Petri I.a Errusiakoa

Petri Alexis tsarraren (Aleksei Mikhailovitx) eta Natalia Naryxkina tartariarraren (tsarraren bigarren emaztea) semea izan zen. Alexis I tsarraren eta Maria Miloslavskaiaren arteko lehen ezkontzaren seme-alabak —Teodoro III.a (Fiodor Alekseievitx), Ivan V.a (Ivan Alekseievitx) eta Sofia (tsarevna Sofia Alekseievna)— bizirik zeuden Petri jaio zenean. Alexis I.a 1676an hil zen eta bizirik suertatu zen semerik handiena, Teodoro III.ak hartu zuen bere kargua.

Petri jaio zenean horrela deskribatu zuten: "osasun onekoa, begi beltzak, amaren aldetik tartariar itxurakoak, eta ile arre-gorrixka du".

Fiodor Alekseievitx 20 urte zituela hil zen, ondorengorik gabe, eta liskarra sortu zen tronuan. Ivan oinordekotza-lerroan hurrengoa zen ofizialki, baina ez zituen kargua hartzeko dohainak. Boiardoen Kontseiluak (noble errusiarrak) Petri hautatu zuen, une hartan 10 urte zituena, ama alarguna erregeordetzan hartzeko. Hala ere, Sofia zarevnak Streltsien (eliteko talde militar errusiarra) matxinada bat zuzendu zuen. Gatazkan Petriren senitarteko eta lagun asko hil zituzten. Petrik jende saldo batek euren osaba bat nola sarraskitzen zuten ikusi zuen. Baliteke oroitzapen horrek traumaren bat eragitea.

Streltsiei esker, Sofiak eta aliatu Miloslavskiek (Ivanen klana) behin eta berriz eskatu zuten Petri eta Ivan elkarrekin izenda zitzatela, Ivan nagusi gisa jarrita. Sofiak, orduan, erregeorde gisa jokatu zuen adin txikiko subiranoekin, eta botere guztia erabili zuen. Zazpi urtez, autokrata gisa gobernatu zuen. Zulo handi bat egin zen Ivan eta Petrik erabiltzen zuten jarleku bikoitzeko tronuaren atzeko aldean. Sofia tronuaren atzean esertzen zen eta Petrik nobleekin zituen elkarrizketak entzuten zituen, bere galdera eta arazoei informazioa eta erantzunak ematen zizkion bitartean.

Urte batzuetan, Petri I.aren hezkuntza bertan behera utzi zuten. Haurtzaroan bihurrekeriak egin ohi zituen hainbat laguenkin batera. Hala ere, jakin-minak bultzatuta, Moskuko atzerritarren auzora joan zen, eta han Mendebaldeko aurrerapenak ikusi zituen. Hala, Europako merkatariekin harremanetan jarri zen, eta haiekin prestakuntza militarra eta politikoa izan zuen.

Petri, bien bitartean, ez zegoen bereziki kezkatuta beste batzuk bere izenean gobernatuko zutelako. Garai haietan nabigazioan eta ontzien eraikuntzan murgildu zen. Eraikitzen zituen ontziak bataila simulatuetan erabiltzen ziren. Amak, bestalde, hurbilketa konbentzionalagoa egitera behartu zuen, eta Eudoxia Lopukhinarekin ezkontza adostu zuen. Ezkontza erabateko porrota izan zen, eta hamar urte geroago, Petrik moja sartzera behartu zuen eta, ondorioz, ezkontzatik askatu zen.

1689ko udan, Petrik berriro ekin zion boterea hartzeko planari, Sofiaren eskuetatik kenduz, Krimean bi kanpainak porrot egin ondoren haren jarrera ahuldu baitzen. Jakin zuenean, Streltsiekin konspiratzen hasi zen Sofia. Petrik, hala ere, Streltsitarren ohartarazpena jaso zuen, Troitski monasteriotik ihes egin zuen gauaren erdian. Han, apurka-apurka, bere aldekoak eta beste batzuk erakarri zituen, boterearen aldeko borroka irabaz zezakeela uste baitzuten. Petri I.ak eta Ivan V.ak Sofia boteretik kentzea lortu zuten. Petrik komentu batean sartzera behartu zuen Sofia; han, Sofiak bere izena eta posizioa utzi behar izan zituen errege-familiako kide gisa.

Bitartean, Petrik ezin zuen Errusiako gaien erabateko kontrola eskuratu. Boterea amak zuen, Natalia Naryxkinak, eta 1694an hil zen arte ez zuen lortu benetako independentzia. Formalki, Ivan V.ak Petrirekin jarraitzen zuen agintzen, nahiz eta ez zen benetan horrela. 1696an, Ivanen heriotzaren ostean, Petri tsar bakarra bilakatu zen.

