Saltar ao contido

Illa Christmas (Kiribati)

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Kiritimati»)


Modelo:Xeografía físicaIlla Christmas
(en) Masi's Island Editar o valor en Wikidata
Imaxe
Tipoilla
Atol Editar o valor en Wikidata
EpónimoNadal Editar o valor en Wikidata
Situado na entidade xeográficaIllas da Liña Editar o valor en Wikidata
Localización
División administrativaLine Islands, Kiribati (en) Traducir Editar o valor en Wikidata
lang=gl Editar o valor en Wikidata Mapa
 1°51′N 157°24′O / 1.85, -157.4
Bañado porOcéano Pacífico Editar o valor en Wikidata
Características
Altitude13 m Editar o valor en Wikidata
Perímetro80 km Editar o valor en Wikidata
Punto máis altoJoe's Hill (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata  (13 m Editar o valor en Wikidata )
Superficie388,39 km² Editar o valor en Wikidata

Kiritimati (tamén coñecida como Christmas Island ou Illa de Nadal) é un atol do Océano Pacífico de orixe coralino que constitúe o atol máis grande do mundo e que pertence á República de Kiribati. Está situado ao norte do arquipélago das Illas da Liña ou Espóradas Ecuatoriais. A illa ten unha superficie de 388 quilómetros cadrados. Conforma o 70% da superficie total de terra da república de Kiribati, a cal está composta apor 33 atois.

Kiritimati ten un perímetro de ao redor de 150 km. Partes da súa lagoa secáronse. Ademais da illa principal, existen tamén outras máis pequenas.

O nome deriva da palabra inglesa "Christmas" escrita en gilbertese segundo a súa fonoloxía, na que a combinación ti se pronuncia s, dando [kiˈrɪsmæs].

Kiritimati ten a maior superficie terrestre de calquera atol do mundo, uns 388 kilometros cadrados (150 millas cadradas);[1] a súa lagoa ten aproximadamente o mesmo tamaño. O atol ten uns 150 km (93 mi) de perímetro, mentres que a costa da lagoa esténdese por máis de 48 km (30 mi).[2] Kiritimati comprende máis do 70% da superficie terrestre total de Kiribati, un país que abarca 33 atois e illas do Pacífico.[3]

Atópase 232 km (144 mi) ao norte do ecuador, 2 160 km (1 340 mi) ao sur de Honolulú, e 5 360 km (3 330 mi) desde San Francisco. Kiritimati atópase na zona horaria máis avanzada do mundo, UTC+14, e, polo tanto, é un dos primeiros lugares habitados da Terra en vivir o Día de Aninovo. (ver tamén Atol Caroline, Kiribati). Aínda que atópase 2 460 km (1 530 mi) ao leste do meridiano 180, a República de Kiribati realiñou a Liña internacional de cambio de data en 1995, colocando Kiritimati ao oeste da liña de data.

Realizáronse Probas nucleares en Kiritimati e arredores polo Reino Unido a finais da década de 1950, e polos Estados Unidos en 1962. Durante estas probas, a illa non evacuouse, expoñendo aos residentes de i-Kiribati aos militares británicos, neozelandeses e de Fidxi á radiación nuclear.

Toda a illa é unha Reserva natural,[4] o acceso a cinco áreas especialmente sensibles está restrinxido.[1]

Historia

[editar | editar a fonte]

A illa Christmas estivo habitada por comerciantes e colonos polinesios, que atoparon á illa como unha estación de avituallamiento e descanso útil nas longas viaxes desde as Illas da Sociedade ou das Illas Marquesas a Hawai. Esta ruta comercial empregouse con certa regularidade ao redor do ano 1000. A partir do ano 1200 as viaxes de longa distancia polinesias foron menos frecuentes.[5] A datación radiométrica de sitios arqueolóxicos da illa sitúa o período de uso humano entre 1250 e 1450 d.C.[6][7]

Probablemente nunca se produciu un asentamento humano permanente en Kiritimati. As capas estratigráficas escavadas nos fogares mostran capas alternas de carbón vexetal que indican un uso intenso e chan local que indica unha falta de uso. Polo tanto, algúns investigadores suxeriron que Kiritimati foi usado de forma intermitente (probablemente por persoas de Tabuaeran ao norte) como un lugar para fornecerse de recursos como aves e tartarugas de forma similar ao uso documentado etnográficamente dos cinco atois centrais das Illas Carolinas.[6]

Localizáronse dous posibles sitios de aldeas e algunhas estruturas de pedra destes primeiros visitantes.[1] Hoxe en día, a maioría dos habitantes son I-Kiribati, e o xilbertés é a única lingua de importancia. Xeralmente enténdese inglés, pero é pouco usado fóra do sector turístico. [Cómpre referencia]

