Kalisto

Kalisto arrokaz eta izotzez osatua dago, gutxi gorabehera proportzio berdinean. 1.830 kg/m³-ko bataz besteko dentsitatea du. Satelitearen azalari egindako espektroskopiak izotzaren, karbono dioxidoaren, silikatoen eta konposatu organikoen existentzia antzeman zuen. Galileo zundak Kalistoren nukleoa batez ere silikatoz osaturik dagoela argitu zuen.

Litosferaren azpian ozeano bat egon daitekeela pentsatzen da^[2], Ganimedes eta Europan gertatzen den bezala, baina Jupiterrengandik hain urruti egonda honen grabitazio eragina txikia da eta mugimendu handirik eragiten ez duenez Kalistok ez du jarduera tektonikorik^[3]. Hori dela eta, satelitearen azala oso zaharra eta milioika urtetan jo duten meteoritoek utzitako kraterrak ikusten zaizkio^[4][5]. Horiek dira Kaliston dauden erliebearen osagai guztien jatorria. Aipagarriak dira Valhalla eta Asgard kraterrak. Oso zaharrak dira eta eraztun kontzentriko ugariz osaturik daude^[6]. Meteoritoak material biguneko (agian litosfera azpiko ozeanoa) eremuan jo ondoren sorturiko egitura erraldoiak dira, Valhallak 1.800 km-ko diametroa du eta Asgardek 1.600 km-koa^[7]. Krater kateak (Catenae) ere ikusten dira, meteoritoa talka egin aurretik apurtu zelako sortuak edo angelu zeiharrean eroritakoak^[4].

Atmosfera fina du, karbono dioxidoz eta oxigenoz osaturikoa^[8]. Ionosfera aldiz oso indartsua da. Bestalde Jupiterretik urruti egoteak haren magnetosferaren eragina txikia izatea dakar eta erradiazio partikula gutxi iristen zaizkio^[9].

Galileo Galileik 1610 urteko urtarrilaren 7an aurkitu zuen beste bi sateliterekin batera^[10]. Hurrengo gauean laugarrena aurkitu zuen. Ganimedes, Io, Europa eta Kalisto ziren, Jupiterren lau satelite handienak. Galileok berak "astro medizearrak" izena eman zien, bere mezenasa zen Cosimo II.a Medici-ren omenez, baina astronomoei ez zitzaien gustatu eta Simon Marius-ek gaur egungo izenak jarri zizkien greziar mitologian oinarriturik. Galileok orduan Jupiter I, II, III eta IV izenak proposatu zituen eta XX mendearen erdialdera arte horrela ezagutu ziren^[11]. Lau satelite hauen multzoa "satelite galilearrak" izenarekin ere ezagutzen da^[12].

Hainbat zundak exploratu dute Kalisto gertutik. Pioneer 10 eta 11 1973 eta 1974an Jupiterren ondotik pasa ziren, baina gainerako satelite galilearrekin ez bezala Kalistotik urruti pasa ziren. Voyager 1 eta Voyager 2-k 1979 eta 1980 urteetan Kalistoren azalaren %50-ari argazkiak atera zizkioten eta tenperatura eta masa neurtu zizkioten. Galileo zundak 1995 eta 2003 artean Kalistoren kartografia burutu zuen, 15 metrotako erresoluzioarekin. 2000 urtean Saturnora bidean zihoan Cassini-Huygens zundak erresoluzio altuko argazkiak atera zituen^[13].

Ozeanoa eduki dezakeen arren satelitearen barne bero gabeziak ezinezko egiten du bertan izaki bizidunak aurkitzeko aukera. Dena dela bere geologia orekatuak eta jasotzen duen erradiazio murriztuak giza kolonizaziorako aukeraturiko astroen artean sartu du Kalisto, 2003ko NASAren Human Outer Planets Exploration (HOPE)^[14] proiektuan adierazten den bezala. 2040. hamarkadan misio tripulatu bat burutu daitekeela ere esan zuen Espazio Agentziak.