Πολύκλειτος

Η Ήρα του Πολυκλείτου που βρίσκονταν στο Ηραίον Άργους, που δεν σώζεται, χρυσελεφάντινη και αυτή ήταν ανάλογη και εφάμιλλη του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Ολυμπίου Διός του Φειδία στην Ολυμπία. Όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας: «παρίσταντο μεγαλοπρεπώς και εύθρονος, γυμνούς έχουσα τους από ελεφαντοστούν βραχίονες, διάδημα περιδεδεμένη που κοσμούσαν οι Χάριτες και οι Ώρες, βοώπις (:Βους + ωψ= με μεγάλους οφθαλμούς) και υπέρτατη».^[8] Στο ένα χέρι κρατούσε ρόδι στο άλλο σκήπτρο που πάνω του στεκόταν ένας κόκκυγας (κότσυφας).^[9] Σύμφωνα με την παράδοση είναι ο Δίας που πρωτοεμφανίστηκε στην Ήρα με αυτή τη μορφή. Μία ιδέα για τη δημιουργία αυτή μπορούμε ν΄ αντλήσουμε από τα νομίσματα που απόκεινται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Άργους που όμως λόγω των μικρών διαστάσεων οι γλυπτικές παραστάσεις πάνω στο διάδημα αντικαταστάθηκαν με απλά κοσμήματα. Αυτής της Ήρας αντίγραφο θεωρείται η προτομή που εκτίθεται στην Λουδοβικία έπαυλη της Ρώμης.Εξέδωσε και σχετικό εγχειρίδιο ο «Κανών« και ως αρχιτέκτονας εφάρμοζε «την αρμονία και το κάλλος» οικοδομήσας θέατρο στην Επίδαυρο που σώζονται αξιόλογα λείψανα.^[10][11]

Τα αρχέτυπά του έργα, όλα σχεδόν χάλκινα και κυρίως ανδριάντες αθλητών, δεν έχουν σωθεί. Από τις δημιουργίες του που αναφέρει η αρχαία παράδοση, λιγοστές αναγνωρίζονται με ασφάλεια σε ρωμαϊκά αντίγραφα, όπως ο Δορυφόρος^[12] και Διαδούμενος (αθλητής δένοντας ταινία), ενώ τα περισσότερα αποδίδονται με τεχνοτροπικά κριτήρια σε δικά του αρχέτυπα, όπως η Αμαζόνα του Καπιτωλίου. Δημιούργησε και άλλα θεών αγάλματα, όπως Ερμές, Ηρακλείς,^[13] αλλά κυρίως η ειδικότητά του ήταν η παράσταση του νεανικού και όχι του θείου ιδανικού, αλλά του απόλυτου ανθρώπινου κάλλους που πηγάζει από την ακριβέστατη συμμετρία των μερών του σώματος. Γι αυτό και ένα έργο του, ο δορυφόρος ονομάσθηκε Κανών^[14] που χρησίμευε ως υπογραμμός^[15] για τους τότε και μετέπειτα καλλιτέχνες.^[16] Μεταξύ των έργων του που διασώθηκαν ως πιστά αντίγραφα κυρίως ρωμαϊκά σε μαρμαρόγλυπτη μορφή συγκαταλέγονται και τα παρακάτω:

• Ο Διαδούμενος που παρίσταται ως νέος αθλητής να περιδένει το διάδημα της νίκης που κατά τον Πλίνιο πουλήθηκε έναντι 100 ταλάντων. Θαυμάσιο λίθινο αντίγραφο βρέθηκε και διατηρείται στην Φαρνεσιανή έπαυλη της Ρώμης. Άλλο ένα μαρμαρόγλυπτο βρέθηκε στη Δήλο που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
• Στα παλαιότερα έργα του Πολυκλείτου εντάσσεται και το άγαλμα του αθλητή Κυνίσκου που ήταν στημένο στην Ολυμπία, όπου και βρέθηκε η ενεπίγραφη βάση του: «Πολύκλειτος ο Αργείος εποίησεν». Αντίγραφο του, γνωστό ως Αθλητής Westmacott, εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.
• Ο Δορυφόρος, που ονομάζονταν και αυτός Κανών, είναι μια γυμνή ανδρική μορφή σε ισορροπημένο σχήμα. Λίγο αρχαιότερος από το Δορυφόρο είναι ένας Δισκοφόρος του Πολύκλειτου, που σώζεται σε πολλά αντίγραφα.
• Ανάμεσα στα αγάλματα γυναικών ξεχωρίζει η Αφροδίτη της Νεαπόλεως και η πληγωμένη Αμαζόνα του Καπιτωλίου.

Τα περισσότερα στοιχεία για την πολυκλείτεια δημιουργία έχουν αντλήσει τόσο οι αρχαίοι, όσο και οι νεότεροι ερευνητές από τον Κανόνα του. Ιδιαίτερα ως σύμβολο της νεανικής, αθλητικής και συμμετρικής μορφής έχει εκτεθεί εδώ και πολλές δεκαετίες ένα σύγχρονο χάλκινο αντίγραφο του Κανόνα στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου του Μονάχου, που αποτελεί οδηγό για τους νέους στη μελέτη της κλασικής ομορφιάς και του ελληνικού δημιουργικού πνεύματος.

• Ψηφίδες ... αρχαιοελληνικής γλυπτικής.