O atol foi descuberto polos europeos durante a expedición española de Hernando de Grijalva en 1537, que o describiu como Acea.[8][9][10][11] Este descubrimento relatouno un contemporáneo, o portugués António Galvão, gobernador de Ternate, no seu libro "Tratado dos Descubrimientos" de 1563.[12] Durante a súa terceira viaxe, o capitán James Cook visitou a illa a Noiteboa (24 de decembro) de 1777.[13] A illa situouse nun mapa en 1781 como "île des Tortues" (Illa das Tartarugas) por Tobias Conrad Lotter en Augsburgo.[14] Os buques baleeiros visitaron a illa desde polo menos 1822.[15] e foi reclamada polos Estados Unidos baixo a Lei de illas de guano de 1856,[16] aínda que se produciu pouca explotación real de guano.

Vista desde Handley Page Hastings sobrevoando a illa Christmas en 1956, durante o período de probas nucleares.
Bridges Point está no marxe superior central.

O asentamento permanente comezou en 1882, principalmente por traballadores das plantacións de cocos e pescadores. En 1902, o goberno británico concedeu un contrato de arrendamento de 99 anos na illa Christmas a Levers Pacific Plantations. A compañía plantou 72.863 cocos na illa e introduciu ostras de perlas na lagoa. O asentamento non se mantivo moito tempo xa que unha seca extrema matou o 75% dos cocos e a illa volveuse a abandonar entre 1905 e 1912. [1]

Moitos dos topónimos da illa remóntanse ao pai Emmanuel Rougier, un sacerdote francés que arrendou a illa entre 1917 e 1939 e plantou alí uns 500.000 cocos.[17] Viviu na súa casa de "París" (agora só pequenas ruínas) situada en Benson Point, ao outro lado da canle Burgle desde Londres (hoxe London) en "Bridges Point" onde estableceu o porto. Deulle o nome de "Poland" a unha aldea onde estaba Stanisław (Stanislaus) Pełczyński, o seu director de plantación.

Joe English, de Medford, Massachusetts, xerente da plantación de Rougier entre 1915 e 1919, deulle o seu nome "Joe's Hill" (uns 12 metros de altura) a maior elevación da illa. English e dous adolescentes quedaron abandonados na illa durante ano e medio (1917–1919) xa que o transporte parara debido á gripe de 1918 que estalou en Tahití e en todo o mundo. English foi rescatado máis tarde polo almirante británico John Jellicoe. English, pensando que o barco de rescate era alemán e que a guerra aínda estaba en vigor, apuntou o seu revólver contra o almirante Jellicoe, provocando un breve enfrontamento ata que algunha explicación desactivou a situación.[a]

A illa Christmas foi ocupada polos Aliados na Segunda guerra mundial cos Estados Unidos controlando a guarnición da illa.[b] Era importante manter o atol xa que a ocupación xaponesa permitiría o bloqueo da principal ruta de subministración de Hawai a Australia. Durante os primeiros meses non había case instalacións recreativas na illa e os homes divertíanse disparando aos tiburóns na lagoa. A primeira pista de aterraxe construíuse nese momento [1] para abastecer á estación meteorolóxica e ao centro de comunicacións da Forza Aérea. A pista de aterraxe tamén proporcionou instalacións de descanso e avituallamento para os avións que viaxaban entre Hawai e o Pacífico sur.

No censo de 1947 figuraban só 47 habitantes na illa. A reclamación da Lei das Illas Guano dos Estados Unidos foi formalmente cedida polo Tratado de Tarawa entre os Estados Unidos e Kiribati. O tratado asinouse en 1979 e ratificouse en 1983.

Kiritimati é a pronuncia en kiribatiano (lingua oficial de Kiribati) de Christmas (o conxunto "ti" pronúnciase "s", xa que esta última combinación de fonemas presenta o al��fono [s], polo que Kiritimati pronúnciase "Kirismas", moito máis aproximado ao nome inglés).

Durante a Segunda guerra mundial, as Forzas Armadas dos EE.UU. mantiveron unha estación meteorolóxica e un centro de comunicacións no atol, xunto cunha pista de aterraxe que, ademais de manter estas estacións, servía para recargar de combustíbel aos voos entre Hawai e o Pacífico Sur. Tamén había unha pequena estación civil de radio e investigación meteorolóxica.

