رقص‌های کردی
رقص کردی (به کردی: هه‌ڵپه‌ڕکی، هه‌ڵپه‌ڕین، هه‌ڵپه‌رگه، چۆپی، چووپی، دیلان ، شایی، سه‌ما، گۆڤه‌ند) [۱] به مجموعه‌ای از رقص‌ها گفته می‌شود که بخشی از آیین‌های نمایشی کردها به‌شمار می‌آید.اکثر رقص‌های کردی به صورت گروهی و به شکل حلقه‌ای ناکامل اجرا می‌شود که از رقصندگان زن و مرد (گه‌نم و جۆ = گندم و جو) تشکیل شده که پنجهٔ دست‌های خود را به هم گره زده‌اند و از چپ به راست در حال حرکت هستند. اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفهٔ هدایت و هماهنگ‌کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی‌کِش (به کردی: سه‌رچۆپی‌کێش) و آخرین نفر گروه را که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد «بن چوپی» یا «گاوانی» می‌نامند.
کردها در چندین مناسبت مانند جشن‌های کردی، سال نو، نوروز، ازدواج و مراسم‌های دیگر می‌رقصند[۲] تقریباً تمام رقص‌های کردی رقص‌های اجتماعی هستند که اغلب مردان و زنان با هم می‌رقصند. سه نوع الگوی رقص وجود دارد: دایره، نیم دایره و خط مستقیم. به‌طور معمول، رقصنده‌ها با گرفتن دست، با ایستادن شانه به شانه، با در هم تنیدن تما انگشتان یا انگشت کوچک یا با قرار دادن دست‌ها در پشت کمر به هم متصل می‌شوند.[۳]
.jpg)
اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفهٔ هدایت و هماهنگ‌کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی‌کِش (به کردی: سه‌رچۆپی‌کێش) و آخرین نفر گروه را که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد «بن چوپی» یا «گاوانی» می‌نامند.
تاریخچه
ویرایشرقص هاي كردی(هه لپه رکی) یکی از نتهاي ديرينه و يادگارهاي ارزشمند آريايي هاست. كه در ميان کردها همچنان محفوظ مانده است و بي گمان تا ريخچه اين حركات مربوط به هزاره هاي دوم و سوم قبل از ميلاد مسيح است .كتيبه سنگي در قلعه ((هه پير))وجود دارد كه متعلق به هزاره اول قبل از ميلاد است. روي اين كتيبه تصويريك سرنا و دهل و تعدادي كه به نظر مي رسد در حا ل اجراي حركات موزون هستند روي سنگ حك شده است اين كتيبه كهن سند مهمي در تاريخي بودن اين حركا ت موزون در كردستان است. حكيم عمر خيام در نوروز نامه خود مينويسد" فريدون كرد "روزي كه ضحاك را اسير كرد و ايران را از شر او نجات داد مردم کرد آن را جشن گرفتند. و اين مهم دليل ديگري بر يكپارچگي آن مردم و جشن دسته جمعي در ميان آنان مي باشد. [۴][۵]
رقص جنگی از هزاره چهارم
ششمین تكه سفال پنج مرد را در حال رقص دسته بند نشان می‌ده�� كه همگی روی خود را بسوی چپ گردانیده و بازوانشان را از روی شانه‌های یكدیگر گذرانیده و همدیگر را سخت گرفته‌اند، و نگاره دو تن از آنان تا اندازهایی حركت پاهایشان را نشان می‌دهد. این مردان نیز مانند رقصندگان (تل جری) برهنه هستند.[۶]
رقص در هزاره پنجم پیش از میلاد
كهنترین نمونه‌یی كه ما را از چگونگی و رواج رقص کردی در هزاران سال پیش در ایران زمین آگاه می‌سازد، نگاره ساده و سیاه رنگی است بر روی كاسه گل پخته كه از تپه خزینه شوش بدست آمده است در روی این كاسه در یك بخش باز و بی‌زمینه، رقص شش تن آدمی‌در دو ردة سه تایی به گونه‌یی بسیار ساده «استیلیزه» نشان داده شده، و نگارگر از نشان دادن سرو گردن رقصندگان خودداری كرده با نمایش تن آنان بشكل سه گوش كه بازوانشان را در شانه‌های همدیگر نهاده‌اند، و با نگاشتن دو بازو دست كه در دو سوی ردة رقص به بالا خم داده شده است.[۷]
