Ολύμπια (19ος αιώνας)

Τα Ολύμπια ήταν σειρά αθλητικών διοργανώσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα κατά τα έτη: 1859, 1870, 1875 και 1888-1889. Αυτές οι διοργανώσεις, που ονομάστηκαν έτσι από τον χρηματοδότη τους Ευάγγελο Ζάππα -μερικές φορές αναφέρονται και ως Ζάππειες ολυμπιάδες-^[1] βάσει της ονομασίας των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων, υπήρξαν η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια στη σύγχρονη ιστορία για την αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων, πριν την καθιέρωση των σύγχρονων διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων που ξεκίνησαν αργότερα με πρωτοβουλία του βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν το 1896 στην Αθήνα.

Κατά τον 19ο αιώνα ακούγονταν σποραδικές φωνές από διάφορους λογίους, σχετικά με την αναβίωση των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων και ιδεωδών. Το 1856, ο Ευάγγελος Ζάππας, από τους πιο εύπορους εμπόρους της ελληνικής διασποράς στη Ρουμανία και γοητευμένος από την ιδέα της Ολυμπιακής αναβίωσης, αποφάσισε να στείλει επιστολή προς τον βασιλιά Όθωνα με την οποία θα αναλάμβανε εξολοκλήρου τη χρηματοδότηση της διοργάνωσης. Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Υπουργός Εξωτερικών τότε της ελληνικής κυβέρνησης, δήλωσε:

Ευχαρήστησα τον Ζάππα για αυτή την έξοχη ιδέα, αλλά του ανέφερα επίσης ότι οι καιροί έχουν αλλάξει από την αρχαιότητα. Σήμερα, τα έθνη δεν διακρίνονται, έχοντας τους καλύτερους αθλητές και δρομείς, αλλά από τους πρωτοπόρους τους βιομηχανίας και της γεωργίας. Του πρότεινα αντ' αυτού να χρηματοδοτήσει βιομηχανικούς Ολυμπιακούς Αγώνες.

Για τρεις μήνες δεν υπήρξε καμία απάντηση. Τελικά μετά από συνεννοήσεις μεταξύ του Ζάππα και του ποιητή Παναγιώτη Σούτσου, υπέρμαχου της ολυμπιακής αναβίωσης, σειρά άρθρων στον ελληνικό τύπο πυροδότησε δραστικές εξελίξεις: το θέμα της πρότασης του Ζάππα ��γινε ευρέως γνωστό στο κοινό με αποτέλεσμα να γίνουν όλες οι απαραίτητες ενέργειες από το επίσημο κράτος και να υπογραφεί το βασιλικό διάταγμα της διοργάνωσης των Αγώνων, που αποφασίστηκε να πραγματοποιηθούν το 1859.

Στις 15 Νοεμβρίου 1859 έλαβε χώρα η πρώτη προσπάθεια αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στη νεότερη ιστορία. Καθώς οι εργασίες αναστήλωσης του Παναθηναϊκού σταδίου είχαν καθυστερήσει, οι αγώνες έλαβαν μέρος στην πλατεία Λουδοβίκου (σημερινή πλατεία Ομονοίας). Βέβαια, παρόλο που οι αγώνες έφεραν τον τίτλο "Ολυμπιακοί", δεν υπήρξαν παγκόσμιας εμβέλειας διοργάνωση, ο χαρακτήρας τον αγώνων ήταν καθαρά εθνικός και οι αθλητές ήταν αποκλειστικά ελληνικής εθνικότητας, είτε υπήκοοι του ελληνικού κράτους είτε μέλη της ελληνικής διασποράς του εξωτερικού.

