Kabala

Kabala hitza, berez, hebreerazko לְקַבֵּל aditzetik eratorria da. Jatorriz aro geonikoan, Mishnan agertzen zen Tora ez beste juduen idazki sakratuak izendatzeko (Nevi'im eta Ketuvim). Horrekin adierazi nahi zuten tradizio onartua edo tradizioaren katea zirela.

Bestalde, mistizismo juduaren sustraiak Bibliaren garaira eramaten gaitu, Elias eta Ezekiel pertsonaia profetikoen, ikuskari eta topaketa jainkotiarretara. Tradizio honek garai apokaliptikoan jarraitu zuen, non 1 Enoch eta Danielen Liburuareno testuek gai angelologiko eta eskatologiko konplexuak sartu zituzten.

Heikhalot eta Merkabah literaturak, II. mendetik Erdi Aroko lehen garaira bitartekoak, gai mistiko horiek garatu zituen, zeruko jauregietara eta jainko-gurdira egindako igoera bisionarioetan zentratuz.

Kabalarekin zerikusia duen testu zaharrena Sefer Yesira ("Kreazioaren liburua") dela dirudi, Palestinan hebreeraz III. edo IV. mendean idatzia. Liburu horretan munduaren sorkuntza sefirot izeneko oinarrizko hamar zenbakien existentziari dago lotua, eta hebrear alfabetoko 22 letren konbinazioei. 1180aren inguruan agertu zen Frantzian Sefer ha-Bahir ("Distiraren liburua"), Kabalako lehen liburutzat hartzen dena; iritzi teosofikoz osatua dago; iritzi horiek Bibliako iruzkin gisa daude moldatuak eta Talmudeko iturrietatik hartuak dira.

Hurrengo mendean agertu ziren Gaztelan Sefer ha-Temuna ("Irudiaren liburua") eta Sefer ha-Zohar ("Aintzaren liburua"), kabalako libururik garrantzitsuentzat jotzen direnak. Moises de León espainiar errabinoarena dela uste da; eleberri filosofiko eran moldaturik Bibliako testuei buruzko iruzkinek osatzen dute liburua.

XVI. mendean pentsalari juduek aztertu zuten kabala, horien artean Moises Cordoverok eta Ishaq Luriak, Safeden, Palestinan. Azkenean, ordea, kabalaren filosofia-edukia kabalaren praktikak ezkutatu zuen, praktika horrek magiarekin zerikusi gehiago baitzuen teosofiarekin baino.