زمان این كاسه گلین، از سوی باستان شناسان، از چهار هزار و پانصد تا پنج هزار سال پیش از میلاد (دانسته شد) و رادیو كاربن تاریخ آنرا در میان سالهای 4975 و 5250 تا5515 پیش از میلاد نشان داده است بهرسان بودن آن از هزارة پنجم پیش از میلاد نشان داده است و بدین گونه با شناسایی این نگاره تاریخ رقص در این سرزمین تا هزاره پنجم و ششم پیش از میلاد باز می‌گردد.[۸]
در کاوش‌های باستانی کرد که در کردستان انجام شده‌است می‌توان نمونه‌هایی از این رقص را بر روی سفالینه‌های پیش از تاریخ مشاهده کرد.[۹]
رقص‌های کردی اشکال متنوعی دارند ولی به‌طورکلی از دو دسته رقص‌های غنایی و رقص‌های رزمی تشکیل شده‌است. گونه‌ای دیگر از رقص‌های عرفانی نیز در برخی مناطق کردستان رایج بوده که اجرای آن به دو صورت فردی (سَما/سه‌ما = سماع) و گروهی همراه با ذِکر انجام می‌شود.[۱۰]
نحوه رقصیدن
ویرایش
معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه را به عهده می‌گیرد که به او سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) می‌گویند و اولین نفر در حلقه رقصندگان است. او با انجام ماهرانهٔ حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان‌انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقهٔ رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیهٔ گروه در حالی‌که دست‌هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجهٔ رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند.
مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان به صورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد به صورت یک در میان است. بن چوپی یا گاوانی آخرین رقصندهٔ گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.
رقص دو دستماله
ویرایشدر شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناظران معمولاً رقصنده اول سَرچُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود را در رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص «دو دستماله» می‌گویند که بیشتر در مناطق جنوب شرق کردستان همچون کرمانشاه، ایلام سنندج و لرستان رواج دارد.
انواع رقص کردی (هه‌لپه‌رکی)
ویرایشرقصهای کردی از نظر مناسبت به سه دسته تقسیم می‌شوند: ۱- رقص‌های مربوط به شادی و ستایش، ۲- رقص‌های مربوط به سوگواری و ماتم، ۳- رقص‌های مربوط به جنگ و ستیز یا شکار
رقص‌های شادی
ویرایش- *[[گه‌ریان]]
- شی خانه
- پشت پا
- قه‌لا
- خانانه
- هه‌لگرتن
- گه‌ران
- روینه
- راستا
- دو دستماله
- سه‌پای روینه
- فه‌تاح پاشایی
- کرماشانی
- شلیره
- خان و میری
- سه پلی
- بوکانی
- مریوانی
- سقزی
- حریره
- سه پای سقزی
- سه پای حریره
- چه‌پی
- له‌بلان
- مهابادی
- مکر بگی
- داغهٔ خان و میری
رقص‌های سوگواری
ویرایش- چمری
- کلاء
رقص‌های جنگ و شکار
ویرایش- سه‌جار
- دوجار
- شلایی (شیلان)
- زه‌نگی
- مقاومت
- یاران یاران
- خه‌رمان
- قره پیره‌ژن
- سموری
- هوشار
- شیخانی
جشنواره‌ها
ویرایشنخستین جشنوارهٔ استانیِ هه‌لپه‌رکی در شهریور ۱۳۹۰ در شهرستان بانه برگزار شد.
