کاسپی‌ها

کاسپیان یا کاسپی‌ها یکی از اقوام ایرانی باستانی در سواحل جنوب غربی دریای کاسپین جنوب رود سپیدرود واقع در منطقه کاسپ^[۱] می‌زیستند. کاسپی ها جد اصلی قوم گیلک و جد دومیه مردم تالش هستند.^[۲] نام دریای کاسپین از این قوم ایرانی گرفته شده است. اعتقاد ارنست هرتسفلد برخی منابع کاسی‌ها و کاسپی‌ها را دو قوم نام برده‌اند اما بنظر می‌رسد این دو نام هر دو یک ریشه داشته باشد.^[۳] هرودوت و استرابو و بسیاری دیگر از مورخان تاریخ دوره باستان مکرر به کاسپی‌ها اشاره کرده‌اند اما بنظر می‌رسد چیز چندانی دربارهٔ آنها نمی‌دانستند.^[۴]در گزارشهای تاریخی و جغرافیایی دوره باستان با دیگر سکنه باستانی حاشیه جنوبی دریای کاسپین چون آماردها و آناریاکه و کادوسیان (تالشان عهد باستان) و آلبانی‌ها دسته ‌بندی شده‌اند و سرزمین کاسپی‌ها (Kaspianḗ) بخشی از استان ایرانی آلبانیای قفقاز زیر دست مادها بوده ‌است. ولی به همراه خرده فرهنگ‌های پیرامون شان (Pausicae و Pantimathi و Daritae) در دوران کوروش بزرگ بخشی از شاهنشاهی هخامنشی بودند و بعدها قلمرو شان به ماد آتروپاتن و به نوبه خود به آلبانیای قفقاز پیوست.^[۵] هرودوت، در کتاب «هیستوریای»، در زمینهٔ پرداخت‌های ساتراپ‌های امپراتوری هخامنشی به داریوش، از مردمان کاسپی (Kaspianḗ)، پوسیک (Pausicae)، پانتی‌مات (Pantimathi) و داری (Daritae) در ساتراپ یازدهم نام برده‌است.^[۶] بطلمیوس کاسپی‌ها را در گیلان شناسایی می‌کند.^[۷] استرابون اقوام ساکن در حاشیه جنوبی دریای خزر و غرب هیرکانی را بدین گونه نام می‌برد، تپوری‌ها (Tapyri) بین هیرکانی‌ها و مادی ها زندگی می‌کنند و در یک مدار در اطراف دریا پس از هیرکانی‌ها (Hyrcanins)، آماردی‌ها (Amardi) و آناریاکه (Anariacae) و کادوسی‌ها (cadusi) و کاسپی‌ها (Caspii) و ویتی‌ها(viti) و البانی ها و شماری دیگر از مردمان، تا جایی که به سکاها (scythians) می‌رسیم و از سوی دیگر به سرزمین هیرکانی و دربیک‌ها (Derbices) هستند، کادوسیان در مرز ماد و ماتیانی و پایین پرخوآتراس هستند.^[۸] گفته می‌شود که تپوری‌ها (Tapyri) بین دربیک‌ها (Derbices) و هیرکانی‌ها (Hyrcanians) زندگی می‌کنند.^[۹] در قسمت شمالی اقوام کوه‌نشین کادوسی (Cadusii) و آماردی (Amardi) و تپوری (Tapyri) و کرتی (Cyrtii) سکونت دارند.^[۱۰] به گزارش استرابون مناطقی از کشور پارت، قومس (Comisene) و خوار (Chorene) است و می‌توان گفت کل منطقه‌ای است که تا دروازه های تهران و ری (Rhagae) و تپوری (Tapyri) گسترش می‌یابد، که قبلاً متعلق به ماد بود.^[۱۱] لاتیش، مورخ قرن دوم میلادی اقوام اطراف دریای کاسپین را بدین ترتیب نام می‌برد: سکاها، اون‌ها، کاسپ‌ها، کادوس‌ها، آلبان‌ها، ماردها، تپورها و هیرکانی.^[۱۲]

نقشه سرزمین آلبانیای قفقاز تا سال ۳۸۷ پس از میلاد

نقشه گرافیکی از رود کر در قفقاز جنوبی، کاسپی‌ها سکنه شمال یا جنوب رود سپیدرود بودند؛ امّا سرزمین خود را تا رود کر رساندند.

