Lingua ladina
O ladino[2] (en ladino: ladin, en italiano: ladino, en alemán: Ladinisch) é unha lingua que pertence á familia lingüística romance estreitamente relacionada co romanche e o friulano. É falada polo pobo ladino na rexión histórica de Ladinia nos Alpes Dolomitas que administrativamente abrangue parte das provincias de Tirol do Sur, Trento e Belluno rodeados de territorio de lingua tradicional alemá, conservando a súa lingua, a cal agora ten recoñecemento social como lingua independente, aínda que carece dunha forma estándar común pese a que existen tentativas para creala,[3] existindo formas escritas dos diferentes dialectos desde o século XIX. Está recoñecida como lingua minoritaria en 54 concellos [4] e segundo o censo de 2011 contaba con 18.550 falantes en Trento [5] e 20.548 no Tirol do Sur,[6] non existindo datos para o número de falantes en Belluno.
| Ladino ladin | ||
|---|---|---|
| Falado en: |  Italia | |
| Rexións: |  Trentino-Tirol do Sur | |
| Total de falantes: | 40.000 | |
| Posición: | Non está entre as 100 máis faladas. | |
| Familia: | Indoeuropea Itálico Románico Ítalo-occidental Galoibérica Retorrománica Ladino | |
| Escrita: | Alfabeto latino | |
| Status oficial | ||
| Lingua oficial de: | Non é oficial | |
| Regulado por: | Servisc de Planificazion y Elaborazion dl Lingaz Ladin | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | roa | |
| ISO 639-3: | lld
| |
| Mapa | ||
| ||
| Status | ||
 | ||
Extensión territorial
editarO ladino fálase en:
- na provincia de Bolzano (onde se fala tamén alemán e italiano)
- en sete concellos da provincia de Trento:
- Canazei
- Campitello
- Mazzin
- Pozza di Fassa
- Vigo di Fassa
- Soraga
- Moena
- na provincia de Belluno
O ladino falado no Val de Fassa está subdividido en polo menos dúas ramas, o Cazét que se fala ao norte do val e o Brach que se fala ao sur.
Usos históricos e actuais
editar
O ladino está recoñecido en Italia, onde conta con algúns dereitos de oficialidade na rexión de Trentino-Tirol do Sur, mentres que non ten ningún status oficial á provincia de Belluno. A lealdade dos falantes de ladino dolomita foi no pasado cara a Austria máis que cara a Italia, e durante a segunda guerra mundial decantáronse por Alemaña. Con todo, tras a guerra a rexión seguiu sendo italiana, aínda que cun certo grao de autonomía.
Actualmente, a rexión vive do turismo. A lingua ensínase nas escolas primarias, aínda que nunha versión diferente en cada val, sen que haxa intentos de unificar as variedades. O número total de falantes é duns 40.000, practicamente bilingües na súa totalidade co italiano (Trento e Belluno) ou co alemán (Bolzano), ou trilingües con ambas as linguas. Disponse dun bo número de libros de texto de introdución ao ladino. Tamén existen moitas e boas gramáticas descritivas, dicionarios e análises lingüísticas da lingua.
Hai dous diarios, Die Dolomiten, en alemán, e o Alto Adige, en italiano, os cales inclúen unha páxina escrita en calquera das variedades do ladino. Tamén hai dúas publicacións, as cales actúan como fontes de información sobre aspectos académicos, actividades políticas e asuntos sociais: trátase de Mondo Ladino maioritariamente en italiano e Ladinia, maioritariamente en alemán. La USC di ladins é unha publicación periódica integramente en ladino.
Notas
editar- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para ladino.
- ↑ "Servisc de Planificazion y Eleborazion dl Lingaz Ladin". Arquivado dende o orixinal o 16 de xullo de 2012. Consultado o 14 de marzo de 2013.
- ↑ Second report submitted by italy pursuant to article 25, paragraph 2 of the framework convention for the protection of national minorities
- ↑ [1]
- ↑ Censimento linguistico, variazioni tutte entro lo 0,5%: lieve calo del gruppo italiano
Véxase tamén
editar| Existe unha versión da Wikipedia en Lingua ladina |