Σταντ-απ κόμεντι

To σταντ-απ κόμεντι (αγγλικά: stand-up comedy‎‎), το οποίο ενίοτε αναφέρεται και απλουστευμένα ως σταντ-απ, είναι είδος κωμωδίας που πραγματοποιείται ζωντανά σε κοινό και ο/η καλλιτέχνης απευθύνεται απευθείας στο κοινό με στόχο το γέλιο, συνήθως σε όρθια στάση και με χρήση μικροφώνου, δηλαδή με την απουσία ενός θεατρικού «τέταρτου τοίχου», αφού οι κωμικοί απευθύνονται στο κοινό και τις περισσότερες φορές υπάρχει και σχετική αλληλεπίδραση με το κοινό.

Ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, αλλά άκμασε κυρίως στην Αγγλία από τη δεκαετία του 60 και μετά, και ειδικότερα από το 80 και μετά, σε συνδυασμό με την εναλλακτική κωμωδία (alternative comedy) που το ανταγωνιζόταν, και αυτό επειδή πριν τη δεκαετία του 60 τα περισσότερα θέματα του stand-up δεν ήταν "πολιτικώς ορθά" (ήταν προσβλητικά ή/και ρατσιστικά ή/και σεξιστικά, κ.λπ.), και οι ρίζες του μπορούν να ανιχνευθούν σε ζωντανές μουσικές παραστάσεις των δύο προαναφερθέντων χωρών, όπως στα είδη μπουρλέσκ, βοντβίλ, και άλλων σχετικών ειδών, με στοιχεία κωμικής πρόζας που δίνονταν ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα.

Ένας/Μία καλλιτέχνης που ασχολείται με το stand-up comedy ονομάζεται κωμικός (comic, κόμικ) ή stand-up κωμικός ή stand-up comedian (σταντ απ κομίντιαν), αλλά και απλά ως stand-up, stand up ή σταντ απ, ο/η οποίος-α συχνά διηγείται μια γρήγορη ακολουθία χιουμοριστικών ιστοριών ή σύντομων αστείων, γνωστά ως ουάν-λάινερς (one-liners) ή παρουσιάζει την άποψή του/της για ένα θέμα, τα οποία αποτελούν το μονόλογό του/της (ή, αλλιώς, τη ρουτίνα του/της).

Το stand up αποτελεί μια τέχνη με πολλές ιδιαιτερότητες και δυσκολίες, αλλά και κάποιους βασικούς και απαράβατους κανόνες που έχουν δομηθεί επί σκηνής τα τελευταία 60 χρόνια: ο/η καλλιτέχνης γράφει μόνος-η του/της τα κείμενά του/της, δεν "κλέβει" αστεία άλλων κωμικών, δε χρησιμοποιεί ανέκδοτα και δεν υποδύεται κάποιον ρόλο.

Επίσης, αντιθέτως από αυτό που πιστεύει ο περισσότερος κόσμος, στο stand-up δεν είναι απαραίτητη η άμεση συνομιλία του/της καλλιτέχνη-ιδας με το κοινό, με την αλληλεπίδραση του κόσμου με τον/την κωμικό να γίνεται μόνο όταν ο/η ίδιος-α το ζητήσει και απευθυνθεί προς το κοινό. Το κομμάτι αυτό ονομάζεται κράουντ γουόρκ (crowd work), και αποτελεί ίσως το πιο δύσκολο μέρος, καθώς ο/η κωμικός πρέπει να αυτοσχεδιάσει πάνω στις απαντήσεις που θα πάρει από το κοινό, να προκαλέσει το γέλιο, αλλά ταυτόχρονα να μην προσβάλει ή φερθεί άσχημα στον θεατή.

Κάποιος θεατής που παρεμβαίνει από μόνος του, φωνάζει κατά τη διάρκεια της παράστασης ή ενοχλεί γενικότερα την παράσταση με οποιοδήποτε άλλο τρόπο ονομάζεται χέκλερ (heckler).^[1] Στις περιπτώσεις αυτές, ο/η κωμικός έχει δικαίωμα να απαντήσει όπως θέλει και σε πολλές περιπτώσεις να "στοχοποιήσει" το άτομο αυτό μέσα από τη ρουτίνα του/της, ή ακόμα και να μιλήσει άσχημα με σκοπό να τον/την κάνει να σταματήσει ή να φύγει.