پیشینه و تمدن کاسپی‌ها

نامهای بازمانده از کاسپی‌ها در اسناد آرامی در مصر به زبان ایرانی‌است؛ بنابراین کاسپی‌ها باید ایرانی یا تحت تأثیر فرهنگ ایرانی قرار گرفته باشند.^[۱۳] هرودوت به مردمان دیگری با همین نام کاسپی (Káspioi) اشاره کرده که به همراه سکاها (Sákai) در پانزدهمین ناحیه سرزمین هخامنشیان ساکن بودند و همچنین در ارتش خشایارشا هخامنشی نیز حضور داشته‌اند. چنین بنظر می‌رسد که در منطقه پامیر یا جایی که امروزه کشمیر است یا نورستان امروزی زیست می‌کردند، هرچند که در درستی این نگاشته‌های هرودوت شک و تردید جدی هست اما نقطه نظر قابل پیشنهاد پژوهشگران بر کوچ کاسپی‌ها به کاپیسا (Kápisoi and Kaspeîroi) می‌باشد.^[۱۴]

شهر کاسپی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای گرجستان و از مهم‌ترین شهرهای پادشاهی ایبری می‌باشد.^[۱۵] و زبان‌شناسان بر این باورند که نام شهر قزوین نیز برگرفته از همین ریشه‌است زیرا شهر مذکور دروازه ورود به قلمروی کاسپی‌ها بوده‌است.^[۱۶] کتزیاس از قوم کاسپی در کنار قوم کادوسی، تپوری و هیرکانی به عنوان یکی از نواحی نام می‌برد که توسط نینوس پادشاه آشور فتح شدند. به گزارش کتزیاس، از سرزمین‌های واقع در دریا و دیگر سرزمین‌های هم‌مرز با آن‌ها، نینوس مصر و فنیقیه را تحت سلطه خود درآورد، سپس سیلسیرا، کیلیکیه، پامفیلیه و لیکیه، و همچنین کاریا، فریگیه و لیدیه. به‌علاوه، او ترود، فریگیه را در هلسپونت، پروپونتیس، بیتینی، کاپادوکیه و همه ملل بربر که در سواحل پنتوس تا تنائیس ساکن هستند تحت کنترل خود قرار داد. او همچنین خود را حاکم سرزمین‌های کادوسی، تپوری، هیرکانی، درانگی، دربیکی، کارمانی، کورمنایی و بورکانی و پارت کرد. او هم به پارس و هم به سوزیانا و سرزمین کاسپی‌ها حمله کرد، همان‌طور که می‌گویند، گذرگاه‌های بسیار تنگی وارد آن می‌شوند، به همین دلیل به عنوان دروازه کاسپی شناخته می‌شوند. بسیاری از ملل کوچکتر دیگر را نیز تحت سلطه خود درآورد، که صحبت دربارهٔ آنها کار طولانی خواهد بود. اما از آنجا که حمله به باکتریا دشوار بود و شامل بسیاری از مردان جنگجو بود، پس از زحمت و تلاش بیهوده، او جنگ با باکتریا را به زمان دیگری موکول کرد و نیروهای خود را به آشور بازگرداند و مکانی را برای تأسیس یک شهر بسیار بزرگ انتخاب کرد.^[۱۷]

ارتباط کاسپی‌ها با کاسی‌ها

در رابطه با ارتباط کاسپی‌ها با کاسی‌ها، برخی از محققان، مانند هرتسفلد، کاسپی‌ها را با کاسی‌ها یکی می‌دانند. هرودوت از مردمی به همین نام یاد می‌کند که در کنار ساکاها (ساکای) می‌زیستند. این کاسپی‌ها، گاهی در نظر گرفته می‌شود که در پامیر یا در کشمیر کنونی قرار داشته‌اند و شاید پیشروان نورستانی‌های کنونی بوده‌اند.^[۱۸]

