստաընկերություններով։

Ապրիլի 23-ին, այսինքն Բորիս Ելցինի մահվան օրը, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է «ՌԴ առաջին նախագահ Բորիս Ելցինի մահվան կապակցությամբ ազգային սուգ հայտարարելու մասին» հրամանագիրը^[10], համաձայն որի, Ելցինի թաղման օրը հայտարարվել է որպես ազգային սգի օր։ Ելցինի թաղումը նշանակվել է ապրիլի 25-ին, իսկ որպես թաղման վայր նշանակվել է Մոսկվայի Նովոդեվիչյե գերեզմանատունը։ Պուտինը Պետական դումային հասցեագրված ամենամսյա ուղերձը ապրիլի 25-ից տեղափոխել է ապրիլի 26։

Փակելով դագաղի կափարիչը՝ Ելցինի դագաղը հանել են Քրիստոս Փրկչի տաճարից և մոտոցիկլիստների ուղեկցությամբ այն տարել Նովոդեվիչյե փողոց։ Մինչև սգո թափորի գերեզմանատուն հասնելը, արդեն իսկ փակ էին Սոյմոնվոսկի, Բոլշայա Պիրոգովսկայա և Նովոդեվիչյա փողոցները։ Այնուհետև դագաղը ավտոմեքենայից հանել են Մոսկվայի զինվորական շրջանի սպաները և դրել երկրի դրոշով զարդարված պատվանդանի վրա։ Վերջինիս կապված է եղել զրահափոխադրիչին։ Մինչև գերեզմանատան մուտքը, սգո թափորը շարժվել է պատվանդանի հետևից։ Ելցինի դագաղը հանել են լաֆետից, որը ծառայել է որպես պատվանդան, և ութ սպաներ ձեռքով տարել են այն։ Այդ ժամանակ հնչել է Նովոդեվիչյե գերեզմանատան մատուռի զանգը։ Գերեզմանափոսի մոտ դագաղը դրվել է ոչ մեծ պատվանդանի վրա, որի վրա մինչ այդ եղել է Ռուսաստանի դրոշը։ Դրոշը հանձնվել է Սերգեյ Սոբյանինին։ Վերջինս էլ այն հանձնել է Նաինա Ելցինային։

Այնուհետև դագաղի վրայից հանել են կափարիչը և բացել հանգուցյալի դեմքը։ Յուվենալիոս արքեպիսկոպոսը խոսքով դիմել է Ելցինների ընտանիքին, որից հետո Ելենա Օկուլովան, այնուհետ Տատյանա Դյաչենկոն և վերջապես Նաինա Ելցինան մոտեցել են հանգուցյալի դագաղին և վերջին հրաժեշտը տվել նրան։ Նաինա Ելցինան նաև խաչակնքել է դագաղը։

Ժամը 16:30-ին դագաղը փակվել է և իջեցվել գերեզմանափոսի մեջ, ընդ որում իջեցման գործընթացը ուղեկցվել է հրետանային կրակով (3 արկ)։ Զինվորական նվագախումբը կատարել է Ռուսաստանի օրհներգը։

Թաղման արարողությանը մասնակցել են՝

• ՌԴ ղեկավար կազմ՝ Վլադիմիր Պուտին, Սերգեյ Սոբյանին, Միխայիլ Ֆրադկով, Սերգեյ Իվանով, Դմիտրի Մեդվեդև, Սերգեյ Միրոնով, Բորիս Գրիզլով, Գերման Գրեֆ։
• Օտարերկրյա պետություններից՝
  • ԱՊՀ անդամ և Մերձբալթյան երկրներ։ Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաև, Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկո և Բելառոսւի բարձրագույն խորհրդի նախկին նախագահ Ստանիսլավ Շուշկևիչ, Հայաստանի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյան, Թուրքմենստանի նախագահ Գուրբանգուլի Բերդիմուհամմեդով, Ուզբեկստանի նախագահ Իսլամ Քարիմով, Ուկրաինայի վարչապետ Վիկտոր Յանուկովիչ, Ուկրաինայի նախկին նախագահներ Լեոնիդ Կրավչուկ և Լեոնիդ Կուչմա, Տաջիկստանի վարչապետ Օկիլ Օկիլով, Լիտվայի նախագահ Վալդաս Ադամկուս և նախկին նախագահ Ալգիրդաս Բրազաուրկաս, Լատվիայի նախագահ Վայրա Վիկե Ֆրեյբերգ և նախկին նախագահ Գունտիս Ուլմանիս, Էստոնիայի նախագահ Թոոմաս Հենդրիկ Իլվես, Ղրղզստանի վարչապետ Ալմազբեկ Ատամբաև և նախկին նախագահ Ասկար Ակաև, Վրաստանի խորհրդարանի նախագահ Նինո Բուրջանաձե։
  • Եվրոպական հանձնաժողով՝ Բենիտա Ֆերրերո Վալդներ։
  • Եվրոպական երկրներ և ԱՄՆ՝ ԱՄՆ նախկին նախագահներ Ջորջ Ուոքեր Բուշ և Բիլ Քլինթոն, Գերմանիայի նախագահ Հորսթ Քյոլեր և նախկին կանցլերներ Գերհարդ Շրյոդեր և Հելմութ Քյոլ, արքայազն Էնդրյու և Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ Ջոն Մեյջոր, Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆիլիպ Դուստ Բլազի, Իսպանիայի ՍԴ նախագահ Մարիա Էմիլիա Կասաս, Իտալիայի նախկին վարչապետ Ջուլիո Անդրեոտի, Կանադայի նախկին վարչապետ Ժան Կրետյեն, Ֆինլանդիայի նախկին նախագահ Մաունո Կոյվիստո, Բուլղարիայի նախկին նախագահ Ժելյու Ժելև, Լեհաստանի նախկին նախագահ Լեխ Վալենսա։
• Բաշկիրիայի նախագահ Մուրթազա Ռահիմով, Կարելիայի Հանրապետության վարչապետ Պավել Չերնով, ԽՍՀՄ նախկին նախագահ Միխայիլ Գորբաչով, Ուկրաինայում ՌԴ դեսպան Վիկտոր Չերնոմիրդին, Կրասնոյարսկի երկրամասի նահանգապետ Ալեքսանդր Խլոպոնին, Իրկուտսկի մարզի նահանգապետ Ալեքսանդր Տիշանին, Սվերդլովսկի մարզի նահանգապետ Էդուրադ Ռոսսել, Մոսկվայի մարզի նահանգապետ Բորիս Գրոմով, Մոսկվայի քաղաքապետ Յուրի Լուժկով, Սանկտ Պետերբուրգի նահանգապետ Վալենտինա Մատվիենկո։

Կրեմլում՝ ի պատիվ Բորիս Ելցինի տրվել է հոգեհաց, որի ժամանակ ելույթով հանդես է եկել Վլադիմիր Պուտինը։

• Досье ИА REGNUM о смерти и похоронах Ельцина
• [1], [2] — Фоторепортажи BBC
• Похороны Ельцина установили рекорд телерейтинга
• Григорий Аграновский. Кривое зеркало: Смерть и похороны Бориса Ельцина как один из итогов десятилетия Արխիվացված 2017-10-12 Wayback Machine // Частный корреспондент, 2010, 11 декабря