Το stand-up παρουσιάζεται σε ειδικά για τον σκοπό κλαμπ που λέγονται κόμεντι κλαμπ (comedy club), αλλά και σε μπαρ (bar) και θέατρα.

Για να ξεκινήσει κάποιος να ασχολείται με το stand-up δηλώνει συμμετοχή σε ένα όπεν μάικ (open mic, μετάφραση: "ανοιχτό μικρόφωνο"), όπου τα open mic είναι βραδιές όπου μπορεί να συμμετέχει όποιος θέλει, και έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη ρουτίνα του/της, διάρκειας μέχρι 5 λεπτών.

Με τη συμμετοχή σε open mic οι νέοι κωμικοί αποκτούν εμπειρία, δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους και έχουν την ευκαιρία να παρακολουθούν άλλους κωμικούς.

Στα open mic μπορούν να συμμετέχουν και παλαιότεροι κωμικοί με σκοπό να δοκιμάζουν τα νέα τους κείμενα, με τον θεσμό των open mic να είναι όχι μόνο γνωστός σε όλο τον κόσμο, αλλά και ένας από τους βασικούς τρόπους με τον οποίο διαδίδεται και εξαπλώνεται το stand-up.

Open mic βραδιές διοργανώνονται κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, αλλά έχουν κατά καιρούς οργανωθεί και σε πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Χρειάζεται χρόνια δουλειάς για να αποκτήσει ένας/μία κωμικός υλικό μεγάλης διάρκειας σε επαγγελματικό επίπεδο.

Όταν ο/η κωμικός έχει συγκεντρώσει υλικό διάρκειας πάνω από μία ώρα, παρουσιάζει, συνήθως, σόλο (solo) παραστάσεις, οι οποίες στο εξωτερικό ονομάζονται σπέσιαλς (specials).^[2] Πολλές φορές οι παραστάσεις αυτές ηχογραφούνται ή βιντεοσκοπούνται ώστε να κυκλοφορήσουν στο εμπόριο.

Στην Ελλάδα ήρθε τη δεκαετία του 1970 με τον Χάρρυ Κλυνν,^[3] αλλά σημαντικός σταθμός της ευρείας διάδοσης του αποτελούν τα μέσα της δεκαετίας του 1990 με τη δημιουργία και τη λειτουργία του πρώτου comedy club στην Ελλάδα, τις "Νύχτες Κωμωδίας", το οποίο λειτουργούσε η Λουκία Ρικάκη^[3] από το 1994–95.^[4][5][6]

Μέσα από τις "Νύχτες Κωμωδίας" ξεκίνησαν πολλοί γνωστοί κωμικοί που συνεχίζουν μέχρι τις μέρες μας: συγκεκριμένα, τα αδέρφια Θανάσης^[4] και Κώστας Παπαγεωργίου,^[7][6] ο Σίλας Σεραφείμ,^[4] ο Δημήτρης Δημόπουλος,^[4] ο Χριστόφορος Ζαραλίκος,^[4][5][8] ο οποίος υπήρξε και ένα από τα ιδρυτικά μέλη,^[5] ο Κωνσταντίνος Ραβνιωτόπουλος,^[4] ο μουσικός Μίλτος Τζαλαγιάννης (με το καλλιτεχνικό όνομα "Μπεμπέκος" ή "Μπεμπέκος Μικρούλης"),ο Ανδρέας Κωνσταντινίδης, ο Γιώργος Χατζηπαύλου,^[9][10] ο Δημήτρης Δούκογλου, ο Δημήτρης Χριστοφορίδης, ο Αλέξανδρος Τσουβέλας και ο Διονύσης Ατζαράκης,^[10] αλλά έχουν περάσει ως γκεστ (guest), δηλαδή ως έκτακτες συμμετοχές, και εν ενεργεία stand-up comedians που είχαν ήδη κάνει καριέρα στο εξωτερικό, οι οποίοι βοήθησαν στην εξέλιξη του είδους στην Ελλάδα, όπως ο Λάμπρος Φισφής^[11][12] και η Κατερίνα Βρανά,^[13] και με αρκετούς από αυτούς να έχουν κάνει και "πέρασμα" από την τηλεόραση.^{[14][15][16][17]}

