Ազգային ուխտ (Թուրքիա)

Ազգային ուխտ (օսմ.՝ ميثاق ملى, թուրք.՝ Millî Yemin կամ Ulusal Ant), 6 կետից բաղկացած փաստաթուղթ, որը հանդիսանում է քեմալական շարժման (Անկախության պատերազմ) քաղաքական մանիֆեստը։ Փաստաթուղթն ընդունվել է 1920 թվականի հունվարի 28-ին Ստամբուլում հավաքված խորհրդարանի (Meclis-i Mebûsan) կողմից և հանրությանն է ներկայացվել փետրվարի 17-ին։ Փաստաթղթում ներառված են այն նվազագույն պայմանները, որոնց Թուրքիան համաձայնվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին կնքված հաշտության պայմանագրով։ Թուրքիայի Հանրապետության սահմանները հիմնականում ձևավորվել են Ազգային ուխտի սկզբունքների համաձայն։ Ազգային ուխտը աչքի է ընկնում իր ազգայնամոլական բնույթով և համապատասխանում է քեմալական շարժման գաղափարական և քաղաքական հիմնադրույթներին^[1]։

Բանակցություններ շրջաբերականի շուրջ

Ազգային ուխտը ուրվագծվել է Էրզրումի (հուլիսի 22 - օգոստոսի 7 1919) և Սվասի (Սեբաստիա) (սեպտեմբերի 4-11 1919) կոնգրեսներում։

Սվասի կոնգրեսի պահանջների համաձայն օսմանյան կառավարությունը որոշում է կայացրել 1919 թվականի սեպտեմբերի 11-ին անցկացնել ընդհանուր ընտրություններ։ Նոյեմբեր ամսին տեղի ունեցած ընտրություններում Անատոլիայի գրեթե բոլոր նահանգներում ընտրվել են Իրավունքների պաշտպանության ընկերության (Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti) թեկնածուները։ Ընտրված թեկնածուները դեկտեմբերին և 1920 թվականի հունվարի առաջին կեսին երկուական-երեքական հոգուց կազմված խմբերով գնացել են Անկարա և հանդիպել Մուսթաֆա Քեմալ փաշայի և Ներկայացուցչական հանձնաժողովի (Heyet-i Temsiliye) անդամների հետ։ Ազգային ուխտի տեքստը այս հանդիպումների ընթացքում ավարտին է հասցվել։ Ներկայացուցչական հանձնաժողովի անդամների կողմից ստորագրված փաստաթուղթը Տրապիզոնի պատգամավոր Հյուսրև Սամի բեյի միջոցով ուղարկվել է Ստամբուլ^[2]։

1920 թվականի հունվարի 12-ին Ստամբուլում իր աշխատանքները սկսած խորհրդարանը կառավարման մարմինների ընտրությունից անմիջապես հետո անդրադարձել է փաստաթղթին։ Հունվարի 28-ին տեղի ունեցած փակ նստաշրջանում Ազգային ուխտը ընդունվել է։ Փետրվարի 12-ին Էդիրնեի պատգամավոր Շերեֆ բեյի առաջարկով որոշվել է փաստաթուղթը ուղարկել աշխարհի բոլոր պետությունների խորհրդարաններին և մամուլին։

Հռչակագրի ընդունման և հրապարակման հետ կապված որոշ կետեր կան, որոնք դեռևս հստակեցված չեն։ Առաջին հերթին հռչակագրի քննարկումները և բնագիր տեքստը խորհրդարանի արձանագրություններում չկան։ Ուստի տեսակետ կա, որ հռչակագիրը ընդունվել է ոչ թե պաշտոնական նստաշրջանի քննարկումների արդյունքում, այլ Հայրենիքի փրկության (Felah-ı Vatan) խմբի կողմից։ Մեծ Բրիտանիայի դեսպան սըր Հորաս Ռումբոլդը պնդել է, որ «ստորագրությունների որևէ ցուցակ չի հրապարակվել», ուստի հաջորդող գործընթացը «կասկածի տակ է դնում է հռչակագրի վավերությունը»^[3]։

