Φτελιά Μυκόνου

Ο οικισμός χρονολογείται με την μέθοδο του Άνθρακα 14 την περίοδο 5000 π.Χ.-4500 π.Χ., η ανασκαφή έγινε την περίοδο 1992-1995. Τα αρχαιολογικά ευρήματα περιέχουν λίθινες και μεταλλικές κατασκευές με 19 λίθινες μορφές, οι 13 παριστάνουν ανθρώπινες μορφές και οι υπόλοιπες 6 ζώα. Οι κατασκευές απέδειξαν μόνιμες ανθρώπινες εγκαταστάσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα της τάξης 150-200 κατοίκων. Με την ίδια μορφή βρέθηκαν ανθρώπινες εγκαταστάσεις στην Κεφαλά, την Σαλιαγκό, την Γρόττα της Νάξου και στον Μαρουλά της Κύθνου. Με την δεδομένη υπόθεση ότι εκείνη την εποχή η στάθμη της θάλασσας βρισκόταν χαμηλότερα σε σχέση με σήμερα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι βρισκόταν στο μέσο μιας εύφορης κοιλάδας. Η Φτελιά και η Σαλιαγκός θεωρούνται οι σημαντικότερες αρχαιολογικές τοποθεσίες στις Κυκλάδες της Νεολιθικής εποχής, το ίδιο και η τεχνολογία με την επεξεργασία πετρωμάτων όπως ο Οψιανός. Ο οικισμός σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Αδαμάντιο Σάμψων περιλαμβάνει έκταση περίπου 8 στρεμμάτων και περιέχει κτίρια που καλύπτουν τέσσερις οικοδομικές φάσεις. Ο αρχαιολόγος Αδαμάντιος Σάμψων ανακάλυψε επίσης δύο συνεχόμενα αψιδωτά κτίσματα που έχουν ύψος 1,80 μέτρων, σπανιότατα ευρήματα για την Νεολιθική εποχή και ένα κτίριο μεγαροειδούς τύπου με τρεις χώρους και τοίχους ύψους 1,40 μέτρων , ανήκει σε παλαιότερη οικοδομική φάση.^[1]

Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι με πέτρες στα θεμέλια και πιο ψηλά από τον τοπικό γρανίτη. Ο Ψαμμίτης χρησιμοποιείται περιστασιακά, υπάρχουν πολλές ενδείξεις για την ύπαρξη τούβλων στις κατασκευές αλλά δεν έχουν διασωθεί.^[2] Οι κάτοικοι του οικισμού ασχολούνταν βασικά με την γεωργία, τα μπιζέλια είχαν καλύψει το 50% της παραγωγής, πολύ διαδεδομένη ήταν και η Φακή ενώ το Κριθάρι ήταν το μοναδικό από τα σιτηρά.^[3] Η κτηνοτροφία ήταν επίσης διαδεδομένη με την εκτροφή προβάτων, βοοειδών και χοίρων αλλά σε δευτερεύοντα ρόλο. Η αλιεία και το κυνήγι ήταν επίσης αναπτυγμένα αλλά τα ευρήματα από την κατανάλωση ψαριών ήταν σημαντικά λιγότερα σε σχέση με την Σαλιαγκό και τα υπόλοιπα Κυκλαδίτικα΄νησιά. Οι κάτοικοι της Μυκόνου πιθανότατα δεν είχαν βασική ασχολία την αλιεία, είχαν ασπαστεί διατροφικές συνήθειες της ηπειρωτικής χώρας.^[4]

