ورزشگاه شهید شیرودی

در سال ۱۳۰۶ خورشیدی، ۱۹ سال پیش از آن که فدراسیون فوتبال ایران بنیاد نهاده شود، در زمین بالای دروازه دولت، نخستین رقابت مستقیم فوتبال ایرانیان و انگلیسی‌ها برگزار شد، یعنی تقابل نفرات برتر فوتبال تهران با اعضای سفارت انگلیس. پیروزی زائدالوصف ۵ بر ۲ ایرانیان بر انگلیسی‌ها که خود مهد فوتبال بودند نه تنها موجی از شادی را در شهر موجب شد، که باعث شد رضاشاه ضمن صدور پیام تبریک، دستور ساخت یک استادیوم فوتبال را برای تهرانی‌ها بدهد. بفرمان رضاشاه، محمدعلی فروغی رئیس الوزرا مامور شد هیاتی را برای ساخت یک ورزشگاه بزرگ برگزیند و چون امور ورزشی مربوط به وزارت معارف و اوقاف بود، ک��یل آن وزارتخانه آقای علی اصغر حکمت با یکی از معماران مقیم ایران بنام نیکلای مارکوف قراردادی بست تا مقدمات ایجاد ورزشگاه فراهم شود.^[۱] در آن موقع تهران شهری کوچک بود و در داخل شهر زمین مناسبی برای احداث ورزشگاه وجود نداشت. بنابراین در بیرون دروازه دولت و محلی که اصطلاحا آخر عباس آباد نامیده می شد زمینی را که جنب باغ بزرگی بنام امجدیه بود در نظر گرفته شد^[۱] . زمین ورزشگاه امجدیه با لایحه‌ای که در مجلس تصویب شد برای ساخت یک زمین رسمی فوتبال خریداری شد. این زمین از فردی به نام امجد نظام (یا امجدالسلطنه) به قیمت متری ۲۴ ریال خریداری شد. از این رو این ورزشگاه، «امجدیه» نام‌گذاری شد.^[۲] لازم است ذکر شود که زمین بخش دوم ورزشگاه شامل زمین شماره ۲ فوتبال، زمین های تنیس و استخر شنا توسط جانشین آقای حکمت، اسماعیل مرآت، به قیمت متری ۴۷ ریال خریداری شد. روز شانزدهم تیر ۱۳۱۳ معامله احداث ورزشگاه انجام شد و مهندس مارکوف که تعهد کرده بود در سریع ترین زمان و با کمترین مبلغ ورزشگاه را بسازد دست بکار شد و اولین کلنگ را بر زمین زد. زمینی که برای احداث ورزشگاه در نظر گرفته شده بود ۳۱۲۲۷۸/۲۴ متر مربع مساحت داشت و قرار بود میدان اصلی ورزشگاه که میبایست اکثر بازی های میدانی در آن برگزار شود ۱۶۴ متر طول و ۱۰۷ متر عرض داشته باشد. کمی بعد از آغاز ساختمان بعللی ادامه کار متوقف شد تا اینکه در هفتم مرداد ۱۳۱۵ دوباره کارهای ساختمانی آغاز شد و به‌سرعت ادامه یافت.^[۱] ساختمان این ورزشگاه در سال ۱۳۱۷ به پایان رسید و در ۳ شهریور ۱۳۱۸ نخستین مسابقات رسمی در این ورزشگاه برگزار شد، به نوعی این ورزشگاه رسماً گشایش یافت.^[۳]

این ورزشگاه که دور تا دور آن جایگاه تماشاگر دارد، محل بسیاری از رویدادهای تاریخی و به‌یاد ماندنی فوتبال ایران بوده‌است. نخستین راهیابی فوتبال ایران به بازی‌های المپیک (المپیک ۱۹۶۴ توکیو) با پیروزی بر هندوستان، نخستین قهرمانی جام ملت‌های آسیا با پیروزی بر تیم اسرائیل و نخستین قهرمانی در جام باشگاه‌های آسیا در امجدیه صورت گرفت. در یکی از مسابقات سال ۱۳۴۷ در ورزشگاه امجدیه که بیش از ۳۰ هزار نفر تماشاگر به ورزشگاه آمده و شمار بسیاری در بیرون از ورزشگاه ماندند مسئولان وقت به فکر ساخت ورزشگاه آزادی بیافتند.

