Enara ipurzuri

Enara ipurzuri
Irudi gehiago
Iraute egoera
Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Aves
Ordena	Passeriformes
Familia	Hirundinidae
Generoa	Delichon
Espeziea	Delichon urbicum Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Zabalera	0,29 m
Kumaldiaren tamaina	5
Errute denbora	15 egun
Arrautza

Enara ipurzuria edo enara azpizuria (Delichon urbica) Hirundinidae familiako hegazti paseriformea da, Eurasia eta iparraldeko Afrikako eskualde epeletan bizi dena^[1].

Sabelaldea, lepoa eta ipurtxuntxurra zuriak dira, gorputzaren gainerakoa beltza. Beste enaren modura hego luze eta zorrotzak ditu, eta isatsa laburra eta urkila formakoa. Enara arrunta baino txikiagoa da, 13 cm luze da (enara arrunta 19-20 cm) eta 20 gramo pisatzen du. Hegan doala harrapatzen ditu jaten dituen intsektuak. Euskal Herrian oso arrunta eta ugaria da. Ibilbide luzeko hegazti migratzailea da eta saldotan egiten ditu bidaiak, enarekin elkartuta batzuetan. ^[2][3]

Jende askok enara arruntak eta enara azpizuriak nahastu egiten ditu, baina ez da hain zaila haiek bereiztea. Enara azpizuria zertxobait txikiagoa da, bere tamaina 13 cm ingurukoa da, nahiz eta egia den, aldea, batez ere, enara arrunten kanpoko errektrize oso luzeetan dagoela. Bere goiko aldean lumaje guztiz beltza eta distiratsua ez den buztaneko orban zuri zabal batekin kontraste handia egiten du, hau ere beltza baina laburra eta muxarratua, ez urkilatua enara arruntarena bezalakoa. Beheko aldea zuri hutsa da, baita eztarria ere, enara arrunten orban gorria falta zaie. Hauek baino itxuraz lodikoteagoa, geruza altuago bat ustiatzen dute, sorbeltzen eta enara arrunten tartekoa. Enara arruntak beti lurretik hurbil eta sorbeltzak geruza altuagoan.^[4]

Argi eta garbi, ohiko hazkuntza kolonialeko espezie lagunkoia da, eta ehiza irteeretan eta habietara itzuleran nolabaiteko koordinazio kolektiboa ikus daiteke. Batzuetan, distantzia luzeetan mugitzen dira elikatzen diren intsektu taldeei jarraituz, bere dietan euliak eta eltxoak ugariak direlako nabarmentzen dira, zorriak, kakalardoak eta tximeletak lagunduta, hegaldiaren erdian harrapatzen dituzte. Hau ez da enara arrunten bezain ikusgarria, altuera jakin batean egiten du hegan, hegalak luzatuta planeaketa eta hegoak astintzea txandakatuz, bere bizkar beltzak buztan zuriarekin kontraste handia egiten du. Oso maiz pausatzen da, kableetan, erlaitzetan eta teilatu hegaletan, eta ez da familiako beste espezie batzuen bezain arraroa lurrean ikustea.

Hegazti migratzailea ere bada, gure herrietan martxo hasieran agertzen da, eta urriaren erdialdean Afrikara abiatzen da. Migrazioan egunean zehar hegan egiten du, sarritan arrunten taldeekin nahastuta. Askotan lo ere batera egiten dute, seskadietan eta lezkatan.

Eraikinei atxikita bi helduek eraikitzen dute habia, teilatu hegalen azpian, harkaitzetan edo itsaslabarretan, erlaitz baten azpian, eta bakarrik egon daitezke edo kolonia trinko gehiago edo gutxiago eratu ditzakete. Habiaren katilua teilaturaino iristen da, eta babestu egiten du, goiko aldean zulo txiki bat besterik ez diote uzten. Landare zuntzekin nahastutako buztinezko bolez osatua dago, eta barrutik lumaz, belar lehorrez eta landare hondakinez tapizatuta. Lehen errunaldia apirilean edo maiatzean egiten dute, urte onetan hiruraino egiten dituzte, 4-5 arrautza leunez osatua, oso gutxitan arrez zikinduta. Inkubazioa biek egiten dute eta 13-19 egun irauten du, eta ondoren arrautzen eklosioa hasten da, beste 2-3 egun behar izaten dituzte denak jaiotzeko. Lehenengo astean jaioberriak emeak hazten ditu, eta hortik aurrera heldu biak arduratzen dira janaria emateaz. kumeak 19-25 egun inguru igaro ondoren uzten dute habia, baina oraindik ere gurasoek zaintzen dituzte denbora aldagarri batez. Lehenengo kumaldikoak independizatzen direnean, habiatik gertu egoten dira eta gurasoei laguntzen diete ondorengo txitaldiak elikatzen.

Europako klima boreal, epel eta mediterraneoko eremu gehienetan hazten du, ipar mendebaldeko Afrikan eta Asian ere bai. Europan Eskandinaviako muturreraino igotzen da. Iberiar penintsulan ohikoa da.

Enara azpizuria ohikoa da Euskal Herrian, enara arruntak baino banaketa uniformeagoa du, beharbada moldakorragoa delako bere habietarako kokalekua aukeratzeko orduan; landa inguruneetan enara arruntekin batera bizi da, baina ingurune gehiago ere hatzen ditu, herri eta hiri handietan. Gainera ez du bere jatorrizko habitata guztiz abandonatu, arrokak, gure mendi askotan koloniak aurkitzen dira, Aralar. Aizkorri, Urkilla, Gorobel, Arcena kasu, zenbait lekutan haitz-enararekin batera.

Edonola ere, enara arruntaren kasuan bezala, Ebro Haraneko nekazaritza eremua da espezie honen habia gehien ikusten diren lekua. Euskal Herriko gainontzeko herri ia guztietan aurkitzen da, baina orokorrean habia-talde oso txikietan, gutxitan dozenatik gora.

Euskaraz izenak beste aldaera batzuk jaso ditu: Enara ipurzuria, azpizuria, (enara) buztanzuri, enara txikia, txenara txikia, hegazpizuria... eta generikoagoak diren beste batzuk, hala nola, ainara, elaia, enabera, enara, erlaia, iñara, eta abar.^[5]

• Enarak proiektua, Aranzadi
• Araozko kontuak