پانویس

↑ The sea’s name derives from the ancient Kaspi peoples, who once lived in Transcaucasia to the west , , “ Caspian Sea ,” Encyclopædia Britannica,online edition
↑ «چریک‌های فدایی خلق ایران». دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۲۹.
↑ Herzfeld, The Persian Empire, (Wiesbaden) 1968:195-99, noted by Rüdiger.
↑ «Geek.com». www.geek.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۲۷.
↑ Herodotus, Strabo, and other classical authors repeatedly mention the Caspians but do not seem to know much about them; they are grouped with other inhabitants of the southern shore of the Caspian Sea, like the Amardi, Anariacae, Cadusii, Albani, and Vitii (Eratosthenes apud Strabo, 11.8.8), and their land (Kaspianḗ) is said to be part of Albania (Theophanes Mytilenaeus apud Strabo, 11.4.5). Whether or not they belonged to the Median empire is not clear. According to Herodotus (3.92.2), they, together with the Pausicae, Pantimathi, and Daritae, were included in the eleventh nomós of the Achaemenid empire under Darius I. This region later was attached to Media Atropatene and Albania in turn., IRANICAONlINE CASPIANS
↑ هدایتی، هادی (۱۳۸۴). تاریخ هرودوت جلد سوم. انتشارات دانشگاه تهران. ص. ۱۹۱.
↑ the caspi dwell in the western part near armenia,. Ptolemy (6.2.6)
↑ that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices, that the Caducii are contiguous both to the Medes and Matiani below the Parachoathras. strabo (11.8.8)
↑ The Tapyri are said to live between the Derbices and the Hyrcanians. strabo (11.9.1)
↑ All regions of this country are fertile except the part towards the north, which is mountainous and rugged and cold, the abode of the mountaineers called Cadusii, Amardi, Tapyri, Cyrtii and other such peoples, who are migrants and predatory. strabo (11.13.3)
↑ Parts of the Parthian country are Comisene and Chorene, and, one may almost say, the whole region that extends as far as the Caspian Gates and Rhagae and the Tapyri, which formerly belonged to Media. strabo (11.9.1)
↑ رضا، عنایت الله (۱۳۸۰). آران از دوران یاستان تا آغاز عهد مغول. نشر وزارت امور خارجه. ص. ۱۴۰.
↑ Rüdiger Schmitt. «Caspians». Encyclopædia Iranica.
↑ Herodotus (3.93.2) mentions another people with the same name, who, together with the Sacae (Sákai) inhabited the fifteenth nomós; these Káspioi, who were among the participants in Xerxes’ army (Herodotus, 7.67.1; 86.1[.2), are sometimes considered to have been located in the Pamirs or in what is now Kashmir and were perhaps the forerunners of the present-day Nuristanis (for another possible location, see Cook, p. 196). There are, however, serious doubts about the correctness of Herodotus’ text; among the emendations proposed are *Kápisoi and Kaspeîroi.], IRANICAONlINE CASPIANS
↑ "Archived copy". Archived from the original on 2013-04-02. Retrieved 2014-01-21.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)
↑ عجم، محمد (۱۳۸۳). «نام‌های دریای خزر و کاسپین». ماهنامه علمی پیام دریا. مهر-آذر (۱۳۱–۱۳۳).
↑ Of the lands which lie on the sea and of the others which border on these, Ninus subdued Egypt and Phoenicia, then Coele-Syria, Cilicia, Pamphylia, and Lycia, and also Caria, Phrygia, and Lydia; moreover, he brought under his sway the Troad, Phrygia on the Hellespont, Propontis, Bithynia, Cappadocia, and all the barbarian nations who inhabit the shores of the Pontus as far as the Tanais; he also made himself lord of the lands of the Cadusii, Tapyri, Hyrcanii, Drangi, of the Derbici, Carmanii, Choromnaei, and of the Borcanii, and Parthyaei; and he invaded both Persis and Susiana and Caspiana, as it is called, which is entered by exceedingly narrow passes, known for that reason as the Caspian Gates. 4 Many other lesser nations he also brought under his rule, about whom it would be a long task to speak. But since Bactriana was difficult to invade and contained multitudes of warlike men, after much toil and labour in vain he deferred to a later time the war against the Bactriani, and leading his forces back into Assyria selected a place excellently situated for the founding of a great city.. Diodorus Siculus, Library 1-7 (2.2.3)
↑ Foundation, Encyclopaedia Iranica (2021-05-17). "Welcome to Encyclopaedia Iranica". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Retrieved 2022-01-04.‏

منابع

ای. م. دیاکونوف. تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. انتشارات: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. تهران ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۶

پیوند به بیرون

برای مطالعه بیشتر

نام دریای شمال ایران، دکتر عنایت‌الله رضا، ناشر: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سال: ۱۳۸۷، تعداد صفحه‌ها: ۱۸۰
ماهنامهٔ پبام دریا، شماره ۱۳۱ و ۱۳۳ مهر و آذر ۱۳۸۳
کتاب گیلان – جلد اول - انتشارات گروه پژوهشگران ایران – چاپ دوم - زمستان ۱۳۸۰ خورشیدی

Foundation, Encyclopaedia Iranica (2021-05-17). "Welcome to Encyclopaedia Iranica". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Retrieved 2022-01-02.

