نمد ترکمن

زندگی در بیابان و دور از تمدن طوایف گوناگون ترکمن و تلاش این مردم برای زنده ماندن، باعث شد تا آن‌ها با وسایل و حیوانات مورد نیاز برای زندگی خود بیوند برقرار کنند؛ آن‌ها به همان اندازه که برای زندگی خود ارزش قایل هستند به موجودات و اشیای محیط خود ارج می‌نهند، پس دور از منطق نیست که این مردم از طبیعت در آثار خود الهام بگیرند. در اینجا به چند نمونه از این نقش‌ها اشاره می‌کنیم:^[۱]

1. نقش شاخ قوچی
2. نقش پستانک یا ازمیک
3. نقش دودکش یا تونیک
4. نقش آلاچیق
5. نقش گردونه یا چرخ ارابه
6. نقش دم عقرب زرد (ساری ایچان)
7. نقش گل یقه (گل آقا)
8. نقش ماهی (تیرانه)
9. نقش ازلاجا

ازآنجاکه شیر، دومین مادهٔ غذایی مهم مردم بیابانی است وبرایشان ارزشی غیرقابل انکارداردازنوک پستان‌های حیوانات شیرده مانند گاو و گوسفند و شتر می‌تواندبرای هنرمندان الهام بخش باشد که ترکمن هابه آن نقش پستانک یاازمیک گویند.^[۲]

ازآنجاکه قبایل بیابانی ترکمن هادر سیاه چادر یا آلاچیق ویژه‌ای زندگی می‌کنندکه ابتداشالودهٔ آنرااز چوب میسازندورویشان را با پارچه ی پشمی مخصوص یا نمد می‌پوشانند. شکل این آلاچیق هااشکال منظم هندسی وسقف ودیواره‌های آن مشبک است. ازآن روترکمن هادرنمدهایشان از این نقش به عنوان نقش تزئینی استفاده می‌کنند.^[۳]

نمد سازان ترکمن نسبت به نمدمالان محلی دیگر کمتر تحت تأثیر همسایگان خود قرار گرفته‌اند. در تمام منطقه گرگان و دشت فقط از دو آبادی چقریش قارداش و آق قمیش می‌توان نام برد که در نقش‌ها و ترکیب بندی‌های خود تحت تأثیر همسایگان خود هستند. در این دو آبادی حفظ ویژگی‌های نمدهای ترکمنی به قدری مورد توجه است که می‌توان نمدهای این دو آبادی را به گونه‌ای تازه از نمد ترکمنی دانست. نمدهای این آبادی‌ها در چند رسته‌اند:

• یک رسته اول خط‌های اصلی آن خطوط عمودی و افقی هستند، سطح نمدها شامل دو حاشیه نقش دار، یک حاشیه بدون نقش و قسمت مرکزی است. در تقسیم‌بندی‌های کوچکتر حاشیه دوم و هم چنین قسمت مرکزی خط‌های عمودی، افقی و مورب متقاطع به کار رفته‌است. برای تزیین حاشیه اول از دم کژدم و در حاشیه دوم از نقش دیواره آلاچیق استفاده می‌شود. از رنگ سیاه و خاکستری تند بیشتر برای متن پشت بند یا حاشیه بدون نقش بکار می‌رود و از رنگ‌های قرمز لاکی، سبز، نارنجی وسفید برای نقش‌ها استفاده می‌شود.^[۴]
• دو رسته دوم نمدهای رسته دوم معمولاً یک حاشیه دارند، برای تزیین آن از نقش دم کژدم استفاده می‌شود. نقش اصلی رسته دوم نقشی است که، در رسته اول در حاشیه بوده‌است. سه گوشه‌ها با رنگ‌های تیره و روشن رنگ می‌شوند و در رنگ آمیزی نقش‌ها از رنگ قرمز لاکی بیش از هر رنگی و رنگ سفید به میزان کمتر استفاده می‌شود.^[۵]
• سه رسته سوم تفاوت نمد این رسته با رسته دوم فقط در موضوع نقش اصلی آن است، اما نوع رنگ آمیزی حاشیه و متن شبیه به رسته قبل است.^[۶]
• چهار در این رسته حاشیه‌ای وجود ندارد، به جای حاشیه یک خط ساده اطراف نقش اصلی را پر می‌کند. رنگ متن قسمت نقش دار سفید و نقش‌ها با رنگ‌های لاکی همراه با سبز، سیاه یا آبی است. رنگ پشت بند و حاشیه بدون نقش این نمدها سیاه یا قهوه‌ای تیره است. از نقش شاخ قوچی که با خط‌های پهن و صاف به یکدیگر وصل شده‌اند درنمد این رسته استفاده شده‌است. از دایره‌های کوچک و بزرگ هم برای پر کردن فضای خالی استفاده می‌شود.^[۷]
• پنجم نقش اصلی نمد این رسته همان شاخ قوچی است که به صورت نامنظم ترکیب شده، خط‌های ساده‌ای که بر نقش اصلی محاط شده‌اند در حاشیه بکار می‌رود. در رنگ آمیزی نقش‌ها از قرمز لاکی و سیاه استفاده می‌شود.^[۸]
• ششم نقش اصلی همان شاخ قوچی است و شیوه ترکیب بندی در زمینه ترکمنی است. استفاده تنها از دو رنگ زرد و آبی در نقش اصلی و حاشیه باعث شده تا این نمد اصالت خود را از دست بدهد.^[۹]