James Naismith

Kanadan jaioa, heziketa fisikoa ikasi zuen Montrealen, Estatu Batuetara joan aurretik. Han, Springfieldeko (Massachusetts) Gazteen Kristau Elkartean (YMCA) lanean ari zela, saskibaloia garatu zuen 1891.^[2] urtearen amaieran. Medikuntza ikasi zuen Denverren, eta 1898an lortu zuen titulua. Urte horretan bertan, Kansasko Unibertsitatean hasi zen lanean. Kirol honen hasierako urteetan denbora partzialeko saskibaloiko irakasle eta entrenatzaile bezala ia hogei urte eman ondoren, 1919an Kansas Jayhawks taldeko zuzendari izendatu zuten. 1925ean estatubatuarra nazionalizatu zen.^[2][3]

Naismithek saskibaloian egindako ekarpenek hil ondorengo hainbat omenaldi ekarri zizkioten, hala nola Kanadako Saskibaloiaren Ospearen Aretokoa, Kanadako Ospearen Aretokoa, Kanadako kiroletakoa, Ontarioko kirolaren elezaharrekoa, OttawaOttawako kiroletakoa, McGill Unibertsitateko kirolekoa, Kansas Estatuko kiroletakoa eta FIBAko Ospearen Aretokoa. Springfieldeko Naismith Memorial Basketball Hall of Fame horrela deitzen da bere omenez.^[2]

Naismith Zaintza Nazionaleko kapilau militarra ere izan zen Kansasko infanteriako lehen erregimentuan.^[2] Soldaduei saskibaloia irakasten zien, gehiegizko energia kontrolatzeko. Bere ahaleginek troparen morala areagotzen eta diziplina-zigorren kopurua gutxitzen lagundu zuten. Urte oso batez dolar baten truke arotz ikastun gisa lan egin ondoren, eraikuntzaren kontratista gisa independizatu zen eta, geroago, Robert Youngekin elkartu zen.

Naismith 1861ean jaio zen Kanadako Almonte herrian, gaur egun Ontario probintziako Mississippi Mills herrian.^[4] Bere aitak, John Naismithek, 14 urte zituela emigratu zuen Eskoziatik Kanadara, eta 18 urte zituela bizi izan zen osabaren baserrian. Urte oso batez dolar baten truke arotz ikastun gisa lan egin ondoren, eraikuntzaren kontratista gisa independizatu zen eta, geroago, Robert Youngekin elkartu zen. 1858an, Margarekin ezkondu zen, bere bazkidearen ahizparekin, eta bere familiaren etorkizuneko etxea eraiki zuen aitaginarrebak opari egindako lursail txiki batean.^[5] Urte horretako azaroaren 6an, Margaretek, Annie eduki eban, James hiru urte geroago jaio zen eta Robert 1866an etorri zen mundu honetara. Laster, ordea, hiru anaiak umezurtz geratu ziren, 1870ean gurasoak sukar tifoideengatik hil zirelako eta amaren aldeko amonarekin eta Peter Youngekin bizitzera joan ziren.^[5] Naismithek ikastolara joateko lau kilometro egiten zituen egunero, eta itzultzeko beste lau, lehen eta bigarren hezkuntzara joan ahal izateko. Aldi berean, osabari laguntzen zion landa-lanetan.

Etxe berria Bennie 's Korner (bere lehen hezkuntza jaso zuen lekuan) eta Almonte (bigarren hezkuntza hasi zuen lekuan) artean zegoen.^[5]

Eskolara joateaz eta amari landa-lanetan laguntzeaz gain, haurrentzako aisialdia garaiko jolasetan eman zuen. Bere gogokoenetako batek, Duck on a Rock izenekoak, punteria eta abiadura batzen zituen, talde bateko kideen arteko lankidetza sustatzen zuen eta beste batzuetan gertatzen ziren ostikoen, plakapeen eta ukabilkaden ondoriozko indarkeria saihesten zuen.^[2]