پژوهش‌ها
ویرایشمنصوره ثابت‌زاده پژوهشگر موسیقی و رقص، موسیقیِ مجموعه‌ای از رقص‌های کُردی را در قالب آلبومی صوتی گردآوری و ضبط کرده که در سال ۱۳۸۲ از سوی مؤسسه فرهنگی-هنری ماهور منتشر شده‌است. نوازندگی سُرنا و دهل را در این آلبوم به ترتیب محمد بهمنی و عبدالله نبی اللهی بر عهده داشته‌اند و عبدالله قربانی نیز خواننده بوده‌است. ثابت‌زاده همراه با این آلبوم دفترچه‌ای را منتشر کرده که در آن به شرح مختصر انواع رقص‌ها و معرفی نوازندگان مجموعه پرداخته‌است. در این آلبوم ۱۷ رقص کُردی شامل گه‌ریان، پشت‌پا (جفت‌پا)، کرماشانی، فتا (ح) پاشایی، لَبنان، سقزی، خان‌امیری، سه‌جار، شه‌لان، چه‌پی، مریوانی، شکاکی، موکری، زنگی، شکاکی، اوشاری و سوارانی را شامل می‌شود.[۱۱]
آسو نادری هنرمند رقصنده و پژوهشگر و مدرس رقص‌های کُردی نیز به گردآوری اطلاعات و تحلیل نشانه‌شناختی و اسطوره‌شناختی رقص‌های کُردی پرداخته و نتیجهٔ پژوهش‌های خود را در سال ۱۳۹۹ کتاب «هه‌لپه‌رکی: فرهنگ جامع پایکوبی کُردها» منتشر کرده‌است.[۱۲][۱۳]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ «بانه، میزبان نخستین جشنوارهٔ استانیِ هه‌لپه‌رکی». فارس نیوز.
- ↑ الگو:به نقل از خبر
- ↑ https://www.academia.edu/6546183/Kurdish_Dance_Identity_In_Contemporary_Turkey
- ↑ جنیدی، فریدون: نامه فرهنگ ایران. دفتر دوم، بنیاد نیشابور، تهران 1358 3- یونسكو: تاریخ تمدنهای آسیای مركزی. ترجمة صادق ملك شهمیرزادی. دفتر مطالعات بین الملل، 1374.
- ↑ الیاده- میرچا: رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. انتشارت سروش، تهران 1372
- ↑ ذكاء یحیی- تاریخ رقص در ایران، هنر و مردم شماره‌های 189-188 خرداد 2537 _________
- ↑ جنیدی، فریدون: نامه فرهنگ ایران. دفتر دوم، بنیاد نیشابور، تهران
- ↑ الیاده- میرچا: رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. انتشارت سروش، تهران 1372
- ↑ (ذکاء، یحیی: تاریخ رقص در ایران، هنر و مردم، شماره‌های ۱۸۹–۱۸۸، خرداد ۲۵۳۷)[۱] بایگانی‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
- ↑ (پژوهشی در آیین دینداری و دین‌ورزی طریقت قادریه در مناطق کردستان "نامهٔ انسان‌شناسی، پاییز و زمستان ۱۳۸۴، شماره ۸")[۲] بایگانی‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- ↑ مؤسسه فرهنگی-هنری ماهور: موسیقی رقص های کُردستان؛ بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ هنرآنلاین: هه‌لپه‌رکی هنری که ما را به وادی فلسفۀ هستی می‌برد/ئاسو نادری حرکات آئینی کردها را آموزش می‌دهد، نوشته‌شده در ۱ دی ۱۳۹۴؛ بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ خانۀ تئاتر: هه‌لپه‌رکی برای کُردها لحظۀ تلاقی ذهن و عمل است، نوشته‌شده در ۲۱ فروردین ۱۴۰۰؛ بایگانی‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۱.