Lublin

Komencoj de setlado datiĝas en la 6-an jarcenton. En la 10-a estis konstruita preĝejo, verŝajne laŭ fondaĵo de Mjeŝko la 1-a sur monteto, kie estis antaŭa pagana sanktejo. De la sama jarcento devenis ligna defenda konstruaĵo sur alia monteto, kiel posta fortikaĵo el la 12-a jarcento kontraŭ atakoj el oriento. La unua mencio el 1198, tamen sen difinita nomo, kiu aperis en 1228 en la nuntempa formo. Ĉirkaŭ 1257 urbiĝis, sed la dokumento ne konserviĝis. La 15-an de aŭgusto 1317 pola reĝo Władysław Łokietek donis al Lublin urborajton laŭ Magdeburga juro - la mezepoka dokumento eldonita en la latina lingvo en gotika minusklo en Krakova kancelario.

En 1341 Kazimiro la Granda en batalo de Lublin venkis tatarojn, unu jaron poste ebligis al la urbo murzonigon. La 2-n de februaro 1386 Ladislao la 2-a Jogajlo elektiĝis reĝo de Pollando. En 1420 episkopo Andrzej el Kievo kunportis al Lublin relikvon de Sankta Kruco por preĝejo de dominikanoj. En 1474 Kazimiro la 4-a igis Lublin ĉefurbo de vojevodio.

De la 15-a ĝis la 18-a jarcentoj en la urbo kunvenis juĝantaro de nobeloj kaj ĝis la 16-a jarcento Lublin floris danke al komerca itinero de la Nigra Maro en okcidenten. En 1569 oni kontraktis en Lublin union inter Pollando kaj Litovio. Tiuepoke en la urbo okazis la plej grandaj kaj gravaj foiroj de la lando. La 19-an de julio 1569 prusa reĝo Albrecht Fryderyk Hohenzollern omaĝis al Sigismondo la 2-a, kion priskribis ĉeestanta poeto Jan Kochanowski. En 1588 episkopo de Lucko Bernard Maciejowski fondis ĉi tie kolegion de jezuitoj.

Meze de la 17-a jarcento la urbo estis detruata pro pluraj militoj, kiel invadoj de kozakoj, sveda diluvo kaj epidemio (5 mil viktimoj de pesto en 1630). En la 16- kaj 17-a jarcentoj estis ĉefa centro de reformacio en Pollando. Ankaŭ ĝi havis riĉan judan kulturon (inter la mondmilitoj ĉ. 40 % de la loĝantaro estis judoj).

En 1815 Lublin iĝis parto de Kongresa Pollando, kiu estis fakte dependa de Rusio.

Dum la Unua mondmilito germanaj kaj aŭstriaj trupoj en 1915 okupis la urbon finante la rusan regadon. La 2-an de novembro 1916 (1-a ĝis 2-a de novembro) estis fondita la Asocio de Pola Skoltismo. Post la milito la pola registaro de Ignacy Daszyński iom da tempo rezidis en la urbo.

Dum la dua mondmilito germanoj instalis dekomence geton kaj poste Majdanek-koncentrejon. Intelektulkampanjo de Lublin (germane: Sonderaktion Lublin) estis reprezalia kampanjo kontraŭ elitoj de Lublin, farita de germanaj okupantoj novembre 1939. La 27-a de oktobro 1942 germana urba juĝejo mortkondamnis 5 junajn polojn pro forkuro de Konstrua Servo. En 1944 sovetiaj trupoj forpelis la germanojn kaj altrudis en Lublin novan polan registaron, la komunistan "Polan Komitaton de Nacia Liberigo" (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, PKWN). Post la "liberigo" de Varsovio la registaro transiris tien.

En julio 1980 Lublin estis ĝermejo de la laborista movado, kiu kondukis al la fondo de sindikato Solidareco. Okazis dusemajna striko, kiun la komunisma registaro finis per ekonomiaj koncedoj; sed jam en aŭgusto sekvis strikoj en Gdansk. Strikoj de Lublin estis la unuaj strikoj en Lublin kaj Świdnik komencigantaj la eraon de Solidareco.

Lublin situas en orienta Pollando ĉe rivero Bystrzyca.

La historia centro posedas kastelon el la 12-a jarcento kaj urbodomon el la 14-a jarcento kaj multajn aliajn historiajn konstruaĵojn. La eniron al la historia centro regas la Kastela kaj la Krakova Pordegoj.

En la kvartalo Majdanek, sud-oriente de la centro, oni instalis en la ejo de la eksa nazia koncentrejo memorigan ŝtatan muzeon (Państwowe Muzeum na Majdanku). Ĝi situas ĉe strato Droga Męczenników Majdanka 67 ("Vojo de la martiroj de Majdanek").

