Urduña
Urduña[1] (ofizialki ele bietan Urduña/Orduña) Bizkaiko udalerririk hegoaldekoena da. Nerbioi ibarrean dago, Arabako eta Burgosko lurrez inguratua, Bizkaiko esklabea baita. Hartara, Arabako Aiaraldea eskualdeko herritzat ere har daiteke, arrazoi geografikoak direla kausa. Urduña da hiri titulua duen Bizkaiko biztanlegune bakarra. 2016. urtean 4.136 biztanle zituen.
| Urduña | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
| Eskualdea | Nerbioi ibarra | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Urduña/Orduña | ||||||||||
| Alkatea | Iker Santocildes (Euzko Alderdi Jeltzalea) | ||||||||||
| Posta kodea | 48460 | ||||||||||
| INE kodea | 48074 | ||||||||||
| Herritarra | urduñar[1] | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°59′45″N 3°00′40″W / 42.99583333°N 3.01122872°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 33,49 km² | ||||||||||
| Garaiera | 275 metro | ||||||||||
| Distantzia | 38 km Bilbora | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 4.179 (2023) 13 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 1,25 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[2] | % 6,39 | ||||||||||
| Zahartze tasa[2] | % 18,35 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[2] | ‰ 53,57 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[2] | % 79,75 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[2] | % 9,81 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[2] | % 12,78 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % 23,76 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [3] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera [4] | % 7.71 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1229. urtea | ||||||||||
| Webgunea | http://www.urduna.com/ | ||||||||||
Geografia
aldatu
Ingurune naturala
aldatuGorobel mendilerroaren azpian dago udalerria, Txarlazo mendia gainean daukala. Halaber, Urduñako mendatea urteetan izan da Euskal Herritik Gaztelara joateko bide nagusia.
Udalerri mugakideak
aldatu- Mendebaldean: Junta de Villalba de Losa, Berberana (Burgos) eta Aiara.
- Iparraldean: Aiara eta Amurrio.
- Ekialdean: Amurrio eta Urkabustaiz.
- Hegoaldean: Amurrio.
Kontzejuak
aldatuUrduñako udalerriaren barnean, Urduñako hiriko eremuaz gain, Belandia, Lendoñobeiti, Lendoñogoiti eta Mendeika kontzejuak daude. Zentzu honetan, Urduña da bere mugen barnean izaera administratiboa duten herriak dituen udalerri bakarra Bizkaian.
Halaber, Urduñako Komunitatea izeneko elkargo lur eremu bat dago udalerri honetan. Elkargo lur hau Junta de Villalba de Losa (Burgos), Aiara eta Amurrioko udalerriek erabil dezakete.
Historia
aldatuUrduña 1229. urtean sortu zen hiribildutzat, Bizkaiko jaurerriaren seigarren jauna zen Lope Diaz Harokoak hiri-gutuna eman zionean. Gaztelako Erresuman ekoizten zen artilea hiribildu honetatik garraiatzen zuten Ipar Europarako bidean. Hori dela eta, Enrike IV.ak Bizkaiko Jaurerriko hiri izendapena eman zion. 1535. urtean sute handi batek hiri osoa kiskaltzeko zorian egon zen.
XVIII. mendean Urduña Gaztelarekin lotzen zuen bidea hobetu zuten eta 1774. urtean irekia izan zen. Halaber, aduana bat eraikitzeari ekin zioten eta 1792an bukatu zituzten lanak. Aduanak merkataritza gune garrantzitsua bihurtu zuen Urduña.
XIX. mendean Urduñak gainbeheran sartu zen bi arrazoi nagusigatik. Alde batetik, garai horietan izandako gerren ondorioz, eta bestetik 1841. urtean aduanak itsasaldean ezarri zituztelako. Halaber, karlistaldien porrotak foruen galera ekarri zuten.
XX. mendearen hasieran hiriak izaera turistikoa hartu zuen, La Muerako bainuetxearen bidez. Halaber, Antiguako pasealekuan eraikin berriak egin zituzten. XXI. mendearen hasieran, hiriaren erdialdeko plazan kokaturiko aduana zaharra, bainuetxe bilakatu zen.
Demografia
aldatu| Urduñako biztanleria |
|---|
 |
Politika
aldatu2023-2027 legegintzaldia
aldatu2023ko hauteskundeen ondorengo Urduñako udalbatza | |||||
Alderdia |
2023ko maiatzak 28 | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 6 / 11 |
||||
| Euskal Herria Bildu (EH Bildu) | 5 / 11 |
||||
| Elkarrekin Podemos (EP) | 0 / 11 |
||||
| Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 0 / 11 |
||||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 11 |
||||
| Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza | |||||
Alkateak
aldatuHauek izan dira Urduñako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[5] | |
| Iñaki Estevez | 1979 | 1983 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Ana Maria Barañano | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Ana Maria Barañano | 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Juan Angel Bilbao | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Juan Angel Bilbao | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Koldo Xabier Egiluz Isusi | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
| Ricardo Gutierrez Tellaetxe | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Ricardo Gutierrez Tellaetxe | 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Karlos Arranz Diego | 2011 | 2015 | Bildu | |
| Idoia Aginako | 2015 | 2019 | Euskal Herria Bildu | |
| Itziar Biguri | 2019 | 2023 | Euskal Herria Bildu | |
| Iker Santocildes[6] | 2023 | Jardunean | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Garraioa
aldatuEskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:
|
Kirolak
aldatuUrduñako udal pilotalekua 1931. urtean eraiki zen. 40 metro luze da eta 1983. urtea geroztik teilatua du. Udal igerilekuei dagokienez, hiru ditu: 50 metro luzerakoa (olinpiarra), 25 metrokoa eta haurrentzakoa.
Ondasun nabarmenak
aldatuIkus zerrenda: «Urduñako kultura ondasunak»
Ondare erlijiosoa
aldatu- Familia Sakratuaren eliza
- Andra Maria eliza
- Antiguako Andra Mariaren santutegia
Ondare zibila
aldatuJauregiak
aldatu- Diaz Pimienta jauregia
- Mimenza jauregia
- Belasko jauregia
- Ortes de Belasko jauregia
Argazki galeria
aldatu-
Familia Sakratuaren eliza.
-
Andra Maria eliza.
-
Harresia.
-
Antiguako Andra Mariaren santutegia.
-
Aduana zaharraren eraikina Foruen plazan.
-
Udaletxea.
-
Belasko jauregia.
-
Mariaren Konpainiaren ikastetxea.
-
Urduñako geltokia.
Urduñar ospetsuak
aldatu- Francisco Urduña (c. 1489-1550), konkistatzailea.
- Juan Ortiz de Zarate (1521-1576), konkistatzailea eta kolonizatzailea.
- Juan Garai (1528 - 1583), esploratzailea eta kolonizatzailea.
- Andrés de Poza, Poza Lizentziatua goitizenez ezaguna (c. 1530-1595), jakintsua, hizkuntzalaria eta legelaria.
- Pedro Bardezi (1641-1700), frantziskotar misiolaria.
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b Euskaltzaindiaren Euskal Onomastikaren Datutegia (EODA) - Urduña
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
- ↑ (Gaztelaniaz) ««Hemos sabido transmitir ilusión y juventud a los vecinos de Orduña»» El Correo 2023-06-19 (Noiz kontsultatua: 2024-07-30).
Kanpo estekak
aldatu| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Bizkaia |