[1] The sea’s name derives from the ancient Kaspi peoples, who once lived in Transcaucasia to the west , , “ Caspian Sea ,” Encyclopædia Britannica,online edition

[2] «چریک‌های فدایی خلق ایران». دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۲۹.

[3] Herzfeld, The Persian Empire, (Wiesbaden) 1968:195-99, noted by Rüdiger.

[4] «Geek.com». www.geek.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۲۷.

[5] Herodotus, Strabo, and other classical authors repeatedly mention the Caspians but do not seem to know much about them; they are grouped with other inhabitants of the southern shore of the Caspian Sea, like the Amardi, Anariacae, Cadusii, Albani, and Vitii (Eratosthenes apud Strabo, 11.8.8), and their land (Kaspianḗ) is said to be part of Albania (Theophanes Mytilenaeus apud Strabo, 11.4.5). Whether or not they belonged to the Median empire is not clear. According to Herodotus (3.92.2), they, together with the Pausicae, Pantimathi, and Daritae, were included in the eleventh nomós of the Achaemenid empire under Darius I. This region later was attached to Media Atropatene and Albania in turn., IRANICAONlINE CASPIANS

[6] هدایتی، هادی (۱۳۸۴). تاریخ هرودوت جلد سوم. انتشارات دانشگاه تهران. ص. ۱۹۱.

[7] the caspi dwell in the western part near armenia,. Ptolemy (6.2.6)

[8] that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices, that the Caducii are contiguous both to the Medes and Matiani below the Parachoathras. strabo (11.8.8)

[9] The Tapyri are said to live between the Derbices and the Hyrcanians. strabo (11.9.1)

[10] All regions of this country are fertile except the part towards the north, which is mountainous and rugged and cold, the abode of the mountaineers called Cadusii, Amardi, Tapyri, Cyrtii and other such peoples, who are migrants and predatory. strabo (11.13.3)

[11] Parts of the Parthian country are Comisene and Chorene, and, one may almost say, the whole region that extends as far as the Caspian Gates and Rhagae and the Tapyri, which formerly belonged to Media. strabo (11.9.1)

[12] رضا، عنایت الله (۱۳۸۰). آران از دوران یاستان تا آغاز عهد مغول. نشر وزارت امور خارجه. ص. ۱۴۰.

[13] Rüdiger Schmitt. «Caspians». Encyclopædia Iranica.

[14] Herodotus (3.93.2) mentions another people with the same name, who, together with the Sacae (Sákai) inhabited the fifteenth nomós; these Káspioi, who were among the participants in Xerxes’ army (Herodotus, 7.67.1; 86.1[.2), are sometimes considered to have been located in the Pamirs or in what is now Kashmir and were perhaps the forerunners of the present-day Nuristanis (for another possible location, see Cook, p. 196). There are, however, serious doubts about the correctness of Herodotus’ text; among the emendations proposed are *Kápisoi and Kaspeîroi.], IRANICAONlINE CASPIANS

[15] "Archived copy". Archived from the original on 2013-04-02. Retrieved 2014-01-21.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)

[16] عجم، محمد (۱۳۸۳). «نام‌های دریای خزر و کاسپین». ماهنامه علمی پیام دریا. مهر-آذر (۱۳۱–۱۳۳).

[17] Of the lands which lie on the sea and of the others which border on these, Ninus subdued Egypt and Phoenicia, then Coele-Syria, Cilicia, Pamphylia, and Lycia, and also Caria, Phrygia, and Lydia; moreover, he brought under his sway the Troad, Phrygia on the Hellespont, Propontis, Bithynia, Cappadocia, and all the barbarian nations who inhabit the shores of the Pontus as far as the Tanais; he also made himself lord of the lands of the Cadusii, Tapyri, Hyrcanii, Drangi, of the Derbici, Carmanii, Choromnaei, and of the Borcanii, and Parthyaei; and he invaded both Persis and Susiana and Caspiana, as it is called, which is entered by exceedingly narrow passes, known for that reason as the Caspian Gates. 4 Many other lesser nations he also brought under his rule, about whom it would be a long task to speak. But since Bactriana was difficult to invade and contained multitudes of warlike men, after much toil and labour in vain he deferred to a later time the war against the Bactriani, and leading his forces back into Assyria selected a place excellently situated for the founding of a great city.. Diodorus Siculus, Library 1-7 (2.2.3)

[zl2qt-18] Foundation, Encyclopaedia Iranica (2021-05-17). "Welcome to Encyclopaedia Iranica". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Retrieved 2022-01-04.‏

[۱]