زمین این مجموعه ورزشی از فردی به نام امجدنظام خریداری شد که شرط نهاده بود که در صورت نام‌گذاری ورزشگاه به نام او، تخفیف ویژه‌ای در فروش زمین بدهد. از این رو این ورزشگاه، «امجدیه» نام‌گذاری شد.^[۲] این ورزشگاه در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۶۰ به یاد علی‌اکبر شیرودی به ورزشگاه شهید شیرودی تغییر نام داد.^[۴]

تا پیش از ساخته شدن ورزشگاه آریامهر (ورزشگاه آزادی)، ورزشگاه امجدیه ورزشگاه خانگی بسیاری از تیم‌های فوتبال تهران از جمله استقلال، شاهین، پرسپولیس، دارایی، تهران‌جوان و پاس تهران^[۴][۵][۶] و همچنین تیم ملی فوتبال ایران بود.^[۵][۷] با ساخت ورزشگاه آزادی در غرب تهران و به دلیل جایگیری امجدیه در مرکز پایتخت، مسئولان دیگر اجازه ندادند بازی مهم فوتبال در آن برگزار گردد و از آن پس بدل به یک ورزشگاه دوومیدانی شد.^[۴]

از میان رخدادهای بزرگ روی داده در این ورزشگاه می‌توان موارد زیر را نام برد:

• راهیابی تیم ملی فوتبال ایران به (المپیک ۱۹۶۴ توکیو)
• میزبانی جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ و برگزاری جشن نخستین قهرمانی ایران در جام ملت‌های آسیا
• میزبانی مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰ و برگزاری جشن قهرمانی تاج تهران
• میزبانی از مرحله مقدماتی بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ در کنار ورزشگاه‌های ورزشگاه آریامهر (آزادی) تهران و ورزشگاه آپادانا
• میزبانی شهرآورد تاج و شاهین
• میزبانی مسابقات فوتبال جوانان آسیا در سال ۲۰۰۰