Καθώς εκείνη την εποχή ο αθλητισμός, ως φαινόμενο, δεν ήταν τμήμα της καθημερινότητας, η επιτροπή των Ολυμπιών δέχτηκε να συμμετάσχουν άτομα από διάφορες κοινωνικές τάξεις: εργάτες, αγρότες κτλ. Σύμφωνα με τον τύπο της εποχής συνέβησαν και διάφορα αξιοπερίεργα γεγονότα όπως: ένας αστυνομικός, που είχε αναλάβει τη φύλαξη των αθλητικών χώρων, άφησε προσωρινά τη θέση του για να συμμετάσχει ως αθλητής, όπως και ένας υποτιθέμενος τυφλός ζητιάνος ξαφνικά θεραπεύτηκε και έλαβε μέρος ως δρομέας.

Οι νικητές ήταν ^[2]:

• Στάδιο Βουποδών (δρόμος 192 μ.) : Δ. Αθανασίου εξ Ασπροποτάμου
• Δίαυλος (δρόμος 284μ.): Γ. Αρσένης εκ Τριπόλεως
• Δόλιχος (δρόμος 1354μ.): Πέτρος Βελισάριος εκ Σμύρνης
• Δισκοβολία εις ύψος: 1ος Κ. Χρήστου εξ Άργους, 2ος Κ. Βασιλάκης εξ Αθηνών
• Ακοντισμός: 1ος Κ. Χρήστου εξ Άργους, 2ος Ν. Μπακόπουλος εκ Σερρών
• Ακοντισμός ευθυβολίας: 1ος Κ. Χρήστου εξ Άργους, 2ος Ηλίας Κύπριος (Στρατιώτης)
• Άλμα απλό: Δ. Καραθανάσης
• Άλμα υπέρ τα εσκαμμένα: 1ος Μπενούκας εκ Σουλίου, 2ος Χ. Κεκκούκης εξ Ελευσίνος

Ο Ευάγγελος Ζάππας σχεδίαζε να χρηματοδοτεί σε μόνιμη βάση διοργανώσεις των Ολυμπίων, όμως πέθανε το 1865. Άφησε αμύθητη περιουσία τόσο για την κατασκευή μεγαλοπρεπών εγκαταστάσεων στην Αθήνα, όσο και για την κάλυψη οποιουδήποτε κόστους σχετικά με τις διοργανώσεις αυτές, ώστε να είναι εφικτή η ανά τετραετία πραγματοποίησή τους. Τον Ιούλιο του 1869 ανακοινώθηκε επίσημα η διοργάνωση των δεύτερων Ολυμπίων. Η αρμόδια επιτροπή που συστάθηκε για αυτό τον σκοπό κάλυψε όλα τα έξοδα των αθλητών που επρόκειτο να συμμετάσχουν. Οι αθλητές υποβλήθηκαν σε τρίμηνες προπονήσεις στο ανακαινισμένο τότε Παναθηναϊκό στάδιο.

Η διοργάνωση του 1870 εγκαινίασε επίσημα το Παναθηναϊκό (καλλιμάρμαρο) στάδιο, χωρητικότητας 30.000 θεατών. Όλα ήταν οργανωμένα στο έπακρο και οι αθλητές έφεραν ειδικές ομοιόχρωμες ενδυμασίες και σανδάλια. Στις 1 Νοεμβρίου κηρύχθηκε η επίσημη έναρξη των αγώνων. Όμως, λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών έπρεπε να αναβληθούν μέχρι τις 15 του μήνα. Περίπου 20.000 με 25.000 θεατές παρακολούθησαν 31 αθλητές σε ποικίλα αγωνίσματα. Ταυτόχρονα με τις αθλητικές δοκιμασίες είχε διοργανωθεί και διαγωνισμός σε εικαστικές τέχνες.

Οι νικητές των αγώνων κέρδισαν και χρηματικά βραβεία, ενώ στους τρεις πρώτους κάθε αγωνίσματος απονεμήθηκε κλάδος ελιάς. Κατά την απονομή ορχήστρα παιάνιζε τον ολυμπιακό ύμνο, ο οποίος είχε συντεθεί ειδικά για αυτό τον σκοπό. Οι κριτές ήταν κυρίως καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο βασιλιάς Γεώργιος Α' της Ελλάδας απένειμε τα μετάλλια στους νικητές ενώ ηχούσε ο ύμνος.

