Olibondo

Hosto iraunkorrak, obalak. Galtzarbean lukuak osatzen dituzten lore txiki zuri edo horixkak ditu, bi estaminekoak. Maiatzaren eta ekainaren artean loratzen da.

Olibondoak andromonoikoak dira, hau da, ale berdinek lore estaminatuak eta lore hermafroditak dituzte.

Fruitua drupa mamitsua eta elipsoidea da (oliba), hasieran berdexka eta heltzean beltzezka. Olibondo basatiaren mesokarpoa ez da oso haragitsua eta ez du olio askorik. Endokarpoa sendoa da eta hazi bakarra darama.

Maiatza eta uztaila bitartean loratzen da, eta fruituak urria eta abendua bitartean heltzen dira.

Olibondoa aspalditik kultibatua izan da, oliba-olioa, zura, oliba-hostoak eta olibak lortzeko. Honen erregistrorik zaharrena Teleilat Ghassul-en (egungo Jordania) agertzen da, Kalkolitoan (K.a. 2500etik K.a. 1800. urtera).

Palpita vitrealis eta Xenochlorodes olympiaria tximeletak arruntak dira olibondoetan eta hauetan mimetizatzen dira.

Olibondo basatia (Olea europaea var. sylvestris) zuhaixka edo zuhaitz txiki bat da eta 5 metrorainoko altuera du, eta gehienetan adarrek arantzak dituzte. Hostoak aurkakoak, iraunkorrak, eliptikoak edo luzanga-lantzeolatu zabalak dira (landutako olibondoaren hostoak meheago eta luzeagoak dira).

Olibondo basatiaren berezko banaketa eremua Mediterraneoa da. Hala, bada, Iberiar penintsulan hego-erdian bizi da batez ere, eta nahiko ugaria da. Penintsularen iparraldean kostaldetik gertu bizi da, itsasertzeko klimaren ezaugarri bereziak egoki dituelako. Euskal Herrian Bizkaiko uhartetxo eta itsaslabar batzuetan baino ez da aurkitu; badirudi, beraz, klima epelagoa eta lehorragoa zen garaietako erlikia dela.

Zuhaixka edo zuhaitz txiki honek 5 metrorainoko altuera du eta adar arantzatsuak ditu, bereziki oinarrian (beste olibondo espezieak ez bezala). Enbor azal arre-grisaxka du eta leuna. Adarrek azal zimurtsua dute eta oso zuzenak dira. Nahiko adarkadura trinkoa du.

Hostoak oposatuak, iraunkorrak, eliptikoak edo luzanga-lantzeolatu zabalak dira (landutako olibondoaren hostoak mehe eta luzeagoak dira). Itxura koriazeoa dute, malguak dira, sinpleak, peziolo txikia dute eta linbo osoa. Ertz leuna dute. Gainaldea berde iluna eta azpialdea zurixka eta ezkata txikiz estalita dute. Erdiko nerbioa bakarrik nabaritzen da.

Olibondo basatiak lore txikiak ditu (4-5 mm-koak), zurixkak edo pixka bat horixkak dira eta galtzarbeetako luku laburretan daude. Kalizak kopa-itxura dauka, eta 4 hortz txiki ditu. Korola puntan lau gingil luzangatan irekitzen den hodi motza da. Korola erorkorra dute, zurixka. Bi lorezil ditu, korola baino luzeagoak eta korolari lotuak, eta tartean ginezeoa. Ginezeoak goi-obario bilokularra dute eta lokulu bakoitzak bi hazi-hasikin.

Olibondo basatiaren berezko banaketa mediterraneoa da. Horrela, iberiar penintsulan hego-erdian bizi da batez ere, eta nahiko ugaria da. Iparraldean kostaldetik gertu bizi da, itsasertzeko klimaren ezaugarri bereziak egokiak dituelako. Euskal Herrian Bizkaiko uhartetxo eta itsaslabar batzuetan bakarrik aurkitu da, eta badirudi horrek argi uzten duela klima epelagoa eta lehorragoa zen garaietako erlikia dela. Itsas mailatik ia 300 metroko altueraraino ikus daitezke zuhaixka bakan batzuk.

Eskualde kantauriarreko populazio gehienak itsaslabar karedunetan aurkitzen dira, haizetik babestutako gune eguzkitsu eta gazietan, hegoalderantz orientatutako labarretan. Tenperatura oso altuak behar ditu eta lur lehor, basiko (pH 5,5-8) eta nitrogeno gabeak.

• Pedro Uribe-Echebarria Diaz, Angel Dominguez Gazpio, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos Gallego: Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 2006.

• Olibondoa EuskalNaturan. CC-BY-SA lizentzia