Budia

Budia
municipo en Hispanio vd
Blazono
Administrado
Lando	Hispanio
Regiono	Kastilio-Manĉo
Provinco	Gvadalaĥaro
Komarko	Alkario
Poŝtkodo	19133
Retpaĝaro	retejo
Demografio
Loĝantaro	208  (2023) [+]
Loĝdenso	3 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	40° 38′ N, 2° 45′ U (mapo)40.633055555556-2.75Koordinatoj: 40° 38′ N, 2° 45′ U (mapo) [+]
Alto	814 m [+]
Areo	66 km² (6 600 ha) [+]
DEC Situo de Budia
DEC Situo de Budia
Alia projekto
Vikimedia Komunejo Budia [+]
v • d • r

Budia [BUdja] estas municipo en Hispanio, en la aŭtonoma komunumo, do regiono Kastilio-Manĉo kaj la provinco Gvadalaĥaro. Laŭ la stato de 2023 en la municipo vivis 208 loĝantoj sur areo de 66 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 3,2 loĝantoj/km². La loĝantoj nomiĝas budieros respektive budieras.

La vilaĝo estas sur deklivo ĉe diversaj ravinoj kie estis fontoj, inter la altebenaĵo de la Alkario kaj la valo de la rivero Taĵo, baraĵita de la akvorezervejoj de Entrepeñas kaj Buendía. Tie estas belaj pejzaĝoj en medio de kalkoŝtono kaj kontinenta-mediteranea klimato. Estas hegemoniaj galeriaj arbaroj en la fundo de ravinoj, kie estas malgrandaj fruktoĝardenoj; kaj restoj de mediteraneaj arbaroj kaj kultivoj de neirigacia agrikulturo de malferma kamparo en la cetero, kiu estas la plej parto de la municipa teritorio.

Budia situas en la nordorienta parto de Kastilio-Manĉo en la komarko aŭ distrikto Alkario en la sudokcidenta kvarono de la Provinco Gvadalaĥaro, je altitudo de 814 m super marnivelo; je 50 km el Gvadalaĥaro, provinca ĉefurbo. La geografiaj koordinatoj estas 40°37′59″N 2°45′00″Ok. Najbaras la municipoj Brihuega, Henche, Cifuentes, Durón, El Olivar, Berninches kaj San Andrés del Rey.

La areo estis jam okupita ekde antaŭromiaj tempoj. La unuaj certecoj venas el ties konkero fare de la Regno Kastilio de la teritorioj ĉe la rivero Taĵo fine de la 11-a jarcento. La setlejo estis parto de la Komunumo de Villa y Tierra de Atienza, kaj kiam tiu subdividiĝis Budia korespondis al Komunumo de Villa y Tierra de Jadraque, ene de la teritorio sexmo de Durón, setlejo lima kun Budia.

Dum la pesto de la 14-a jarcento la senloĝigo de ĝis kvar proksimaj domaroj, kiel El Peral (la pirarbo), kie restis nur la ermitejo, estis profito por la kontinueco de Budia, kiu rezistis kaj alprenis la supervivintojn de la aliaj.

Kun Jadraque, ĝi estis donita en senjorlando al la familio Carrillo [kaRIĝo] en tempo de Johano la 2-a, kaj same estis en 1478, en la Graflando de la Cido kiel unu de la titoloj de la familio Mendoza, poste inkludita en la Duklando de la Infantado kies blazonhava domego estis la fama Palaco de la Infantado, de stilo plateresko kiu ankoraŭ konserviĝas en Guadalajara.

La senjora reĝimo ne tuŝis la ĉiutagajn aferojn de Budia, kiuj estis solvitaj de konsilantaro kiu en 1434 atingis reĝan privilegion per kiu oni ekhavis titolon de villa. La rilatoj kun la Dukoj limigis al pago de vasalo Kristnaske (sep aroboj kaj duono da mielo kaj dudek dikaj porkoj).

Dum la jarcentoj de la Moderna Epoko prosperis ties agrikulturaj kaj industriaj aktivaĵoj, inter kiuj fama ledejoj laŭ tradicio fonditaj de judo Don Adán. Krom kvar ermitejoj situaj en diversaj lokoj de la teritorio, la ĉefa kultejo estis la paroĥa preĝejo (Sankta Petro Apostolo), rekonstruita en la 16-a jarcento sur la originalo de la epoko de la reloĝigo post la reconquista; post la detruo de ĝis retablo en la Enlanda Milito elstaras inter ties allogaĵoj la du skulptaĵoj de Pedro de Mena.