Actualmente, existen 4 aldeas na illa (os datos poboacionais corresponden ao censo realizado no ano 2005):

Nº Aldea Poboación

(Censo 2015)[19]

1 London 1 899
2 Tabwakea 3 001
3 Banana (Banana Wells) 1 209
4 Poland 351
5 París (ruínas) -
Kiritimati 6 456

Os principais pobos son Tabwakea, London é porto principal e Banana que se atopa próxima ao Aeroporto Cassidy, pero este podería ser recolocado máis preto de London para evitar contaminación das augas subterráneas. A aldea abandonada de París xa non figura máis nos informes do censo.

Dereitos de soberanía de España

[editar | editar a fonte]

Durante a disputa sobre as Illas Carolinas entre Alemaña e España en 1885 que foi arbitrada polo Papa León XIII, a soberanía de España sobre as illas Carolina e Palau como parte de as Indias Orientais Españolas foron analizadas por unha comisión de cardeais e confirmadas por un acordo asinado o 17 de decembro de 1885. O seu artigo 2 especifica os límites da soberanía española en Micronesia do Sur, estando formado polo Ecuador e os 11°N de Latitude e por 133° e 164° de Lonxitude. En 1899, España vendeu as Marianas, Carolinas e Palau a Alemaña tras a súa derrota en 1898 na Guerra hispano-estadounidense. Non obstante, Emilio Pastor Santos, investigador do Consello Superior de Investigacións Científicas, afirmou en 1948 que había unha base histórica para argumentar que Kiritimati ("Acea" nos mapas españois) e algunhas outras illas nunca foran consideradas parte das Carolinas, apoiadas polas cartas e mapas da época.[c] A pesar de buscar o recoñecemento da cuestión relativa á interpretación do tratado, ningún goberno español fixo ningún intento de afirmar a soberanía sobre Kiritimati, e o caso segue sendo unha curiosidade histórica.[20]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Tras o seu rescate, as aventuras de English. foron crónicas no Boston Globe https://www.roland-klinger.de/christmas-island/english.htm
  2. ↑ O primeiro continxente de estadounidenses foi unha compañía do 102nd Infantry Regiment, unha unidade da Garda Nacional de New Haven, Connecticut.[18]
  3. ↑ Basándose na interpretación de Pastor Santos, Kiritimati non se incluíu na descrición do territorio transferido a Alemaña, xa que non formaba parte das Carolinas, polo que non se viu afectado por parte de España a ningún cesamento da transferencia. Teoricamente España tería entón a única xurisdición e dereito á illa. Pastor Santos presentou a súa tese ao goberno español en 1948. No Consello de Ministros de España do 12 de xaneiro de 1949, o Ministro de Asuntos Exteriores declarou que a proposta fora aprobada, á primeira etapa de atención pública. O Gabinete de Información Diplomática do Ministerio de Asuntos Exteriores difundiu a seguinte nota:
    O ministro de Asuntos Exteriores informou ao Consello de Ministros da situación na que nos atopamos ante a información e o comentario público na prensa e polas peticións da administración española. O Ministerio recoñece que é certo feito e verdade histórica debido ao artigo 3 do Tratado do 1 de xullo de 1899, que España se reservaba unha serie de dereitos en Micronesia e, por outra banda, as especificacións dos territorios que España cedeu en 1899 deixa separados certos grupos de illas na mesma zona.
    Porén, ningún goberno español fixo ningún intento ao respecto.[20]
Referencias
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Scott, Derek A., ed. (1993). "Teeb'aki, Republic of Kiribati" (PDF). A Directory of Wetlands in Oceania (Informe). [i] Slimbridge, UK; [ii] Kuala Lumpur, Malaysia: [i] International Waterfowl and Wetlands Research Bureau; [ii] Asian Wetland Bureau. pp. 199–228. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 30 de agosto de 2018. 
  2. ↑ Streets, Thomas H. (1877). "Some Account of the Natural History of the Fanning Group of Islands". American Naturalist 11 (2): 65–72. JSTOR 2448050. doi:10.1086/271824. 
  3. ↑ "20. Kiritimati" (PDF). Office of Te Beretitenti - Republic of Kiribati Island Report Series. 2012. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 14 de xullo de 2016. Consultado o 28 de abril de 2015. 
  4. ↑ Edward R. Lovell; Taratau Kirata; Tooti Tekinaiti (setembro de 2002). "Status report for Kiribati's coral reefs" (PDF). Centre IRD de Nouméa. Consultado o 29 de marzo de 2021. 