Jolasaren helburua zen Duck edo Drake izeneko harri txiki bat eraistea, beste harri handiago baten gainean edo lurretik hurbil zegoen moko baten gainean (rocka). Jokalari bat, zaindari izenekoa, objektiboaren ondoan zegoen eta bota beharreko harriaren arduraduna zen. Gainerako jokalariak bost metro inguruko distantziara lerrokatzen ziren eta harriak banan-banan jaurtitzen zituzten, zaindariarena bota nahian. Lortzen ez bazuten, gehienetan gertatzen zena, korrika egin behar izaten zuten harria berreskuratzeko, eta une hori aprobetxa zezakeen zaindariak harrapatzeko eta preso hartutako jokalariarekin bere postua trukatzeko. Jokalari batek helburua lortzen bazuen, zaindariak, inor preso hartu baino lehen, bere harria berreskuratu eta berriro jarri behar zuen plataformaren gainean, eta horrek denbora tarte bat ematen zien gainerako jokalariei, harriak jaso eta eremu segurura itzultzeko, jaurtiketa-lerrora. Denborarekin, jokalariek ikusi zuten zuzeneko jaurtiketa batek, dianan asmatzen ez bazuen, distantzia handiagoa egitera behartzen zituela berreskuratzeko, eta zaindariari aukera gehiago ematen zizkiola harrapatzeko. Jaurtiketa paraboliko batek eragozpen hori saihesten zuen, eta harria berreskuratu eta eremu segurura itzultzeko aukera ematen zien, zaindariaren lana oztopatuz.^[5][6]Haurren jolas honen ezaugarriek eragin erabakigarria izan zuten Naismithengan saskibaloiaren kirol berriaren arauak eratzeko orduan.^[7]

Naismithek institututik alde egin zuen bere bigarren urtean, baserrian lanaldi osoan eta neguetan egurgile gisa lan egiteko, etxean lan gutxiago zegoenean, eta Ipar-mendebaldeko Polizia Muntatuan izena ematen ere saiatu zen, baina baztertu egin zuten gazteegia zelako. Azkenean, osabak eraginda, 19 urterekin ekin zion berriro ikasketei, gazte gehienek bigarren hezkuntza amaitua baitzuten. Beste arazo bat izan zen institutuko zuzendaritzak gainditua zuen lehen ikasturtea errepikatzera behartu zuela, eta, beraz, 15 urteko mutilekin joan behar izan zuela eskolara. Hala ere, bere irmotasun eta ahaleginari esker, lau ikasturteak bi urtetan gainditzea lortu zuen.^[5]

1883an McGill Unibertsitatean sartzeko probak gainditu zituen. Osabak neguan bere ikasketak eta gastuak ordaintzeko eskaintza egin zion, udak baserrian berarentzat lan egitera bideratzearen truke. Udazkenean Montrealen kokatu zen.^[5]

Naismithek apaiz izateko ikasketa erlijiosoak egitea erabaki zuen, baina Teologia Eskolan sartu aurretik gradu-titulu bat lortu behar zuen (bachelor 's degree).^[8]Urte horietan, Montrealen ezagutu zuen gorputz-hezkuntza, Frederick Barnjum McGill-en programa atletatikoaren zuzendariaren eta Kanadako unibertsitate-kiroleko legendarioaren bitartez.^[9]Naismithek arrakasta handia izan zuen kirol-jarduera guztietan, eta nabarmentzekoak dira Kanadako futbola, Lacrosse, futbola, gimnastika eta boxeoa. Bi aldiz jaso zuen Wickstead domina, unibertsitateko atletarik onena izatea gaitik.^[10]

1884 James beste tragedia bat eduki zuen, gabonetan bere anaia, Robbie, ohera joan zen tripako minarekin, goizean Robbie hil egin zan.^[11]