Laŭ la jarcentoj oni fiksis la urban modelon, kun pekuliara triangula areo por la Placo kiu iĝos centro de la loka agado. La loĝantaro kaj ties riĉo estis sufiĉaj por elteni hospitalon kaj konventon de karmelaninoj (nome Nia Sinjorino de la Koncipiĝo), nun en ruinoj, kvankam oni konservas kuriozan neĝoĉambron. Dum la konvento estis aktiva, inter 1732 kaj 1835 (ĝis la desamortización), ĝi organizis la fabrikadon de tolaĵoj por la fabrikado de religiaj vestoj, kiuj estis distribuataj tra la ceteraj konventoj de la Ordeno.

La situo en la duoninsula centro ne estis sufiĉa por liberigi Budia de la militaj danĝeroj: en 1710, en la fono de la Batalo de Brihuega (Milito de hispana sukcedo), la armeo de la Arkiduko Karolo de Habsburgo, kiu retiriĝis al Aragono, kantonmentis kvar tagojn en la loko, kiun ili rabadis, per valoro de 44.000 dukatoj (plus 14.000 panbuloj, la trezoro kaj ornamaĵoj de la preĝejo, kaj la bruligo de pli ol 6 000 abelujoj). Tamen, la vilaĝo rekuperiĝis kaj el la 18-a jarcento datas la plej parto de la blazonaj pordegoj nobelaj kun ŝtonaj linteloj kaj diversaj surskribaĵoj.

La Milito de Sendependiĝo (1808-1814), unuflanke nuligis la senjoran reĝimoj, dum aliflanke markis la komencon de la dekadenco de la loĝantaro, kiu post atingi 1 600 loĝantojn poste apenaŭ alvenis al milo post la Enlanda Milito de 1936-1939, periodo kiam Budia restis en la zono de la Respubliko, relative proksime al la milita fronto kaj suferinta la agadon de la frankismaj aviadiloj. La Frankismo vidis la ĉefan senloĝigon, kun amasa elmigrado kiu trionigis la loĝantaron, same kiel la ekonomia agado, malpliigita al agrikulturo kiu je la fino de la periodo mekanikiĝis tiel ke restis nur la nivelo de vivtena ekonomio por tiuj kiuj restis je la kosto de la elmigrado de la majoritato. Influis ankaŭ la terpeckunigo. La antikvaj ledejoj daŭre funkciis sed nur je neindustria skalo, kaj ekzemple liverigis ledon por la bindistoj de la fama pritaŭrluda enciklopedio "Los Toros" de José María de Cossío. En la aktualo, la demografia malpliiĝo pluas, kvankam la pliaĝiĝo de la loĝantaro kontrastas kun la vivigo de triarangaj, turismaj kaj konstruaj aktivaĵoj.

Resume post la Enlanda Milito la loĝantaro falis el pinto en 1950 al 223, tio estis oni perdis loĝantojn pro diversaj tialoj: nome bataloj, prizono, politika persekutado, malsato ktp. Meze de la 20a jarcento la loĝantaro de multaj vilaĝoj de la regiono atingis pinton, kaj ankaŭ ĉe Budia, sed poste okazis elmigrado, senloĝigo kaj maljuniĝo de la loĝantaro ĉefe dum la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, kaj ankaŭ ĉe Budia kie oni falis al 223 lokuloj en 2016 kaj al 208 en 2023.

Agrikulturo kaj brutobredado tradicie. Servoj kaj loĝejoj.

• 
  Detalo de domoj.
• 
  Ermitejo de Sankta Roĥo.
• 
  Placo de la urbodomo.
• 
  Preĝejo de Sankta Petro Apostolo.