Τα Ολύμπια του 1870 είχαν μεγάλη απήχηση στον κόσμο και ο τύπος της εποχής αφιέρωσε διθυραμβικές στήλες και αμέτρητους επαίνους λόγω της πολύ καλής οργάνωσής τους.

Οι νικητές ήταν^[3]:

• Δίαυλος (δρόμος 384μ.): 1ος Ε. Σκορδαράς εξ Αθηνών, 2ος Γ. Ξυδέας εξ Αθηνών, 3ος Χατζηαναστάσης εκ Κρήτης
• Άλμα εις τριπλούν: 1ος Γ. Τσαντήλας εξ Ελευσίνος, 2ος Π. Σκουπόπουλος εκ Καρύστου, 3ος Δ. Πανταζίδης εκ Θεσσαλονίκης
• Άλμα απλούν υπέρ τα εσκαμμένα: 1ος Γ. Τσαντήλας εξ Ελευσίνος, 2ος Δ. Πανταζίδης εκ Θεσσαλονίκης, 3ος Ε. Σκορδαράς εξ Αθηνών
• Δισκοβολία: 1ος Σωτήριος Ιωάννου εκ Καλλιπόλεως, 2ος Π. Ντούρος εκ Μεσσηνίας, 3ος Ιωάννης Ψύχας εκ Κύμης
• Ακοντισμός επί σκοπόν: 1ος Σωτήριος Ιωάννου εκ Καλλιπόλεως, 2ος Π. Ντούρος εκ Μεσσηνίας, 3ος Ιωάννης Ψύχας εκ Κύμης
• Άλμα επί κοντώ: 1ος Κ. Καρδαμυλάκης εκ Κρήτης, 2ος Γ. Γαλίφος εκ Σίφνου, 3ος Δ. Κασσανδρής εκ Κεφαλληνίας
• Αναρρίχησης επί ιστόν: 1ος Θεοφάνης Τρούγκας εξ Αθηνών, 2ος Π. Καναρέλης εξ Άνδρου, 3ος Θ. Παπαγεωργίου εκ Γορτυνίας.
• Πάλη μεθ' αλινδύσεως: 1ος Κ. Καρδαμυλάκης εξ Κρήτης 2ος Κόκας εξ Αθηνών, 3ος Δ. Λυπητεράκης εξ Αθηνών
• Αναρρίχησης επί κάλω: 1ος Γ. Ακεστορίδης εκ Κωνσταντινουπόλεως, 2ος Ι. Βενετσανόπουλος εκ Κωνσταντινουπόλεως, 3ος Κ. Ντεφιζής εξ Άργους
• Διελκυστίνδα: 1ος Ιωάννης Ψύχας εκ Κύμης, 2ος Κ. Καρδαμυλάκης εκ Κρήτης, 3ος Δ. Λυπητεράκης εξ Αθηνών

Ο σχεδιασμός για τα Ολύμπια του 1875 ξεκίνησε από το 1871, ενώ το 1873 ανακοινώθηκε η κατασκευή του Ζαππείου Μεγάρου. Τη διοργάνωση των τρίτων Ολύμπιων την ανέλαβε ο διευθυντής του Δημόσιου Γυμνασίου Αθηνών, Ιωάννης Φωκιανός. Ο Φωκιανός πίστευε ότι τα ιδανικά του αθλητισμού και της ευγενούς άμιλλας μπορούσαν να υιοθετηθούν μόνο από τις πιο εύπορες και θεωρητικά πιο πολιτισμένες και μορφωμένες κοινωνικές τάξεις. Για αυτό τον σκοπό αποκλείστηκαν όλοι οι υποψήφιοι αθλητές πέραν των φοιτητών Πανεπιστημίου. Οι αθλητές πέρασαν ένα στάδιο προπόνησης, έμπνευσης του ίδιου του Φωκιανού με την υποστήριξη Γερμανών συμβούλων, στο Δημόσιο Γυμνάσιο Αθηνών.