Բացի այդ, Անկարայում պատրաստված տեքստը բաղկացած է եղել 8 կետից, իսկ Ստամբուլում ընդունված տեքստը՝ 6 կետից, ընդ որում դրանց միջև բավականին շատ տարբերություններ են եղել։ Անկարայի տեքստում դրույթ է եղել ռազմական հանցագործներին պատժելու վերաբերյալ, մինչդեռ այն բացակայել է վերջնական տարբերակում։ Անկարայի տեքստի երկու առանձին «զինադադարի սահման» և «մուսուլման ժողովրդի անքակտելիություն» կետերը Ստամբուլի տեքստում միաձուլվել են։ Վերջին կետում Ազգերի լիգային աջակցող արտահայտությունը Ստամբուլի տարբերակում հանվել է։

Ամենամեծ տարակուսանքն առաջացնում է առաջին հոդվածը։ Անկարայում պատրաստված տեքստում շեշտվում է, որ Մուդրոսի զինադադարով որոշված սահմանների «ներ��ում» բնակվող օսմանցի-մուսուլման մեծամասնությունը «անբաժանելի ամբողջություն» է, մինչդեռ որոշ աղբյուրների համաձայն, Ստամբուլում ընդունված հռչակագրում այդ արտահայտությունը փոխարինվել է «զինադադարով որոշված սահմանների ներսում և դրսում» ապրող օսմանցի-մուսուլմանների մեծամասնություն արտահայտությամբ։ Հրատարակված Ազգային ուխտի տեքստերի մի մասում «և դրսում» արտահայտությունը կա, իսկ որոշներում այն բացակայում է^[4]։

Ազգային ուխտի 6 հոդվածներ

Արաբ մեծամասնությամբ բնակեցված տարածքների ապագան Մուդրոսի զինադադարի ստորագրման պահին որոշվելու է հանրաքվեի միջոցով։ Մյուս կողմից այն տարածքները, որոնք այդ պահին գրավված չեն եղել կամ էլ բնակեցված են եղել թուրք մեծամասնությամբ, համարվում են թուրք ժողովրդի հայրենիքը։
Կարսի, Արդահանի և Բաթումի կարգավիճակը որոշվելու է հանրաքվեով։
Արևմտյան Թրակիայի կարգավիճակը որոշվելու է այնտեղի բնակիչների քվեարկությամբ։
Կոստանդնուպոլսի և Մարմարայի անվտանգությունը պետք է ապահովվի։ Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցներով եր��ևեկությունը և ազատ առևտուրը որոշվելու է Թուրքիայի և այլ շահագրգիռ պետությունների կողմից։
Փոքրամասնությունների իրավունքները կպաշտպանվեն միայն այն պայմանով, եթե հարևան երկրներում պաշտպանվեն մուսուլման փոքրամասնությունների իրավունքները։
Բոլոր ոլորտներում զարգանալու համար երկիրը պետք է լինի ազատ և անկախ. քաղաքական, դատական և ֆինանսական զարգացմանը խոչընդոտող բոլոր սահմանափակումները վերացվելու են։

Սահմաններ

Գոյություն ունեն տարբեր քարտեզներ, որոնք ցույց են տալիս Ազգային ուխտի սահմանները։ Դրանցից երկուսը ստորև՝

1. Արևմտյան Թրակիա
2. Տասներկու կղզիներ
3. Կարս, Արդահան և Բաթում
4. Հալեպի վիլայեթ
5. Մոսուլի վիլայեթ
6. Դեյր Էր-Զորի սանջաք
7. Կիպրոս

Ազգային ուխտի համաձայն Թուրքիայի գտվելու վայրը ցույց տվող մեկ այլ քարտեզ:

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

↑ Թուրքիայի Հանրապետության պատմություն. Երևան: ԵՊՀ. 2014. էջ 30.
↑ Nejat Kaymaz, “Misak-ı Millî Üzerinde Yapılan Tartışmalar Hakkında”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 1977, s. 2.
↑ Nejat Kaymaz, a.g.e. s. 8.
↑ Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap, Ankara, 1992, s. 89-90.

Արտաքին հղումներ

Misak-ı Millî'ye Göre Lozan Արխիվացված 2016-10-19 Wayback Machine, Fırat Üniversitesi

History Of The Turkish Republic Արխիվացված 2019-04-25 Wayback Machine

[1] Թուրքիայի Հանրապետության պատմություն. Երևան: ԵՊՀ. 2014. էջ 30.

[2] Nejat Kaymaz, “Misak-ı Millî Üzerinde Yapılan Tartışmalar Hakkında”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 1977, s. 2.

[3] Nejat Kaymaz, a.g.e. s. 8.

[4] Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap, Ankara, 1992, s. 89-90.

[1]