  5. ↑ https://journals.openedition.org/jso/pdf/1701
  6. ↑ 6,0 6,1 DiPiazzi, Anne (xuño 2001). "An Island for Gardens, an Island for Birds and Voyaging: A Settlement Pattern for Kiritimati and Tabuaeran, Two "Mystery Islands" in the Northern Lines, Republic of Kiribati". The Journal of the Polynesian Society 110 (2): 149–170. JSTOR 20706989 – vía JSTOR. 
  7. ↑ Anderson, Atholl (2000). "TOWARDS A FIRST PREHISTORY OF KIRITIMATI (CHRISTMAS) ISLAND, REPUBLIC OF KIRIBATI". Journal of the Polynesian Society 109 (3): 273–294. Arquivado dende o orixinal o 13 de febreiro de 2018. Consultado o 04 de xuño de 2023. 
  8. ↑ A Chronological History of the Discoveries in the South Sea Or Pacific Ocean. Volume 1. Page 181-182 Author: James Burney. Editor: Printed by Luke Hansard, 1803
  9. ↑ Spate, Oskar Hermann Khristian (outubro de 2008). "The Spanish Lake The Pacific since Magellan, Volume I; Chapter 4. Magellan's Successors: Loaysa to Urdaneta - Two failures: Grijalva and Villalobos". ANU Press. Arquivado dende o orixinal o 17 de xullo de 2014. Consultado o 28 de abril de 2015. 
  10. ↑ Maude, H.E. "Spanish discoveries in the Pacific" Journal of the Polynesian Society, Wellington, New Zealand, 1959, Volume 68, No. 4, p 296.
  11. ↑ Brand, Donald D. The Pacific Basin: A History of its Geographical Explorations The American Geographical Society, New York, 1967, p.122.
  12. ↑ Galvano, Antonio The Discoveries of the World, from their First Original unto the Year of our Lord 1555 Hakluyt Society, London, 1865, (Ser. I, no. 30).
  13. ↑ "Christmas Island History: Line Islands, Republic of Kiribati". Jane Resture. Arquivado dende o orixinal o 06 de xaneiro de 2017. Consultado o 27 de xaneiro de 2017. 
  14. ↑ Este é o primeiro mapa editado por separado para representar as illas Sandwich (O-Why-hee) e a illa Christmas: 2 paneis de texto, baixo o mapa, en francés e alemá, mencionan o descubremento e definen a illa Christmas como deshabitada. O texto afirma tamén que esta baseado nun mapa publicado en The Gentleman's Magazine de 1780. Este mapa anterior á Gentleman's Magazine, publicouno Thomas Kitchin o vello, inicialmente en xullo de 1780. Tobias Conrad Lotter (1717-1777) tamén o rexistrou. James Cook describiuno:"O día 24, aproximadamente media hora despois do descanso, descubríronse terras con rumbo nordés polo leste, a medio leste. Ao achegarse, atopouse unha desas illas baixas tan comúns neste océano é dicir, un estreito banco de terra que acolle o mar no seu interior. Ollábanse algunhas árbores de maní en dous ou tres lugares, pero en xeral, a terra ten un aspecto moi estéril. [...] A reunión con Soundings determinoume fondear para intentar conseguir algunha tartaruga, xa que a illa parecía ser un bo lugar para eles e non tiña habitantes" (Tome 2 of James Cook third voyage, p. 180).
  15. ↑ Robert Langdon (ed.) Where the whalers went; an ibdex to the Pacific ports and islands visited by American whalers (and some other ships) in the 19th century, Canberra, Pacific Manuscripts Bureau, 1984, p.149. ISBN 0-86784-471-X
  16. ↑ "FORMERLY DISPUTED ISLANDS". U.S. Department of the Interior, Office of Insular Affairs. Arquivado dende o orixinal o 30 de setembro de 2007. Consultado o 03 de febreiro de 2021. 
  17. ↑ [1]
  18. ↑ "The 102nd". West Haven Veterans Museum and Learning Center. Consultado o 3 de decembro de 2021. 
  19. ↑ "Report on the Kiribati 2015 Census of Population and Housing. Vol 1: Basic Information and Tables. Part B: Personal (Population) Tables. Table 3: Population by Village, Sex and Age Group - 2015. S. 50" (PDF). mfed.gov.ki (en inglés). 1 de setembro de 2016. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de outubro de 2019. Consultado o 17 de abril de 2021. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Weaver, Zay (1967). Museo de Palau, ed. Territorios baixo a soberanía española en Oceanía (Informe). Koror.  – tradución parcial de Pastor y Santos (1950)

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Bailey, Eric (1977). The Christmas Island Story. Stacey International. 
  • Boulagnon, Paul (2003). Emmanuel Rougier: des Isles d'Auvergne à l'Océanie (Fidji, Tahiti, Christmas Island). 
  • Sheers, Owen (2008). Bomb Gone. Granta 101. 

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Illa_Christmas_(Kiribati)&oldid=6887179»