Οι αγώνες συνέπεσαν χρονικά με βιομηχανική έκθεση από 1.200 Έλληνες και 72 ξένους εκθέτες, τη μεγαλύτερη ως τότε που είχε γνωρίσει το ελληνικό κράτος. Παρόλο όμως που έγιναν πυρετώδεις προετοιμασίες, η διοργάνωση δεν είχε την αναμενόμενη ανταπόκριση. Ο κόσμος που επιθυμούσε να παρευρεθεί στους αγώνες ήταν τόσος που δεν ήταν δυνατό να συγκεντρωθούν όλοι στο στάδιο. Ο τύπος έκρινε με αρνητικά σχόλια τη διοργάνωση και ιδιαίτερα των αποκλεισμό αθλητών που ανήκαν στις εργατικές τάξεις. Ο ίδιος ο Φωκιανός απογοητευμένος από το τελικό αποτέλεσμα παραιτήθηκε. Όμως, οι καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί που υπήρξαν μέρος των Ολύμπιων είχαν τεράστια επιτυχία: 25 συνθέτες μουσικής και 25 γλύπτες και ζωγράφοι τιμήθηκαν για την ποιότητα των έργων τους.

Οι νικητές ήταν^[4]:

• Δρόμος ταχύτητος: 1ος Β. Τρίγκας εξ Αμφίσσης, 2ος Μ. Τζαβάρας εκ Λαρίσης, 3ος Σπυρίδων Μερκούρης εξ Ερμιονίδος.
• Άλμα επί κοντώ: 1ος Α. Πετσάλης εκ Πάργας, 2ος Ι. Σαμιώτης εκ Σάμου.
• Δισκοβολία: Ζ. Σαρόπουλος εκ Θεσσαλονίκης, 2ος Μ. Τζαβάρας εκ Λαρίσης, 3ος Ι. Γεωργόπουλος εκ Γορτυνίας.
• Ακοντισμός επί σκοπόν: 1ος Μ. Τζαβάρας εκ Λαρίσης.
• Ελευθέρα πάλη: 1ος Μ. Τζαβάρας εκ Λαρίσσης, 2ος Ι. Δεμερτζής εξ Αθηνών.
• Αναρρίχησης επί ιστού: 1ος Κ. Σούτσος εκ Ναυπλίου, 2ος Π. Ζαχαριάδης εξ Ισμαηλίας, 3ος Α. Πετσάλης εκ Πάργας.
• Ανάβασις επί κεκλιμένου ιστού: 1ος Α. Ιωαννίδης εξ Αθηνών, 2ος Κ. Μολακίδης εκ Σμύρνης, 3ος Ι. Σαμιώτης εκ Σάμου.
• Αναρρίχησης επί κάλω: 1ος Κ. Μολακίδης εκ Σμύρνης, 2ος Ν. Μίσσιος εξ Ιωαννίνων, 3ος Π. Ζαχαριάδης εξ Ισμαηλίας.

Μετά από μια μακρά περίοδο δικαστικού αγώνα μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και ορισμένων συγγενών του Ευάγγελου Ζάππα, για την τύχη της πε��ιουσίας του, ο Κωνσταντίνος Ζάππας, εξάδελφός του ορίστηκε ο εκτελεστής και συνεχιστής του έργου του, σύμφωνα και με τη διαθήκη του. Η ελληνική κυβέρνηση με χρηματικά ποσά του Ζάππα κατασκεύασε γυμναστήριο, το 1878. Το Ζάππειο μέγαρο εκείνη την εποχή βρίσκονταν υπό κατασκευή και τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν στις 20 Οκτωβρίου 1888. Συνολικά τριάντα αθλητές αγωνίστηκαν σε διάφορα αθλήματα μεταξύ των οποίων: άρση βαρών και δισκοβολία.