Petri ia erraldoi bat izan arte hazi zen. Bere garaikide errusiar eta europarrei burua eta sorbaldak ateratzen zizkien. Hala ere, altuera ia segurtasunez akats genetikoa zen. Petrik ez zuen altuera horretako gizon baten ohiko proportzioa. Eskuak eta oinak oso txikiak zituen, eta sorbaldak oso estuak zituen altuerarako. Burua ere txikiegia zuen bere gorputzarentzat. Horri aurpegiko tik nabarmenak gehitzen zitzaizkion, eta, iritsi zaizkigun deskribapenen arabera, epilepsia ia ziurra zen. Beraz, gizon handi baten irudia zuen, baina ez oso osasungarria.

Petrik Petri Handiaren erreformak izeneko aldaketak bultzatu zituen, Errusia modernizatu nahian. Mendebaldeko aholkularien eragin handia izan zuen Petrik, garai hartako europar estandarren arabera berrantolatu zuen armada errusiarra, eta Errusia itsas botere bihurtzea amestu zuen. Bere politiken barruko aurkaritza indartsua aurkitu zuen, baina bortizki amaitu zuen bere agintearen aurkako matxinada: streltsien matxinada, baxkirrena, Astrakhanen eta bere erresumako matxinada zibil handia, Bulavinen matxinada.

Errusiak itsasoan zuen posizioa hobetzeko, Petrik itsasorako irteera gehiago irabazi nahi izan zituen. Orduan, Itsaso Zurira Arkhangelsk hirian barrena bakarrik ateratzen zen. Garai hartan, Baltiko itsasoa Suediak kontrolatzen zuen iparraldean, eta Itsaso Beltza Otomandar Inperioak menderatzen zuen hegoaldean. Itsaso Beltza kontrolatu nahi zuen Petrik, baina, horretarako, azpiko eremuetatik bota behar zituen tartariarrak. Poloniarekin akordioa egin zuen Kiev eskuratzeko, baina trukean Krimeako khanaren aurka borrokatu behar zuen, eta bere nagusia zen otomandar sultanaren aurka. Petriren lehen helburua Azoven indar otomanoak harrapatzea izan zen, Don ibaitik hurbil. 1695eko udan, Petrik Azoven kanpainak antolatu zituen indarrak hartzeko, baina haren ahaleginek porrot egin zuten. Petri Moskura itzuli zen urte hartako azaroan, eta laster hasi zen armada handi bat eraikitzen. Otomandarren aurka hogeita hamar bat ontzi bidali zituen 1696an, eta urte hartako uztailean Azov harrapatu zuen. 1698ko irailaren 12an, Petri Handiak ofizialki sortu zuen Errusiako lehen itsasontzi-basea, Taganrog.

Petrik bazekien Errusiak ezin ziola aurre egin Otomandar Inperioari bere kabuz. 1697an, ezkutuan joan zen Europara ordezkaritza errusiar handi batekin (Enbaxada Handia), Europako monarken laguntza lortzeko. Hala ere, Petriren itxaropenak behera etorri ziren: Frantzia otomandar sultanaren aliatu tradizionala zen, eta Austria ekialdeko bakeari eutsi nahian zebilen, mendebaldeko gudez arduratzen zen bitartean. Petrik, gainera, unerik desegokiena hautatu zuen, Espainiako Ondorengotza Gerran Karlos II.a erregearen ondorengotzari aurre egiten ari baitziren europarrak.

Enbaxada Handiak, Otomanoen aurkako aliantza bat sortzeko misioan huts egin zuen arren, Europan zehar bidaiatzen jarraitu zuen. Ingalaterra, Germaniako Erromatar Inperio Santua eta Frantzia bisitatu zituen, eta Petrik asko ikasi zuen mendebaldeko kulturaz. Deptford, Amsterdam eta Zaandamen ontzigintza eta Königsbergeko artilleria ikasi zituen. Nicolaes Witsen Amsterdamgo alkatearen bitartekaritzari esker, tsarrak esperientzia praktikoa irabazteko aukera izan zuen munduko ontziola pribatu handienetako batean, Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiarena, lau hilabetez. Bisitan zehar, tsarrak langile kualifikatu asko ezagutu zituen: gero Errusiarako bidaia egin zutenetako ezagunena Cornelius Cruys izan zen, itsas gaietako tsarraren aholkulari nagusia bihurtu zen almirante-ordea.