• Municipoj de Provinco Gvadalaĥaro

• Oficiala retejo (hispane)

v • d • r municipoj de provinco Gvadalaĥaro   Abánades Ablanque Adobes Alaminos Alarilla Albalate de Zorita Albares Albendiego Alcocer Alcolea de las Peñas Alcolea del Pinar Alcoroches Aldeanueva de Guadalajara Algar de Mesa Algora Alhóndiga Alique Almadrones Almoguera Almonacid de Zorita Alocén Alovera Alustante Angón Anguita Anquela del Ducado Anquela del Pedregal Aranzueque Arbancón Arbeteta Argecilla Armallones Armuña de Tajuña Arroyo de las Fraguas Atanzón Atienza Auñón Azuqueca de Henares Baides Baños de Tajo Bañuelos Barriopedro Berninches La Bodera Brihuega Budia Bujalaro Bustares Cabanillas del Campo Campillo de Dueñas Campillo de Ranas Campisábalos Canredondo Cantalojas Cañizar El Cardoso de la Sierra Casa de Uceda El Casar Casas de San Galindo Caspueñas Castejón de Henares Castellar de la Muela Castilforte Castilnuevo Cendejas de Enmedio Cendejas de la Torre Centenera Checa Chequilla Chiloeches Chillarón del Rey Cifuentes Cincovillas Ciruelas Ciruelos del Pinar Cobeta Cogollor Cogolludo Condemios de Abajo Condemios de Arriba Congostrina Copernal Corduente El Cubillo de Uceda Driebes Durón Embid Escamilla Escariche Escopete Espinosa de Henares Esplegares Establés Estriégana Fontanar Fuembellida Fuencemillán Fuentelahiguera de Albatages Fuentelencina Fuentelsaz Fuentelviejo Fuentenovilla Gajanejos Galápagos Galve de Sorbe Gárgoles de Abajo Gárgoles de Arriba Gascueña de Bornova Guadalajara Henche Heras de Ayuso Herrería Hiendelaencina Hijes Hita Hombrados Hontoba Horche Hortezuela de Océn La Huerce Huérmeces del Cerro Huertahernando Hueva Humanes Illana Iniéstola Las Inviernas Irueste Jadraque Jirueque Ledanca Loranca de Tajuña Lupiana Luzaga Luzón Majaelrayo Málaga del Fresno Malaguilla Mandayona Mantiel Maranchón Marchamalo Masegoso de Tajuña Matarrubia Matillas Mazarete Mazuecos Medranda Megina Membrillera Miedes de Atienza La Mierla Milmarcos Millana La Miñosa Mirabueno Miralrío Mochales Mohernando Molina de Aragón Monasterio Mondéjar Montarrón Moratilla de los Meleros Morenilla Muduex Las Navas de Jadraque Negredo Ocentejo El Olivar Olmeda de Cobeta La Olmeda de Jadraque El Ordial Orea Pálmaces de Jadraque Pardos Paredes de Sigüenza Pareja Pastrana El Pedregal Peñalén Peñalver Peralejos de las Truchas Peralveche Pinilla de Jadraque Pinilla de Molina Pioz Piqueras El Pobo de Dueñas Poveda de la Sierra Pozo de Almoguera Pozo de Guadalajara Prádena de Atienza Prados Redondos Puebla de Beleña Puebla de Valles Quer Rebollosa de Jadraque El Recuenco Renera Retiendas Riba de Saelices Rillo de Gallo Riofrío del Llano Robledillo de Mohernando Robledo de Corpes Romanillos de Atienza Romanones Rueda de la Sierra Sacecorbo Sacedón Saelices de la Sal Salmerón San Andrés del Congosto San Andrés del Rey Santiuste Saúca Sayatón Selas Semillas Setiles Sienes Sigüenza Solanillos del Extremo Somolinos El Sotillo Sotodosos Tamajón Taragudo Taravilla Tartanedo Tendilla Terzaga Tierzo La Toba Tordelrábano Tordellego Tordesilos Torija Torre del Burgo Torrecuadrada de Molina Torrecuadradilla Torrejón del Rey Torremocha de Jadraque Torremocha del Campo Torremocha del Pinar Torremochuela Torrubia Tórtola de Henares Tortuera Tortuero Traíd Trijueque Trillo Uceda Ujados Utande Valdarachas Valdearenas Valdeavellano Valdeaveruelo Valdeconcha Valdegrudas Valdelcubo Valdenuño Fernández Valdepeñas de la Sierra Valderrebollo Valdesotos Valfermoso de Tajuña Valhermoso Valtablado del Río Valverde de los Arroyos Viana de Jadraque Villaescusa de Palositos Villanueva de Alcorón Villanueva de Argecilla Villanueva de la Torre Villares de Jadraque Villaseca de Henares Villaseca de Uceda Villel de Mesa Viñuelas Yebes Yebra Yélamos de Abajo Yélamos de Arriba Yunquera de Henares La Yunta Zaorejas Zarzuela de Jadraque Zorita de los Canes