1887ko apirilaren 30ean, Naismithek Bachelor of Arts titulua jaso zuen. Horri esker, denbora partzialeko gimnastikako irakasle izateko matrikula egin ahal izan zuen, eta berehala, Unibertsitateko atletismoko irakasle ospetsuenetako bat bihurtu zen.^[12] Frederick Barnjum hil zen 1890ean, eta gorputz-hezkuntzako zuzendari postua eskaini zitzaion. Lan hori 1891ra arte egin zuen, eta Robert Tait McKenzie, bere haurtzaroko laguna, izendatu zuen.^[13][14] Bere kirol-zereginetan eta zaletasunetan ematen zuen arduraldia eta egiten zuen ahalegina ez ziren oztopo izan mintegian ikasketak arrakastaz burutzeko: Barnjum lanpostua bete zuen urte berean, bere gelako bigarren maila amaitu zuen, eta, beraz, berrogeita hamar dolarreko beka bat jaso zuen. Hala ere, bai irakasleek bai senideek uste zuten etorkizuneko elizgizonarentzat desegokia zela atletismoarekiko zuen neurrigabeko zaletasuna. ^[12]

Naismithek aholkua eskatu zien senideei, lagunei eta irakasleei. Teologiako ikasketak amaitu zituen eta 1890eko apirilaren 18an lortu zuen gradua. Baldintza hori bete ondoren, komunitate bateko artzain izendatu ahal zen. Hala ere, udako hilabeteetan YMCAko zenbait ikastetxe bisitatu zituen Kanadan eta Estatu Batuetan, eta, azkenean, gorputz-hezkuntzako irakasle gisa kontratatu zuten elkarte horrek Springfield (Massachusetts) ikastetxean, non maisutza ere egin baitzuen. Azkenik, erabaki zuen bere helburua, bizitzan, gazteentzako heziketa hobea lortzea baldin bazen, bere lana eraginkorragoa izan zitekeela eta pertsona gehiagorengana iristea heziketa fisikoan, parrokia bateko artzaina baino.^[15]

Luther Gulick, International YMCA Training School-ego Gorputz Hezkuntzako Saileko zuzendariak, gaur egun Springfield Collage-k, lehen elkarrizketaz geroztik, inprimatze atsegina eragin zion.^[15]Estatu Batuetako futbol-irudi historiko batekin ere bat egin zuen: Amos Alonso Stage. Ia adin berekoak ziren, sei hilabeteko aldea baino ez zuten, biak ere teologian graduatuak ziren eta kultura fisikoak gazteen hezkuntzan zuen garrantziari buruzko ideia berberak partekatzen zituzten.^[16]Guliak-e 1890-1891 denboraldian futbol-talde bat osatzea erabaki zuen. Stage, Yale-tik zetorren atletak, 1889an Hall-Amerikan unibertsitateko lehen futbol-taldeko kide hegal itxi onena izendatu zuten entrenatzaile. Naismith, gorputz-hezkuntzako maisutzan matrikulatutako berrogeita hamazazpi ikaskideetatik hamabirekin batera, erdiko posizioan jokatzeko hautatu zuten, Stage-ek aitortu zionez, «gauzak zaletasun handienarekin egiteko gauza zelako».^[16]

Hain zuzen ere, denboraldi horretan, Naismithek futbol-kasko amerikarra asmatu zuen bere burua babesteko.^[9] Egia esan, ez zen kasko bat, baizik eta flanela-zerrenda zabal bat, hiesa hartua eta buruaren inguruan kokatua, belarriak ondo estaltzeko moduan. Erortzea saihesteko, bi uhal zituen, bat kokotsaren azpitik eta bestea buruaren goialdetik.^[17] Jokalariek eta ikusleek iseka egin arren, txanoak nolabaiteko babesa eman zion, eta Naismithi Ameriketako futbol-kasko modernoaren aurrekaria sortzearen merezimendua eman zitzaion.^[18][17]

Ipar Amerikako ipar-ekialdeko udaberrian eta udan ez zegoen inolako arazorik futbolean, beisbolean edo atletismoan jokatzeko. Hala ere, negua iristen zenean, kirolariak ez zuten aukera gehiago, forman jarraitu nahi bazuten, estalita entrenatzea baino. Arazoa zen gimnasia, kalistenia eta antzeko beste ariketa batzuk aspergarriak zirela.^[11]

Naismith Kansaseko Unibertsitatera joan zen 1898an, eta Denverren ikasten jarraitu zuen. Irakasle bihurtu zen, eta saskibaloiko lehen entrenatzailea eskola batean.