Bidaiatik itzultzean, Petrik bere ezkontzarekin amaitu zuen, Eudoxia Lopukhinatik bananduz. Tsarinak hiru seme-alaba eman zizkion Petriri, baina bakarra, Alexis Petrovitx, haurtzarotik haratago bizi izan zen.

1698an, Petrik ordezkaritza bat bidali zuen Maltara, Boris Xeremeteven agindupean, Maltako Ordenako Zaldunen eta haren flotaren entrenamendua eta trebetasunak behatzeko. Etorkizunean ekintzak batera egiteko aukera ere aztertu zuen bidaltzaileak, turkiarren aurkako ekintzaren bat eta Errusiako etorkizuneko itsasontzi-base bat eraikitzea barne.

Petrik mendebaldera egindako bisiten arabera, Europako ohiturak Errusiako tradizioak baino hobeak ziren alderdi batzuetan. Bere gorteko kide guztiei eta ofizialei beren bizar luzeak mozteko agindu zien, eta, horren ondorioz, boiardoak, bizarrak harrotasunez zeramatzatenak, eragozpen handiak ezarri zizkieten. Bizarrari eutsi nahi dioten boiardoek ehun errublo ordaindu beharko liokete urtean^[7]. 1699an, Petrik ere ezeztatu egin zuen Errusiako egutegi tradizionala, non urtea irailaren 1ean hasten baitzen, urtarrilaren 1ean hasten zen egutegi juliotarraren alde. Urteak betidanik kontatzen ziren mundua sortu zela uste zen unetik, baina Pedroren erreformen ondoren Kristo jaio zenetik hasi ziren kontatzen. Errusiak egutegi juliotarra aldatu zuen, eta Europako gainerako erkidegoek egutegi gregorianoa hartu zuten garaian. Errusiak egutegi juliotarrari eutsiko zion 1917ko Urriko Iraultzara arte.

Emakumeei aurpegiak estali gabe ibiltzen eta sozializatzen utzi zien. Une horretan errusiarrek zuten atzerapena ulertzeko, nahikoa da esatea Petri Handiak boiardoei (nobleak) hezkuntzako arau oinarrizkoenak erakusten zituen liburu bat irakurtzeko eskatu ziela, eta hortzak garbitzeko aizto baten punta ez erabiltzea edo hatz erakuslea sudurrarekin gauza bera egiteko. Gainera, europarren imitazioz, hezkuntza publikoa bultzatu eta goi-mailako lehen institutuak ezarri zituen, hala nola Eskola Politeknikoa eta San Petersburgoko Zientzien Akademia. Testuak inprimatzea bultzatu zuen eta 1703an lehen egunkari errusiarra agertu zen.

Petrik bakea sinatu zuen Otomandar Inperioarekin, eta Errusiako itsas nagusitasuna lortzeko jarri zuen arreta. Itsaso Baltikoaren kontrolaren bila ibili zen, mende erdi lehenago Suediak hartua. Pedrok gerra deklaratu zion Suediari, orduan Karlos XII.aren erregealdian. Suediari ere egin zioten aurre Danimarkak, Norvegiak, Saxoniak eta Bi Nazioen Errepublikak.

Suediarren aurka borrokatzeko prest ez zegoen Errusia, eta Baltikoko kostaldea suntsitzeko lehen saiakera 1700eko Narvako guduaren hondamendian amaitu zen. Gatazkan, Karlos XII.aren indarrek elur-ekaitz bat erabili zuten, errusiarren ikuspegia eragozten zuena. Guduaren ondoren, Suediako erregeak Bi Nazioen Errepublikaren aurka kontzentratzea erabaki zuen, Petri I.ari Errusiako armada berrantolatzeko denbora emanez.

Talde horiek borrokatzen ziren bitartean, Petrik San Petersburgoko hiri handia (Petri apostoluaren izena daramana) sortu zuen Ingrian (suediarrei konkistatu berria) 1703an. San Petersburgetik kanpo harrizko eraikinak eraikitzea debekatu zuen, Errusiako hiriburu bihurtzea espero baitzuen, harrizko eraikitzaile guztiek hiri berriaren eraikuntzan parte har zezaten. Marta Skavronskaia (etorkizuneko Katalina I.a) hautatu zuen ere bikote gisa. Marta kristautasun ortodoxora bihurtu zen eta Yekaterina izena hartu zuen, Katalina, euskaraz; antza denez, 1707an Petrirekin ezkondu zen ezkutuan.