• اسفند ماه ۱۳۳۹، بازدید ملکه الیزابت دوم از برنامه ورزشی و هنری دختران و پسران جوان و همچنین تماشای ورزش باستانی در ورزشگاه امجدیه^[۸]
• در جشن‌های تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی در آبان ۱۳۴۶، بسیاری از رویدادهای این جشن در ورزشگاه امجدیه اجرا شد.^[۹] از آن میان می‌توان به رژه تاجگذاری اشاره کرد.^[۱۰]
• گردهمایی و میتینگ هواداران قانون اساسی مشروطه (هواداران نخست‌وزیر وقت شاپور بختیار) در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۵۷^[۱۱][۱۲]
• ۵ اردیبهشت ۱۳۵۹، در طرح عملیات پنجه عقاب (در ایران با نام عملیات طبس شناخته شده) قرار بود که تکاوران نیروی دلتا با پرواز بالگرد از طبس راهی سفارت اشغال شده آمریکا در تهران شوند. به دلیل نزدیکی استادیوم امجدیه به سفارت آمریکا، قرار بود تکاوران از این ورزشگاه به سفارت راه یافته و پس از آزادی گروگان‌ها با بالگردها از ورزشگاه امجدیه به سمت طبس و از آنجا به سوی ناوهای آمریکایی پرواز کنند.^[۱۳] این طرح با رخ دادن طوفان شن در طبس شکست خورد.^[۱۴]
• میتینگ سازمان مجاهدین خلق در ورزشگاه امجدیه در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۵۹^[۱۵]
• در هفدهم مهر ۱۳۶۳، سیل جمعیت بی‌شمار در امجدیه منتظر بود تا پس از بازی نفت با بانک ملی، دیدار پاس و پرسپولیس از سری مسابقات جام باشگاه‌های تهران را تماشا کند. هجوم هواداران آن چنان بود که شماری از جمعیت، ناگزیر وارد پیست دوومیدانی و زمین شدند. هیئت فوتبال تهران زمانی متوجه شد سپردن میزبانی بازی پرسپولیس و پاس به امجدیه اشتباه است که به جای بازیکنان، مردم وسط زمین بودند. بلندگوی ورزشگاه اعلام کرد به دلیل استقبال زیاد، بازی را بدون فروش بلیت در ورزشگاه آزادی برگزار خواهد کرد. اما تماشاگران خشمگین به زمین چمن هجوم آوردند و تشک‌های پرش ارتفاع و پرش با نیزه را آتش زدند و به سردادن شعار، شکستن شیشه‌های ورزشگاه و کندن تیر دروازه‌ها پرداختند.^[۵] پس از این رخداد، رئیس هیئت فوتبال تهران بازداشت و با قرار وثیقه روانه زندان شد و پس از آن بازی‌های پرسپولیس هرگز در ورزشگاه شهید شیرودی برگزار نشد.^[۵]
• بیست و هفتم بهمن ۱۳۶۸ قرار بود هفته آخر جام باشگاه‌های تهران برگزار شود. پرسپولیس و ژاندارمری ساعت ۱۵ در ورزشگاه آزادی و همزمان با آن، استقلال با پاس در ورزشگاه شیرودی. از آنجا که پرسپولیس تنها با نیم امتیاز برتری از استقلال پیش بود، اوج حساسیت برقرار بود.^[۵] اگر چه هوا کاملاً آفتابی بود، اما به دلیل بارندگی شدید شب پیش از آن، هیئت فوتبال تهران در صبح روز مسابقه تصمیم به لغو بازی‌ها می‌گیرد. با این حال نخستین بخش خبری صداوسیما که هواداران را مطلع می‌سازد، ساعت ۱۴ رادیو است. بسیاری از ساعت‌ها قبل مقابل ورزشگاه امجدیه حاضر شده بودند و تعداد پرشماری نیز از تهران و شهرستان‌ها در مسیر. این بار همه جا خیس است و برخلاف شورش سال ۶۳، چندان دود و آتشی در کار نیست و مردم تأسیسات امجدیه را تخریب نمی‌کنند. اما به سر دادن شعارهای سیاسی اقدام می‌کنند.^[۵] سر دادن شعار «مرگ بر جمهوری اسلامی» در قلب تهران، آن هم درست پنج روز بعد از راهپیمایی ۲۲ بهمن، برای مسئولان دولت گران تمام می‌شود و به موضع‌گیری رئیس وقت سازمان تربیت بدنی و وزیر کشور وقت منجر می‌شود که هشدار به برخورد شدید با اخلالگران می‌دهند.^[۵] پس از آن فضای مدیریتی فوتبال امنیتی‌تر شد و دیگر هیچ‌یک از بازی‌های پرتماشاگر تیم‌های پایتخت در ورزشگاه امجدیه (شیرودی) (و هیچ‌یک از ورزشگاه‌های مرکز شهر) برگزار نشد.^[۵]
• در سال ۱۳۷۰ دومین قرعه‌کشی روادید ژاپن در ایران توسط شرکت هواپیمایی ملی ایران به خاطر شمار فراوان درخواست‌کنندگان بلیت ژاپن در ورزشگاه امجدیه برگزار شد.^[۱۶]

بر پایه یک رسم نانوشته، تشییع پیکر بسیاری از ورزشکاران و فوتبالیست‌های پیشکسوت تازه درگذشته در این ورزشگاه انجام می‌شود، که از میان نامورترین آنها می‌توان مراسم‌های زیر را نام برد:

• مراسم تشییع پیکر پرویز دهداری آذر ۱۳۷۱^[۱۷]
• مراسم تشییع پیکر محراب شاهرخی در تاریخ ۱۳ بهمن سال ۱۳۷۱
• مراسم تشییع پیکر مجید سبزی در روز ۲۰ بهمن ۱۳۸۴^[۱۸]
• مراسم تشییع پیکر بیوک جدیکار در روز ۲۹ آذر بهمن ۱۳۹۲^[۱۹]
• مراسم تشییع پیکر غلامحسین مظلومی ۳۰ آبان ۱۳۹۳^[۲۰]
• مراسم تشییع پیکر رضا احدی در تاریخ ۳۰ دی ماه ۱۳۹۴^[۲۱]
• مراسم تشییع پیکر همایون بهزادی در تاریخ بهمن ۱۳۹۴^[۲۲]
• مراسم تشییع پیکر منصور پورحیدری ۱۶ آبان ۱۳۹۵^[۲۳]
• مراسم تشییع پیکر ابراهیم آشتیانی ۳ آبان ۱۳۹۶^[۲۴]

سالن‌های کناری ورزشگاه فوتبال این مجموعه همچنان فعال هستند.^[۵]

• سالن کشتی جهانبخت توفیق
• تالار چند منظوره افراسیابی (مهران)
• دو تالار بوکس
• تالار سرپوشیده
• ۱۰ زمین خاکی تنیس
• دو زمین چمن مصنوعی
• سالن کبکانیان برای ورزش‌های رزمی
• سالن‌های بدمینتون و پینگ‌پنگ
• دیوار سنگ‌نوردی مرحوم داودی
• تالار ژیمناستیک آذرپی
• سالن شمشیربازی کلاهدوز
• پیست دوومیدانی
• سالن تیراندازی
• تالار وزنه‌برداری
• سالن بدنسازی
• استخر روباز قهرمانی (قدیمی و کهن ترین استخر ایران)
• استخر شنای «۹ دی» به تازگی ساخته شده
• استخر تاجیکی (ویژه بانوان)
• استخر شهید حسن نوفلاح

بافت فرسوده ورزشگاه شیرودی، کمبود فضای ورزشی، دسترسی‌های نامناسب برای استفاده از این مجموعه، کمبود فضای پارکینگ برای ورزشکاران، نبود فضای لازم برای تجهیز لوازم و امکانات ورزشی و کمبود فضای سبز از جمله مواردی بود که شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی ایران را بر آن برداشت تا طرح جامعی برای بازسازی این مجموعه در نظر بگیرد.^[۲۵] برای این پروژه ۷ هزار میلیارد تومان هزینه بازسازی مجموعه ورزشی شهید شیرودی برآورده شده بود.^[۲۵] در طرح اولیه قرار بود که گنجایش این ورزشگاه پس از بازسازی ۲۵ هزار نفری باشد که با مخالفت شورای تأمین استان تهران روبرو شد و گنجایش آن به حدود ۵ تا ۱۰ هزار تن محدود شد.^[۲۵]

در تیر سال ۱۳۹۴ مدیر عامل شرکت توسعه و نگهداری برای تأمین مالی هزینه‌های بازسازی این مجموعه ورزشی از واگذاری بخشی از مجموعه ورزشی امجدیه به شهرداری تهران برای تجاری‌سازی خبر داد^[۴] که با مخالفت‌های بسیاری روبرو شد.^[۷][۲۶]

• مجموعه ورزشی آزادی
• ورزشگاه تختی تهران
• ورزشگاه آزادی
• مجموعه ورزشی انقلاب تهران
• ورزشگاه شهید کشوری

• تصویر ماهواره‌ای ورزشگاه شیرودی
• تارنمای رسمی

• تاریخچه فوتبال ایران در وبگاه اتحادیه باشگاه‌های فوتبال ایران
• ادیب‌زاده، ایرج، امجدیه را از تاریخش نمی‌توان گرفت. در: رادیو زمانه. بازدید: دسامبر ۲۰۰۹.
• ۸۰ سالگی امجدیه؛ روزهای خوش سی سال پیش تمام شد