Kirol honen historian ondare handia utzi zuen entrenatzaile gisa. Forest /"Phog/" Allen zuzendu zuen, ondoren Estatu Batuetako saskibaloi unibertsitarioaren historiako entrenatzailerik irabazleetako bat bihurtuko zena eta bere ondorengoa Kansasen. Phog Allen Dean Smith eta Adolph Ruppen entrenatzailea izan zen, gizonezkoen saskibaloi unibertsitarioaren historian bi entrenatzaile irabazleenak (bien artean NCAAko sei txapelketa). Adolph Rupp, aldi berean, Pat Rileyko entrenatzailea izan zen, NBAko historiako irabazleetako bat, bost txapelketaren jabe. Dean Smith Larry Brown ospearen aretoko kidearen eta Michael Jordan jokalari ospetsuaren entrenatzailea izan zen.

1930eko urtearen amaieran, Naismithek etsipen nabarmena izan zuen National Association of Intercollegiate Basketball elkartearen prestakuntzan, geroago Nazional Association of Intercollegiate Athletic bihurtu baitzen.

1936ko abuztuan, Berlingo Olinpiar Jokoetan, FIBAko ohorezko presidente izendatu zuten.

Naismith Maude Shermanekin ezkondu zen 1894an, eta bost seme-alaba izan zituen harekin. 1925eko maiatzaren 4an naturalizatu zen herritar estatubatuarra. Maude 1937an hil ondoren, Florence Kincade-ekin ezkondu zen 1939ko ekainaren 11n. Urte horretan bertan hil zen, garuneko odoljario baten ondorioz, Lawrence. Lehen emaztearekin batera lurperatuta dago, [Kansasko Unibertsitateko sehaska horretan, eta bera izan zen irakasle eta saskibaloiko entrenatzaile lekuan.

Askotan Estatu Batuetan,Kanadan,eta herrialde gehiagotan oneratu dute. 1968ko otsailaren 17an, Naismith Memorial Basketball Hall of Fame ireki zuen, Springfield hirian.

Naismith saskibaloiaren asmatzailearen 13 arauak: 4.338.500 dolar.

1. Baloia edozein norabidetan jaurti daiteke esku batekin edo biekin.
2. Jokalari batek ezin du baloiarekin korrika egin, baina gehienez bi pauso eman ditzake.
3. Jokalariak hartzen duen lekutik jaurti behar du.
4. Baloiari esku batekin edo bien artean eutsi behar zaio. Besoak edo gorputza ezin dira erabili eusteko.
5. Ezin zaio aurkariari sorbaldaz heldu, bultza, jo edo zangotrabatu. Edozein pertsonak arau hori lehen aldiz hausten badu, hutsegite gisa zenbatuko da; bigarrenak, berriz, kendu egingo du, saskiratze bat lortu arte, edo, lesio bat eragiteko asmo nabarmena badago, partidaren gainerako zatian. Ez da onartuko arau-hauslea ordezkatzea.
6. Faltatzat joko dira baloia ukabilaz jotzea, 3. eta 4. erregelak urratzea eta 5. erregelan deskribatutakoa.
7. Talde batek elkarren segidako hiru hutsegite egiten baditu (aurkariak tarte horretan hutsegiterik egin gabe), puntu bat zenbatuko da bere kontrakoentzat.
8. Puntuak lortuko dira baloia pistatik jaurti edo jotzen denean, saskiaren barruan erortzen denean eta bertan geratzen denean. Baloia ertzean geratzen bada eta kontrario batek saskia mugitzen badu, puntu bat bezala kontatuko du.
9. Baloia hegaletik kanpo ateratzen denean, zelai barrura botako da eta ukitzen duen lehen pertsonak jokatuko du. Zalantzarik izanez gero, epaileak baloia zuzenean jaurtiko du zelaira. Ateratzen duenak bost segundo ditu. Denbora gehiago behar badu, baloia aurkariari pasatzen zaio.
10. Epaile laguntzaileak, umpire, jokalariak zigortuko ditu eta faltak idatziko ditu, eta, gainera, referee-ari abisatuko dio (arbitro nagusia, ikus hurrengo puntua), talde batek ondoz ondoko hiru falta egiten dituenean. Jokalariak 5. arauaren arabera deskalifikatzeko boterea izango du.
11. Arbitro nagusiak, erreferentzia eginez, baloia epaituko du, eta erabakiko du noiz dagoen jokoan, zelaian edo kanpoan, norena den, eta denbora beharko du. Puntu bat noiz lortu erabakiko du, markagailua eramango du eta arbitro bati dagokion beste edozein zeregin.
12. Denbora 15 minutuko bi erdikoa izango da, eta 5 minutuko atsedenaldia bien artean.
13. Puntu gehien lortzen dituen taldea izango da irabazlea.