Hainbat porroten ondoren, Augusto II.a poloniar erregeak abdikatu zuen 1706an. Karlos XII.ak Errusiari buruzko arreta jarri zuen 1708an. Errusia zeharkatu ondoren, Karlos XII.ak Petri garaitu zuen uztailean Holowczyngo guduan. Lesnaiako guduan, ordea, Karlos XII.ak lehen porrota jasan zuen, Petrik Rigatik zihoazen errefortzu suediar talde bat zapaldu zuenean. Laguntza hori kendu ondoren, Karlos XII.ak Moskurako bidea utzi behar izan zuen.

Karlos XII.ak uko egin zion Poloniara edo Suediara erretiratzeari, eta Ukraina inbaditu zuen bere ordez. Petrik hegoalderantz erretiratu zuen bere armada, eta suediarrei haren aurrerapenean laguntzeko balioko zien jabetza guztiak suntsitu zituen. Bertako hornidurarik gabe, suediarrek 1708-1709ko neguko aurrerapena gelditu behar izan zuten. 1709ko udan, Ukraina konkistatzeko ahaleginarekin jarraitu zuten, eta Poltavako gudua amaitu zen ekainaren 27an. Gudu erabakigarria izan zen Suediako indarrentzat, eta Karlos XII.aren kanpaina amaitu zen Ukrainan, eta Otomandar Inperioan erbesteratu behar izan zuen. Polonian, Augusto II.a tronuan berrezarri zuten.

Petrik otomandarrei eraso zien 1711n. Normalean, Boiardoen dumak boterea erabiliko zuen hura ez zegoenean, baina Petri ez zen boiardoez fidatzen: Duma abolitu eta hamar kideko Gobernuaren Senatua sortu zuen. Otomandar Inperioaren aurkako kanpaina penagarria izan zen: Bake-itun bat lortzeko, Petrik 1697an harrapatutako Itsaso Beltzeko portuak itzuli behar izan zituen. Horren truke, sultanak bere lurraldetik bota zuen Karlos XII.a.

Iparraldeko armada errusiarrek Suediako Livonia probintzia hartu zuten (egungo Letoniaren iparraldeko erdia eta egungo Estoniaren hegoaldeko erdia), eta suediarrak Finlandiaraino bultzatu zituzten. Finlandiako zati handi bat errusiarrek okupatu zuten 1714an. Tsarraren itsas-armada hain zen indartsua errusiarrak Suedian sar zitezkeela. Petrik ere lortu zuen Hanover estatuaren eta Prusiako Erresumaren laguntza. Hala ere, Karlos XII.ak uko egin zion amore emateari, eta 1718an borrokan hil zen arte ezin izan zen bake-akordio batera iritsi. Suediak indar guztiekin sinatu zuen bakea, Errusia izan ezik 1720an. 1721ean, Nystadeko Itunak amaiera ofiziala eman zion Iparraldeko Gerra Handiari. Errusiak Ingria, Estonia, Livonia eta Kareliaren zati handi bat hartu zituen. Trukean, Errusiak bi milioi riksdaler (Suediako moneta) ordaindu zituen eta Finlandiaren zatirik handiena utzi zuen. Tsarra, ordea, Finlandiako lur batzuk San Petersburgotik hurbil atxikitzeko gai izan zen, 1712an hiriburu izendatu zuena.

Petri I.aren azken urteak erreforma berriek markatu zituzten Errusian. 1721eko urriaren 22an, Suediarekin bakea sinatu eta gutxira, Errusia osoko enperadore izendatu zuten. Batzuek ekialdeko enperadore titulua hartzea proposatu zuten, baina baztertu egin zuen. Gavriil Golovkin, estatuko kantzilerra, lehena izan zen «Handia, Aberriaren aita, Errusia osoko enperadorea» gehitzen Pedroren ohiko tituluari, Pskoveko artzapezpikuak 1721ean egindako hitzaldi baten ostean.

Poloniako Augusto II.ak, Prusiako Frederiko Gilen I.ak eta Suediako Frederiko I.ak onartu zuten Petriren titulu inperiala, baina ez beste monarka europar batzuek. Askoren buruan, enperadore hitzak nagusitasun adierazten duen errege sinpleen gainetik. Hainbat gobernari beldur ziren Petrik haiekiko agintea eskatuko ote zuen, Inperio Santuaren enperadoreak lehen kristau guztien gainean erreklamatu zuen bezala.

