رس

خاک چینی از واژهٔ چینی Kao-Ling (جایی در چین) گرفته شده که با آن خاک، ظرف‌ها و پیکره‌های چینی می‌ساختند.

کائولینیت با فرمول شیمیایی Al
2O
3 · 2SiO
2 · 2H₂O نازکی پولک‌هایش ۲۰ هزارم میکرون(2nm) و درازای آن‌ها ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزارم میکرون(10nm تا 25nm) است و هم‌وزن خود آب می‌مکد. برای یافتن اکسید آلومینیوم، نخست آن را در گرمای ۸۰۰ درجه، خشک شیمیایی می‌کنند تا آب شیمیایی آن بپرد و Al₂O₃ · 2SiO₂ آن بجا بماند. پس از آن نمک مانده را در جوهر نمک حل می‌نمایند. کائولینیت در گرمای ۱۷۵۰ درجه ذوب می‌شود.^[۵]

گل سرشوی دارای خاصیت آب مکی، چسبناکی، شکل‌پذیری و باد کردن بالا است، زیرا مونت‌موریلونیت (montmorilonit) که آب می‌مکد در آن بسیار زیاد است. در سرامیک سازی کاربرد دارد. بنتونیت کالیومی دو تا سه برابر وزن خود و بانتونیت ناتریومی شش تا هفت برابر وزن خود آب می‌مکد. مونت‌موریلونیت چون دو لایه اتم Si دارد، بیش از کائولینیت آب می‌مکد و دوبرابر آن یون می‌سازد. خاک رس مونت‌موریلونیت، نازکی پولک‌هایش یک هزارم میکرون و درازای پان‌ها ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزارم میکرون است. آب مکندگی برای بانتونیت ناتریومی ۶ تا ۷ برابر وزنش و برای گونهٔ کلسیمی ۲ تا ۳ برابر وزنش است. بانتونیت یا گل سرشو را از زمان باستان در ایران می‌شناختند، در برگ گل می‌خواباندند و با آن سر و تن می‌شستند. بخشی از شعر سعدی گویای این است:

بانتونیت برای چسبناک کردن ماسهٔ ریخته‌گری و پوشش گرافیتی درون تشت‌های فلز گدازی و رنگ‌گیری روغنهای معدنی، سفید کردن شیرهٔ سیاه، ساختن کرم‌های آرایشی و داروسازی، صاف کردن آب آشامیدنی، سرکه، پرداخت کردن و جلا دادن فلزها، ساختن مغز خودکار، ساختن آجر نسوز، در کندن چاه‌های نفت و… کاربرد دارد. بانتونیت را برای آب‌بندی کردن هم به کار می‌برند؛ که پس از مکیدن آب، و گل شدن، باد می‌کند و جاهای خالی آن پر می‌شوند و دیگر آب در ریزه سوراخ‌های پر شده‌اش مانند کاهگل بام نشت نمی‌کند.^[۶]

1. خاک رس معمولی در آجر سازی بکار می‌رود. ویژگی‌های این نوع خاک برای تولید آجر استاندارد باید مطابق استاندارد شماره ۱۱۶۲ ایران^[۷] باشد.
2. گلهای رسی لکه‌گیری، به خالصی خاک‌های چینی نیستند، آهک و منیزی (منیزیم اکسید) زیادی دارند و برای لکه‌گیری روغن و رنگ استفاده می‌شود.
3. گل اخرا که شن گل رس دار است، آهن اکسید زیادی دارد و در رنگ سازی استفاده می‌شود.
4. بنتونیت نوعی خاک دریایی است که از درصد زیادی Montmorillonite تشکیل شده و در کندن چاه و ساخت صنایع نسوز کاربرد دارد و استفاده از آن باید مطابق استاندارد ۲۴۴ ایران باشد.
5. پوکه معدنی

• خاک رسی

کانی‌های رس، آلومینیوم سیلیکات‌های مرکب هستند که از دو واحد اصلی تشکیل شده‌اند:

۱- چهاروجهی سیلیس

۲- هشت‌وجهی آلومین