Τα πρώτα δείγματα επεξεργασίας μετάλλων αποτελούν την σημαντικότερη ανακάλυψη για τον οικισμό, είναι τα αρχαιότερα σε ολόκληρο το Αιγαίο και χρονολογούνται από τις αρχές της 5ης χιλιετίας π.Χ. Από τις πρώτες φάσεις της οικοδομικής δραστηριότητας ανασύρθηκαν πολλά τεχνουργήματα από χαλκό όπως και κάποια από χρυσό, τουλάχιστον ένα από αυτά αποδεικνύει ότι η επεξεργασία χρυσού στην Φτελιά βρισκόταν ήδη σε ακμή την 5η χιλιετία π.Χ.^[5] Ένα χρυσό στρογγυλό αντικείμενο που χρονολογείται από τις αρχές της 5ης χιλιετίας π.Χ. αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα από χρυσό σε ολόκληρο το Αιγαίο.^[6] Μια ακόμα από τις σημαντικότερες τοποθεσίες του Αιγαίου που βρέθηκαν παρόμοια δείγματα μεταλλουργίας είναι το Γυαλί Δωδεκανήσου. Οι ιστορικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι πρώτοι κάτοικοι του προϊστορικού οικισμού της Φτελιά ήταν μετανάστες από την Εύβοια. Άλλοι λιγότεροι μελετητές υποστηρίζουν ότι προέχονται από τα βόρεια Βαλκάνια όπως την σημερινή Βουλγαρία ή Ρουμανία, αυτή η άποψη έχει απορριφθεί αν και έχουν βρεθεί πολλά παρόμοια αντικείμενα.^[5] Στην Φτελιά έχουν βρεθεί επίσης και χάντρες σπονδύλου οι οποίες ήταν διαδεδομένες εκείνη την εποχή στις περιοχές του βορρά όπως και στο Σπήλαιο της Θεόπετρας στην Θεσσαλία. Το εμπόριο με τις μακρινές περιοχές του βορρά θεωρείται αναμφισβήτητο άσχετα με την προέλευση των πρώτων κατοίκων.^[5]

Ο Αίας ο Λοκρός διέπρεψε στον πόλεμο εναντίον των Τρώων και μετά την άλωση της Τροίας και καθώς οι Αχαιοί ορμούν στο εσωτερικό της πόλης, ο Αίας μπαίνει στο ναό της θεάς Αθηνάς. Εκεί η Κασσάνδρα η κόρη του Πριάμου και της Εκάβης που περιγράφεται από τον Όμηρο ως η «καλλίστη πασών» ζητά προστασία από τη θεά, όμως παρόλα αυτά ο Αίας ατίμασε την ιέρεια μέσα στον ναό της θεάς Αθηνάς. Το ατίμασμα της μάντισσας Κασσάνδρας κάνει το ξόανο της θεάς Αθηνάς να ζωντανεύσει και να στυλώσει τα μάτια της στον ουρανό. Οι Αχαιοί για να την εξευμενίσουν αποφασίζουν να προχωρήσουν στον λιθοβολισμό και τον θάνατο του Αίαντα αφού δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσουν την προστασία της θεάς. Εκείνος όμως καταφέρνει προσωρινά να γλυτώσει με ικεσίες στον βωμό της Αθηνάς. Μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου οι Λοκροί ξεκινούν το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Η ακόλαστη όμως πράξη του Αίαντα δεν έχει ξεχαστεί από τη θεά Αθηνά, η οποία με κεραυνούς καταστρέφει το πλοίο όταν κατά την επιστροφή στη Αρχαία Λοκρίδα προκάλεσε καταιγίδα κοντά στην Εύβοια. Ωστόσο, ο Αίας σώθηκε πάνω σε έναν βράχο, λέγοντας προς τους θεούς ότι θα επιβιώσει παρά τη θέλησή τους. Τότε ο Ποσειδώνας προσβεβλημένος από την αλαζονεία του, διέλυσε τον βράχο με την τρίαινα του και ο Αίας χάθηκε.^[7][8] Πιστεύεται ότι το σώμα του έχει θαφτεί στην Φτελιά Μυκόνου σύμφωνα με μια ταφική επιγραφή που αναφέρει: «Αἴαντος τοῦ Οϊλέως κειμένου ἐν Μυκόνῳ τῇ νήσῳ».^[9]

• Adamantios Sampson: The Architectural Phases of the Neolotihic Settlement of Ftelia on Mykonos. In: NJ Brodie, J Doole, G Gavalas, C Renfrew (eds): Horizon – a colloquium on the prehistory of the Cyclades. Cambridge, McDonald Institute for Archaeological Research, 2008.
• Francesca Megaloudi, Philippe Marinval: Données préliminaires sur l'économie végétale dur site de Ftelia, Cyclades (Grèce) au néolithique récent. In: Adamatios Sampson 2002.
• Nellie Phoca-Cosmetatou: Economy and Occupation in the Cyclades during the Late Neolithic - the Example of Ftelia, Mykonos. In: NJ Brodie, J Doole, G Gavalas, C Renfrew (eds): Horizon – a colloquium on the prehistory of the Cyclades . Cambridge, McDonald Institute for Archaeological Research, 2008.