Περί αρχιτεκτονικής

Το έργο χωρίζεται σε δέκα βιβλία (ενότητες):^[5]

I. Γενικές αρχές
II. Υλικά και εφαρμογές
III. Αρχιτεκτονικοί σχεδιασμοί
IV. Δωρικοί και κορινθιακοί ρυθμοί, διάκριση και ιδιότητες
V. Διάταξη των δημόσιων χώρων και κτηρίων
VI. Ιδιωτικά κτήρια, προσαρμογή των διαστάσεών τους
VII. Διακόσμηση
VIII. Υδραυλικά έργα
IX. Αστρονομία και μέτρηση του χρόνου
X. Μηχανές για τις κατασκευές

Το έργο πιθανώς γράφτηκε μεταξύ 30–20 π.Χ.,^[7] και συνδυάζει τις γνώσεις και τις απόψεις πολλών συγγραφέων παλαιών, Ελλήνων και Ρωμαίων, σχετικά με την αρχιτεκτονική, τις τέχνες, τη φυσική ιστορία και την οικοδομική τεχνολογία. Ο Βιτρούβιος αναφέρει πολλές αυθεντίες σε όλο το κείμενο, επαινώντας συχνά Έλληνες αρχιτέκτονες για την ανάπτυξη της ναοδομίας και των ρυθμών (δωρικός, ��ωνικός και κορινθιακός) και παρέχει βασικές αναφορές για την προέλευση της οικοδόμησης από την πρωτόγονη εποχή.

Αν και το έργο αναφέρεται συχνά για τη διάσημη «τριάδα» χαρακτηριστικών του που συνδέονται με την αρχιτεκτονική –firmitas, utilitas και venustas (ανθεκτικότητα, λειτουργικότητα και ομορφιά)– οι αισθητικές αρχές που επηρέασαν τους μεταγενέστερους συγγραφείς πραγματειών σκιαγραφήθηκαν στο Βιβλίο III. Προερχόμενοι εν μέρει από τη λατινική ρητορική (μέσω του Κικέρωνα και του Βάρρωνα), οι όροι του Βιτρούβιου για την τάξη, τη διάταξη, την αναλογία και την καταλληλότητα για τους επιδιωκόμενους σκοπούς καθοδηγούν τους αρχιτέκτονες για αιώνες και συνεχίζουν να το κάνουν.

Οι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες ήταν επιδέξιοι στη μηχανική, την τέχνη και τη χειροτεχνία μαζί. Ο Βιτρούβιος ήταν πολύ αυτού του τύπου, γεγονός που αντικατοπτρίζεται στο Περί αρχιτεκτονικής. Κάλυψε μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων που έβλεπε ότι αγγίζουν την αρχιτεκτονική. Αυτό περιλάμβανε πολλές πτυχές που μπορεί να φαίνονται άσχετες με τα σύγχρονα μάτια, και οι οποίες κυμαίνονται από τα μαθηματικά μέχρι την αστρονομία, τη μετεωρολογία και την ιατρική. Στη ρωμαϊκή αντίληψη, η αρχιτεκτονική χρειαζόταν να λαμβάνει υπόψη όλα όσα αφορούσαν τη φυσική και πνευματική ζωή του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του.

Ο Βιτρούβιος, λοιπόν, ασχολείται με πολλά θεωρητικά ζητήματα που αφορούν την αρχιτεκτονική. Για παράδειγμα, στο Βιβλίο ΙΙ του Περί αρχιτεκτονικής, συμβουλεύει τους αρχιτέκτονες που εργάζονται με τούβλα να εξοικειωθούν με τις προσωκρατικές θεωρίες της ύλης, ώστε να κατανοήσουν πώς θα συμπεριφέρονται τα υλικά τους. Το Βιβλίο ΙΧ συσχετίζει την αφηρημένη γεωμετρία του Πλάτωνα με την καθημερινή εργασία του τοπογράφου. Η αστρολογία αναφέρεται για τις γνώσεις της σχετικά με την οργάνωση της ανθρώπινης ζωής, ενώ η αστρονομία απαιτείται για την κατανόηση των ηλιακών ρολογιών. Ομοίως, ο Βιτρούβιος αναφέρει τον Κτησίβιο Αλεξανδρείας και τον Αρχιμήδη για τις εφευρέσεις τους, τον Αριστόξενο (μαθητής του Αριστοτέλη) για τη μουσική, τον Αγάθαρχο για το θέατρο και τον Βάρρωνα για την αρχιτεκτονική.^{[σημ. 1]}

Η εκ νέου ανακάλυψη του έργου του Βιτρούβιου είχε μια βαθιά επιρροή στους αρχιτέκτονες της Αναγέννησης, προκαλώντας την αναγέννηση της κλασικής αρχιτεκτονικής στους επόμενους αιώνες. Οι αρχιτέκτονες της Αναγέννησης, όπως οι Νικολό ντε Νικολί, Φιλίππο Μπρουνελλέσκι και Λέον Μπαττίστα Αλμπέρτι, βρήκαν στο Περί αρχιτεκτονικής το σκεπτικό τους για την ανύψωση του κλάδου της γνώσης τους σε μια επιστημονική πειθαρχία, καθώς και για την έμφαση στις δεξιότητες του τεχνίτη. Ένα από τα πιο γνωστά σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου, βασίζεται στις αρχές των αναλογιών του σώματος που αναπτύχθηκαν από τον Βιτρούβιο στο πρώτο κεφάλαιο του Βιβλίου III.

Ο Άγγλος αρχιτέκτονας Ίνιγκο Τζόουνς και ο Γάλλος Salomon de Caus ήταν από τους πρώτους που επανεκτίμησαν και εφάρμοσαν εκείνους τους κλάδους που ο Βιτρούβιος θεωρούσε απαραίτητο στοιχείο της αρχιτεκτονικής: τέχνες και επιστήμες βασισμένες στον αριθμό και την αναλογία. Ο αρχιτέκτονας του 16ου αιώνα Αντρέα Παλλάντιο θεωρούσε τον Βιτρούβιο ως κύριο και οδηγό του και έκανε μερικά σχέδια με βάση το έργο του πριν συλλάβει τις δικές του αρχιτεκτονικές αρχές.