Errusiako Eliza Ortodoxoaren gobernua ere aldatu zuen Petrik. Garai hartako buruzagi tradizionala Moskuko Patriarka zen. 1700ean, postua hutsik geratu zenean, Petrik ez zuen oinordeko bat izendatu nahi izan, eta horrek aukera eman zion patriarka-ordeari postuaren eginbeharrak betetzeko. Hogeita bat urte geroago, 1721ean, Petrik Feofan Prokopopvitxen aholkuari jarraitu zion eta Sinodo Gobernatzaile Santua sortu zuen: hamar elizgizonek osatutako kontseilua, patriarkaren eta patriarka-ordearen lekua hartuko zutenak. Patriarkatuaren instituzioa 1918an itzuli zen, sobietak Estatua eta Eliza berriro bereizi zituenean.

1722an, Petrik hierarkia berri bat sortu zuen, Barrutien Taula delakoan islatu zuena. Lehen, nagusitasuna jaiotzak zehazten zuen, baina boiardoak beren posizioetatik kentzeko neurri gisa, Petrik erabaki zuen kokapen hierarkikoak merezimendua eta enperadoreari zerbitzua ematea ekarriko zuela. Barrutien Taulak indarrean jarraitu zuen harik eta Errusiako monarkia 1917an Otsaileko Iraultzan deuseztu zen arte.

Petrik ere zerga berriak sartu zituen San Petersburgon hobekuntzak finantzatzeko. Lurraren eta etxeen gaineko zerga indargabetu zuen, eta zerga baten bidez ordeztu zuen (herritar guztientzat kopuru bera). Lurraren edo etxeen gaineko zergak ondasun higiezinen jabeek bakarrik ordaintzen zituzten, eta azken horiek guztiek ordaintzen zituzten.

1724an, Petrik bere bigarren emazte Katalina enperatriz koroatu zuen (nahiz eta berak botere osoa izan). Petriren seme guztiak hil ziren: nagusia, Alexis Petrovitx, torturatu egin zuten Petriren aginduz 1718an, aitari kasurik ez egiteagatik eta politika ofizialei aurka egiteagatik. Haren ama ere, Eudoxia, zigortu egin zuten. Etxetik kanpo eraman zuten, eta adulterio karguak leporatu zizkioten. Hala ere, Anna Mons maitalearen traizioa ezagutzean, Petrik ez zen hain gogorra izan, 1704an etxeko atxiloketa labur batera kondenatuz.

1725ean, Peterhof jauregia eraiki zuten San Petersburgotik gertu. Egoitza handia zen eta Errusiako Versalles Jauregia bezala ezagutu zen.

Petrik ez zuen inoiz osasun ona izan, baina 1723ko neguan arazoak izan zituen bere gernu-aparatuarekin eta maskuriarekin. 1724ko udan, mediku-talde batek operazio bat egin zuen, eta bertan, blokeatu zitzaion gernua hustu zioten. Petri ohean egon zen udazkenaren bukaera arte. Urriko lehen astean, sendatuta zegoela pentsatuta, Petrikk hainbat proiektu ikuskatzeko bidaia egin zuen. Kontakizunekin bat etorriz, azaroan, Finlandiako golkoan egindako ikuskapen-bisita batean, Petrik soldadu-talde bat ikusi zuen kostatik gertu itotzen, eta uretan sartu zen erreskatatzeko.

Esaten da ur izoztuan murgiltze horrek Petriren maskuri-arazoak okertu zituela eta 1725eko urtarrilaren 28an hil zela. Historia, ordea, zenbait historialarik eszeptizismoz ikusi dute. Haien arabera, Jacob von Stählin kronista alemaniarra da istorioaren iturri bakarra, eta ez dirudi beste inork horrelako heroismo-ekintza bat dokumentatuko zuenik. Horrek eta ekintzaren eta heriotzaren arteko denbora-tarteak badirudi zuzeneko edozein kasualitate ezabatzen duela. Hala ere, baliteke istorioak, neurri batean, zerbait egia izatea.

1725eko urtarrilaren hasieran, Petrik uremia jasan zuen berriro. Kondairak dioenez, inkontziente erori aurretik, papera eta luma eskatu zituen, eta gutun bat idazten hasi zen, «Guztia ematen diot...» jartzen zuena, eta, ahaleginaren ondorioz, Ana alaba ekartzeko eskatu zuen, Henning Friedrich von Bassewitz konde alemaniarrak testu batean esan zuenez. Baliteke hau ere asmatua izatea, Anaren alde egin nahi zutenen aldetik. Petri 1725eko urtarrilaren 28ko goizeko lauren eta bosten artean hil zen —otsailaren 8an, egutegi juliotarraren arabera—. Autopsian maskuria gangrenatuta zegoela ikusi zen. 52 urte eta zazpi hilabete zituen hil zenean, berrogeita bi urteko erregealdi baten ondoren.