Bere haurtzaroko joko batean oinarrituz, pilota jaurtitzeko jomuga gisa erabiltzeko kaxak enkargatu zituen, baina bedelak mertxika saski batzuk bakarrik lortu ahal izan zizkion, gimnasioaren inguruko goiko galeriako barandetan zintzilikatzeko agindu zuena: saskibaloia jaio zen (basketball, Naismithek jarri zion izena). 18 ikasle zituenez, taldeak bederatzi jokalariz osatuta egotea erabaki zuen (gero kopurua zazpira murriztu zen eta, 1896an, bostera). Mertxika-saskiek zulorik gabeko sarea duten metalezko uztaiak sortuko lituzkete, egungo sarera eboluzionatu arte. Azkenik, 1891ko abenduaren 15ean, James Naismithek kirol hasiberriaren jatorrizko 13 arauak idatzi zituen.^[19]

Saskibaloiko posizioak 5 dira. Antolatzailea, partidan zehar taldea zuzendu eta antolatzen duena. Eskolta, tiratzailerik onena. Hegalekoa, pilotarekin aurkariaren saskira sartzeko trebetasuna duena. Hegal-pibota, bere gorpuzkera uztaitik gertu jokatzeko aprobetxatzen duen jokalaria. Azkenik, pibota, saskitik gertu mugitzen dena, batez ere jaurtiketa laburrak eginez.

Zenbakikuntza espezifikoa dute. Saskibaloiko jokalariek kantxan dituzten posizioak aldatu egiten dira erabiltzen ari den joko-sistemaren arabera. Hala ere, oro har, jokalari bakoitza bere posizioaren arabera kantxan nola jarri behar den nahiko ados dago. Taldeen prestakuntza-sistemen aldaketek zentzua izan dezaten bilatzen da. Horretarako, artikulu honetan landu ditugun bost posizioetarako zenbakiak izendatu dira. Hauetako bakoitzerako zenbakiak honako hauek dira:

• (1) Antolatzailea
• (2) Eskolta
• (3) Hegalekoa
• (4) Hegal-pibota
• (5) Pibota

Ohikoa da saskibaloiko posizio horietako edozeini dagokion zenbakia aipatzea, bere izenez adierazi beharrean. Adibidez, antolatzaile hitz egin beharrean, "bat" aipatzen da. Adibidez, eskolta esan beharrean, "bi" esaten da zuzenean. Eta horrela, hurrenez hurren.

Antolatzailea da taldeko pasatzailerik onena eta baloia ondoen erabiltzen duena. Bera izan ohi da asistentzia eta lapurreta kopuruaren buru partidan zehar. Azkarrak izan behar dira, eta jaurtiketak egiteko gaitasuna izan behar dute, bai hiru puntuko marratik kanpo, bai barruan. Ikusleentzat entrenatzailearen pertsonifikazioa da kantxaren barruan. Taldea zuzentzeaz eta antolatzeaz arduratzen da. Joko-antolatzaile on batek aurkariaren jokoa aztertzen du bere ahuleziak eta indarguneak ulertzeko, bai defentsan, bai erasoan. Jokalari bat basketean posizio horretan dagoenean, horrek lagundu egin behar du taldeak bere eraginkortasuna hobetu dezan. Horretarako, paseetan tiroetan baino gehiago laguntzen dute. Beraz, horrek laguntzen batez besteko onena izatea eragiten die.