• Juda Maljunulejo kaj Orfejo
• Kastelo de Lublin
• Majdanek, nazia koncentrejo

En la urbo ekzistas kvar ŝtataj superaj lernejoj:

• Universitato de Maria Skłodowska-Curie
• Medicina Universitato
• Politekniko
• Natura Universitato.

Ekzistas ankaŭ kelkaj privataj superaj lernejoj, inter kiuj la plej grava estas Katolika Universitato de Lublino.

Kronologia listo (1988-2014)

• Nancio, Francio
• Münster, Germanio
• Delmenhorst, Germanio
• Riŝon-Le-Ciono, Israelo
• Lancaster, Anglio
• Debrecen, Hungario
• Tilburg, Nederlando
• Lucko, Ukrainio
• Luhansko, Ukrainio
• Starobilsk, Ukrainio
• Erie, Usono
• Panevėžys, Litovio
• Windsor, Kanado
• Pernik, Bulgario
• Alcalá de Henares, Hispanio
• Lvivo, Ukrainio
• Ivano-Frankivsk, Ukrainio
• Bresto, Belorusio
• Ĝjaoĝuo, Ĉinio
• Rivno, Ukrainio
• Sumio, Ukrainio
• Nilüfer, Turkio
• Tbiliso, Kartvelio

• Budka Suflera, rok-bando
• Wojciech Chudy, etikisto
• Krzysztof Cugowski, rok-muzika kantisto
• Leon Cyboran, filozofo, sanskritologo, jogano
• Gerard Głuchowski, filozofo, pentristo, lekciisto pri hinda filozofio
• Zbigniew Jóźwik, grafikisto
• Mieczysław Albert Krąpiec, benediktano, tomisto, rektoro
• Sergej Lebedev, rusa kemiisto prilaborinta teknologion de produktado de sinteza kaŭĉuko
• Wanda Nowicka, parlamentanino
• Stanisław Michalkiewicz, juristo, opoziciisto kaj eseisto
• Ziemowit Jacek Pietraś, politikologo kaj ĉinologo
• Wincenty Pol, poeto kaj geografo
• Bolesław Pylak, ĉefepiskopo, spertulo pri dogmatiko
• Włodzimierz Sedlak, bioelektronikisto, paleontologo
• Tadeusz Styczeń, etikisto, amiko de la pola papo
• Henryk Wieniawski, komponisto kaj virtuozo de violono
• Alfred Wierzbicki, etikisto, spertulo pri senperforto
• Mirosław Wróbel, teologo, tradukisto de Aramea Biblio
• Stefan Wyszyński, primaso
• Maciej Stanisław Zięba, filozofo, orientalisto, poligloto

Antaŭmilite en la urbo aktivis pioniroj de Esperanto Jan Mędrkiewicz kaj Czesław Pruski.

La 24-an de oktobro 1974 fondiĝis laŭ iniciato de pastro Henryk Paruzel kaj efektivigo de pastro d-ro Czesław Biedulski Esperanto-Biblioteko ĉe Universitata Librejo de Katolika Universitato en Lublin.

En la 70-aj kaj 80-aj jaroj de la 20- jarcento aktivis interaltlerneja Studenta Orientalisma Esperanto-Rondo, gvidata de Waldemar Dudek (nun kuracisto kaj jungisto), Tomasz Chmielik, tradukisto kaj eldonisto de esperantlingvaj literaturaĵoj, Krzysztof Śliwiński (vikipediisto, estinta arkivisto de Pola Esperanto-Asocio kaj dokumentisto en la Muzeo pri Azio kaj Pacifiko) kaj Maciej Stanisław Zięba (lekciisto de hinda filozofio kaj ĉina filozofioj kaj ŝtata oficisto).

Ĉe la Politekniko de Lublin okazis Esperanto-kursoj aranĝataj de profesoro Witold Stępniewski kaj pli frue ĉe Katolika Universitato - de pastroj Czesław Biedulski kaj Jerzy Korytkowski.

En 2004 en Lublin okazis la studad-sesio "BUS 5" de AIS, dum kiu polaj kaj alilandaj studentoj ekzameniĝis pere de Esperanto.

• Pola-Litova Unio
• Lublina unio
• Lublina geto
• Świdnik
• Trolebusa transporto en Lublin

• http://www.kul.lublin.pl
• http://www.lublin2016.pl/ Lublin 2016 - Eŭropa Kultura Ĉefurbo
• Informoj de AIS pri Lublin (eo)
• urbomapo^{[rompita ligilo]}
• Granda Jubileo 700 jariĝo de la urbo
• Jagelona itinero