Baćoń

Wjeska namaka so w hornjołužiskej pahórčinje při wuchodnej kromje něhdźe 210 metrow wysokeho kopca nad dolinu Čornicy. Hłowna dróha wot Haslowa do Chrósćic wjesku wot wuchoda do zapada přeprěkuje. Wokoło Baćonja namakaja so najwunošniše pódy stareho Budyskeho wokrjesa.

Susodne wjeski su Nowy Łusč (gmejna Bóšicy) w sewjeru, Wutołčicy (gmejna Njeswačidło) w sewjerowuchodźe, Haslow we wuchodźe a Čornecy w juhozapadźe.

Na Baćońskich honach nadeńdźechu mjez druhim sudobjo bjez wuška z bronzoweje doby a we wjesce samej słowjansku sydlensku jamu z keramiku a sekeru z 12. lětstotka. W lěće 1799 namakany hornc wobsahowa Dźěwinske, Mišnjanske a hornjołužiske pjenjezy z doby mjez 1191 a 1200, štož na to pokaza, zo eksistowaše na městnje Baćonja hižo w tym času sydlišćo při wažnej wikowanskej dróze Via regia.

Prěnje historiske naspomnjenje jako Batin je z lěta 1380. Do němčiny přełožena forma městnostneho mjena jewi so hakle 1658 k prěnjemu razej. Mjeno pochadźa pak wot zwěrjaceho pomjenowanja a so na geografiske połoženje wysoke nad Čornicu poćahuje – z wuhladom kaž z baćonjaceho hnězda –, pak přińdźe wot staroserbskeho předmjena Bata (Batin jako „sydlišćo Baty“).^[2]

W 15. lětstotku běchu Baćonjenjo jako wićežni burja wotwisni wot Budyskeho hrodu. W lěće 1777 nimo krajneho bohotstwa tež Budyske tachantstwo a mjeztym załožene Baćońske ryćerkubło podźěle wsy wobsedźeštej.

W lětach 1882–87 natwarichu na iniciatiwu towarstwa Cyrila a Metoda z pomocu darjenskich pjenjez ze serbskeje ludnosće nowogotisku Baćońsku cyrkej „Jězusoweje wutroby“. W lěće 1889 wotewri so prěnja Baćońska šula. Do toho běchu šulerjo ze wsy do Čornec chodźili. Wot lěta 1892 je Baćoń wuchadźišćo křižerskeje procesiony do Radworja.

Dnja 20. februara 1923 załoži so Baćońska jednota Serbskeho Sokoła ze starostu Jurjom Lešawu.^[3]

Hač do lěta 1962 bě Baćoń samostatna gmejna z wjesnymi dźělemi Haslowom, Pozdecami, Libonjom a Čornecami. 1980 zawrěchu šulu, tak zo chodźa Baćońscy šulerjo wot toho časa pak do Chróšćanskeje, pak do Hodźijskeje šule.

Po Arnošta Mukowej statistice měješe Baćoń we 1880tych lětach 89 wobydlerjow, mjez nimi 88 Serbow a jenož jedyn Němc.^[5] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbskorěčny podźěl wobydlerstwa Baćońskeje gmejny wot hišće 70,9 %.^[6]

W lěće 1925 bě mjez 92 wobydlerjemi 79 katolskich a 13 ewangelskich. Katolscy wěriwi přisłušachu wot něhdźe 1600 hač do lěta 1911 Chróšćanskej wosadźe. Nowonatwarjena Baćońska cyrkej bě wot 1887 z filialu Chróšćanskeje wosady a płaći wot lěta 1911 hač do dźensnišeho jako wosadna cyrkej. Katolska kapałka w Smochćicach je Baćońska filiala. Ewangelscy wobydlerjo słušeja do Njeswačanskeje wosady.

Baćońska wosadna cyrkej Jězusoweje wutroby je najmłódša w Serbach. Wona natwari so w lětach 1882–87 po tym, zo bě so Towarstwo Cyrila a Metoda w lěće 1869 za nowotwar serbskeje cyrkwje rozsudźiło. Tuchwilny farar Baćońskeje wosady je Gerat Wornar (wot 1978).

• Měrćin Bałcar (1711–1785) – farar, awtobiograf
• Jakub Šewčik (1867–1935) – farar, kulturny stawiznar, basnik
• Jurij Šewčik (1862–1932) – wučer, towarstwowy prócowar
• Michał Šewčik (1870–1903) – farar, stawiznar, publicist
• Beno Symank (1890–1980) – sudnik, narodny prócowar
• Jurij Knebel (1934–2020) – prastawiznar a archeologa

• Jurij Libš (1857–1927) – farar, rěčespytnik a spisowaćel; 1893–1902 kapłan a 1902–10 farar w Baćonju
• Jan Symank (1860–1941) – wučer a kulturny stawiznar; 1889–1924 šulski nawoda a kantor w Baćonju
• Jurij Delan (1878–1952) – farar, fejetonist, kulturny stawiznar a Domowinjan; 1910–40 farar w Baćonju
• Michał Kětan (1892–1965) – farar, kulturny stawiznar a redaktor; 1945–61 farar w Baćonju
• Gerat Wornar (* 1942) – farar a awtor; wot 1978 w Baćonju
• Tomaš Žur (* 1954) – organist při Berlinskej katedrali Swj. Jadwigi; wotrosćeny w Baćonju

• Storcha. W: Westliche Oberlausitz zwischen Kamenz und Königswartha (= Werte unserer Heimat. Zwjazk 51). 1. nakład. Akademie Verlag, Berlin 1990, ISBN 3-05-000708-7, str. 186sl.

• Baćoń w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
• Jan Krawc: Baćoń – wjes na wyšinje. W Rozhledźe 4/1993 [lětnik 43], str. 122–124

1. ↑ staw: 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjada Hodźij
2. ↑ Ernst Eichler, Hans Walther: Historisches Ortsnamenbuch von Sachsen. Zwjazk II, Akademie Verlag, Berlin 2001, str. 468
3. ↑ Přehlad něhdyšich jednotow Sokoła, wotwołane dnja 25. januara 2020
4. ↑ Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Hodźij (němsce)
5. ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 60. → wšě wjeski
6. ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 246. [337 wobydlerjow, z nich 162 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 7 z pasiwnymi, 70 serbskich dźěći a młodostnych, 98 bjez znajomosćow] → wšě wjeski