Eskolta saskibaloi-talde bateko jokalaririk baxuenetakoa da, antolatzailea bezala. Bere funtzio nagusia basketeko partida bat jokatzen denean bere taldeko puntu gehienak idaztea da. Eskolta nabarmendu behar da jaurtiketak egiteko gaitasun handia duelako, bai saskitik, bai hiru puntuko jaurtiketatik. Gainera, baloia ondo menderatzen jakin behar du. Gainera, oso baliagarria da aurkariaren zelaian sartzeko gaitasun handiak izatea saskira iristeko. Joko antolatzailea pase onenak ematen dituen jokalaria izan arren, eskolta pasatzaile ona izaten da.

Hegalekoa saskibaloiko bost postuetatik aldakorrena dela uste da. Bere funtzioa hegal-pibotaren eta eskoltaren bitarteko bat da. Horregatik, hegalekoak jarrerak trukatu ohi ditu eskoltaren eskoltarekin.

Hegalekoa gaitasun ugari dituelako nabarmentzen da. Bere indarra bere abiadurarekin konbinatzeko gai da. Basketeko jokalari batek posizio horretan jokatzen duenean, aurkariak hutsegite pertsonalak egitea eragin behar du. Beraz, jaurtiketa libreak egiteko trebetasun handia izan behar dute. Halaber, gai izan behar dute aurkariaren zelaian sakontzeko eta saskipera iristeko. Hala ere, distantzia luzetik baloi-jaurtitzaile onak izan behar dute. Posizio horretan, bere funtzioak aldakorrak izaten dira partidan zehar. Horrek defendatzaile handia izatea eta, aldi berean, pase onak emateko edo jaurtiketa handiak egiteko gai izatea eragiten du.

Hegal-pibotak pibotaren antzeko funtzioa betetzen du. Beheko zutoineko basket-partida batean jokatzen du. Taldeak erasotzen duenean, ibilbide luzeko abiadura handian jardun ohi du kantxako gune batetik bestera. Saskitik gertu puntuak sartzeko gai dira, baita 3 edo 4 metrotik jaurtiketak egiteko ere. Halaber, jokalari asko daude Hegal-Pibot posizioan, hiru puntuko eremutik jaurti dezaketenak.

Taldeak defendatzen duenean, uztaitik gertuen dagoen kontrario handiena zaintzen duen jokalaria da. Gainera, gai izan behar dute zuzenean saskitik urrun lehiatzeko bizkorragoak diren saskibaloiko jokalarien aurka. Nahiz eta beheko zutoinean jolastea izan euren eginkizuna, oso lagungarria izaten da jokoan parte hartzen jakitea, bere gunerik ohikoenetik urrun.

Pibota da atzeko lerrotik gertu jokatzen duena, saskitik gertu. Normalean, saskibaloiko talde bateko jokalaririk altuena izaten da. Nahiz eta uztaia inguruan ohikoa izan, posizio honetan dauden jokalari asko jaurtitzaile handiak dira urrutiagotik. Posizio honetan jokatzen duenak espezialista bat izan behar du erreboteak harrapatzen eta tiroak buxatzen. Halaber, blokeo-posizioak eman behar dizkie lankideei.

Pibota beti izan da posturik garrantzitsuenetako bat saskibaloi talde batean, posturik garrantzitsuena ez esatearren. Hasieran, posizio hori oso jokalari altuek erabiltzen zuten, baina abiadura txikiarekin. Hau eboluzionatzen joan da Hegal-pibot baten antzeko jokalaria izan arte. Hori gertatu da posizio horretarako altuera ezin hobea duten eta, aldi berean, lesiorik ez duten jokalari gutxi daudelako. Azken hori garrantzitsua da; izan ere, baldintza fisiko horiek eta basketeko partidetako joko-erritmo altuak eragina izan dezakete jokalariaren fisikoan.

• Basketball Hall of Fame