Το 1890, με βασιλικό διάταγμα του διαδόχου τότε Κωνσταντίνου, ανακοινώθηκε ότι τα Ολύμπια θα διοργανώνονταν κάθε τέσσερα έτη. Η επόμενη Ολυμπιάδα ήταν να διοργανωθεί το 1892, όμως αυτό δεν έγινε ποτέ λόγω έλλειψης κεφαλαίων.

Το Παναθηναϊκό στάδιο που θα φιλοξενούσε το 1896 τους Α΄ Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες, που ξεκίνησαν με την πρωτοβουλία του Πιέρ ντε Κουμπερτέν, ήταν πλέον διεθνούς εμβέλειας.

Οι νικητές ήταν ^[5]:

• Δρόμος ταχύτητας: 1ος Ιωάννης Χ. Κρητικός εκ Πατρών (Ο μετέπειτα ιδρυτής του Παναχαϊκού Γυμναστικού Συνδέσμου το 1891 που το 1923 συγχωνεύθηκε με τη Γυμναστική Εταιρεία Πατρών που είχε ιδρυθεί το 1894 για τη δημιουργία της Παναχαϊκής), 2ος Χ. Χοντροδήμος, 3ος Δ. Τσικνής.
• Δισκοβολία δια δίσκου ξύλινου άνευ σιδηράς στεφάνης: 1ος Σπύρος Αρβανίτης εξ Αθηνών (ο μετέπειτα ιδρυτής του Πανεπιστημιακού γυμναστηρίου), 2ος Λάζαρος Μουσιού εκ Σπετσών, 3ος Γ. Τσεπετάκης εκ Κρήτης.
• Άλμα επί κοντώ: 1ος Σπύρος Αλφαρόπουλος, 2ος Ιωάννης Χ. Κρητικός εκ Πατρών, 3ος Δημήτριος Μελέκογλους.
• Άλμα υπέρ εφαλτήριον: 1ος Απόστολος Πικιός εκ Κορώνης, 2ος Χρήστος Μπρισιμιτζάκης εκ Κρήτης, 3ος Θ. Καρακώστας.
• Λιθοβολία με ακατέργαστο λιθάρι 10 οκάδων: 1ος Γ. Τσεπετάκης, 2ος Ιωάννης Οικονόμου εκ Καλαβρύτων, 3ος Απόστολος Πικιός εκ Κορώνης και Σ. Λορετζιάδης.
• Άρση βαρών δια της μιας χειρός: 1ος Α. Φιλαδελφεύς εξ Αθηνών.
• Άρση βαρών δια αμφοτέρων των χειρών: 1ος Λάζαρος Μουσιού εκ Σπετσών, 2ος Ι. Τσεπατανάκης.
• Ασκήσεις επί δίζυγου: 1ος Θεοφάνης Θεοδότου εκ Κύπρου (μετέπειτα Βουλευτής και ιδρυτής του Γυμναστικού Συλλόγου Παγκύπρια), 2ος Ι. Παινέσης εκ Κρήτης, 3ος Ν. Ρουσόπουλος εξ Αθηνών, Ιωάννης Οικονόμου εκ Καλαβρύτων, Δημήτριος Μελέκογλους και Κ. Αντωνιάδης εξ Αθηνών.
• Άλμα εις ύψος: 1ος Απόστολος Πικιός εκ Κορώνης, 2ος Ι. Σακελαρίδης, 3ος Σ. Λορετζιάδης και Κ. Αντωνιάδης εξ Αθηνών
• Αναρρίχησις επί ιστώ: 1ος Ι. Παινέσης εκ Κρήτης, 2ος Π. Θηβαίος, 3ος Θ. Καρακώστας.
• Αναρρίχησις επί κάλω: 1ος Α. Βερσής, 2ος Α. Φιλαδελφεύς εξ Αθηνών, 3ος Απόστολος Πικιός εκ Κορώνης.

• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Olympics through time. Olympic revival, Zappeian Olympics. (αγγλικά)
• Fernand Landry· Marc Landry· Magdeleine Yerlès (1991). Sport: The Third Millennium : International Symposium. Presses Université Laval. ISBN 2763772676.