Γνωστοί Έλληνες κωμικοί σχετικοί με το είδος είναι ο Τζίμης Πανούσης, ο οποίος είχε κάνει μέχρι και stand-up σόλο παραστάσεις, μερικές από τις οποίες υπάρχουν στο YouTube, και ο Λάκης Λαζόπουλος, μέσα από την εκπομπή του Αλ Τσαντίρι Νιουζ, η οποία περιείχε πολλά στοιχεία του είδους, και στη συντακτική ομάδα της υπήρξε ο stand-up comedian Κωνσταντίνος Ραβνιωτόπουλος,^[15] αλλά ακόμα και ο Μάρκος Σεφερλής έχει κάποια stand-up στοιχεία σε κάποια σόλο σκετς ή παρουσιάσεις του μέσα από τις παραστάσεις-επιθεωρήσεις του στο θέατρο, αν και με ξεπερασμένο είδος ρουτίνας.

Τα τελευταία χρόνια γνωρίζει τεράστια άνθηση στη χώρα μας, με δεκάδες κωμικούς που πραγματοποιούν παραστάσεις σε όλη τη χώρα σε θέατρα, bar και σε φεστιβάλ, ενώ λειτουργούν και δύο comedy club, το Γκάζι Κόμεντι Κλαμπ (Gazi Comedy CLub) στην Αθήνα και το "Μαιευτήριο" στη Θεσσαλονίκη.

Στις παραστάσεις των comedy club συμμετέχουν δύο ή παραπάνω κωμικοί παρουσιάζοντας σε μια βραδιά από 5 έως 30 λεπτά το άτομο. Οι βραδιές αυτές συνήθως έχουν κάποιον-α έμπειρο-η κωμικό ως παρουσιαστή που "παίζει" το υλικό του/της ανάμεσα στους υπόλοιπους κωμικούς, τους οποίους παρουσιάζει. Ο ρόλος του/της παρουσιαστή-ριας, γνωστός ως Εμ-Σι (από τα αγγλικά αρχικά "MC", από το "Master of Ceremony"), είναι πολύ βασικός για την επιτυχία μιας παράστασης.

Επίσης, πολλές φορές στις βραδιές αυτές έχουν την ευκαιρία να εμφανιστούν και γνωστοί κωμικοί του χώρου που δεν ανήκουν στο πρόγραμμα, με 5 ή 10 λεπτά υλικό.

• Ηλιάδης, Αντώνης (2024). «Το σταντ-απ κόμεντι στην Ελλάδα». Τμήμα Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/55604. 

• Punchline Magazine – Stand-up comedy στον κόσμο: Κινέζοι και Αφρικανοί κωμικοί (στα Αγγλικά)
• eLocus.lib.uoc.gr – Η ελληνική σκηνή σταντ-απ-κόμεντι: μια πρώτη καταγραφή (1995–2016)
• Θοδωρής Αδαμάκος – YouTube – Η Ιστορία του Ελληνικού Stand Up Comedy (βίντεο)
• FunDay.gr – Stand-up Comedy: Τι είναι και πως μπορείς να γίνεις ένα καλός κωμικός
• Faqs.org – Συχνές ερωτήσεις πάνω στο stand-up comedy (στα Αγγλικά)
• SoYouWanna.com – Οδηγίες για αρχάριους κωμικούς (στα Αγγλικά)
• InfoBloom.com – Τι είναι το stand-up comedy; (στα Αγγλικά)
• Athinorama.gr – H ελληνική σκηνή της stand up comedy
• CoolWeb.gr – Τι είναι το stand up comedy
• StandUpArchive.gr – Ελληνικό σταντ-απ
• ComedyClubGreece.blogspot.com
• StandUpArchive.gr