Πάπας Πίος Θ΄

Ο Τζιοβάννι Μαρία Μαστάι Φερέτι γεννήθηκε στην Σενιγκάλλια από ευγενή οικογένεια, ήταν το ένατο παιδί του Γκιρολάμο ντει Κοντί Φερέτι (1750-1833), βαπτίστηκε την ημέρα της γέννησης του.^[1] Η εκπαίδευση του ξεκίνησε από την Βολτέρρα και την Ρώμη. Μια αναξιόπιστη πηγή της εποχής αναφέρει ότι μνηστεύτηκε την κόρη του Προτεστάντη επισκόπου της Ιρλανδίας, σε κάθε περίπτωση ο δεσμός διεκόπη.^[2] Την εποχή που σπούδαζε Θεολογία στην γενέτειρα του Σενιγκάλλια (1814) ο Πάπας Πίος Ζ΄ επέστρεφε από την Γαλλική αιχμαλωσία, τον προσέλαβε στην φρουρά του αλλά αναγκάστηκε την επόμενη χρονιά να τον απολύσει ύστερα από μια επιληπτική κρίση (1815).^[3] Ο Πίος Ζ΄ συνέχισε ωστόσο να τον στηρίζει στην ολοκλήρωση των σπουδών του, κατόπιν χρίστηκε ιερέας (10 Απριλίου 1819). Ο στόχος του Πάπα στην αρχή ήταν να του προσλάβει έναν ιερέα βοηθό για να τον βοηθήσει να εκπληρώσει τα καθήκοντα του αλλά τελικά επειδή οι τελετές είχαν ελαττωθεί άλλαξε γνώμη.^[4] Λίγο πριν τον θάνατο του Πάπα Πίου Ζ΄ ο ηγέτης της Χιλής Μπερνάρδο Ο' Χίγκινς αναγνώρισε την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία και αποφάσισε να την αναδιοργανώσει. Ο Μαστάι Φερέτι απεστάλη από τον Πάπα στην Νότια Αμερική με στόχο να βοηθήσει τον τοπικό Νούντσιο στο έργο του.^[5] Τον Μάρτιο του 1824 που έφτασε ο Φερέτι στο Σαντιάγο ο Ο' Χίγκινς είχε ανατραπεί από τον στρατηγό Ραμόν Φρέιρε ο οποίος δεν αναγνώρισε τον Καθολικισμό και έκανε κατάσχεση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ο Φερέτι γύρισε άπρακτος στην Ευρώπη, ήταν ωστόσο ο πρώτος μελλοντικός Πάπας της Ρώμης που ταξίδευσε στην Νότια Αμερική. Ο διάδοχος του Πίου Ζ΄ Πάπας Λέων ΙΒ΄ διόρισε τον 35 χρονο Φερέτι επίσκοπο του Σπολέτο (1827).^[4] Η επανάσταση που ξέσπασε αρχικά στην Πάρμα και την Μόντενα εξαπλώθηκε και στο Σπολέτο, ο Πάπας τον συγχώρησε ωστόσο επειδή είχε κερδίσει την φήμη του φιλελεύθερου, στην διάρκεια ενός ισχυρού σεισμού βοήθησε πολλούς πληχθέντες.^[4] Την επόμενη χρονιά διορίστηκε επίσκοπος της Ίμολα και κατόπιν Καρδινάλιος-Ιερέας της Σαντί Μαρκελλίνο ε Πιέτρο αλ Λατεράνο. Ο Φερέτι συνέχισε την ίδια τακτική που είχε ακολουθήσει στο Σπολέτο με επίκεντρο την φιλανθρωπία, επισκέφτηκε πολλούς φυλακισμένους και βοήθησε άστεγα παιδιά.^[6] την φήμη του φιλελεύθερου την είχε αποκτήσει χάρη στις ιδέες του, υποστήριζε την δημιουργεία ενός ενωμένου Ιταλικού βασιλείου το οποίο θα αποκτήσει την εξουσία στα Παπικά Κράτη αντί του Πάπα.

Ο Μαστάι Φερέτι ανέβηκε στον Παπικό θρόνο με την φήμη του φιλελεύθερου, υποστήριζε την Ιταλική ενοποίηση με ταυτόχρονα μείωση της Παπικής εξουσίας, η στροφή του αργότερα απογοήτευσε βαθιά τους οπαδούς του αλλά έφερε ενθουσιασμό στους πρώην αντιπάλους του συντηρητικούς.^[7] Όταν πέθανε ο Πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ΄ συνεστήθη Κονκλάβιο από το Κολλέγιο των Καρδιναλίων (1846) για την εκλογή του νέου Πάπα, επικράτησε βαθύς διχασμός ανάμεσα σε δύο πολιτικά κόμματα τους Συντηρητικούς και τους Φιλελεύθερους.^[8] Οι Συντηρητικοί με εκπρόσωπο τον Καρδινάλιο Λουίτζι Λαμπρουσίνι ήταν εναντίον της Ιταλικής ενοποίησης, οι Φιλελεύθεροι αντίθετα με εκπροσώπους τους Καρδιναλίους Τομάσο Πασκουάλε Τζίζι και τον 54χρονο τότε Μαστάι Φερέτι ήταν υπέρ της Ιταλικής Ενοποίησης και της διάλυσης των Παπικών Κρατών.^[9] Στην πρώτη ψηφοφορία ο Φερέτι κέρδισε 15 ψήφους, στις επόμενες ψηφοφορίες ωστόσο οι Καρδινάλιοι σταδιακά απέσυραν τον Τομάσο Πασκουάλε Τζίζι παρά το γεγονός ότι τον υποστήριζαν οι Γάλλοι, έμεινε μοναδικός του αντίπαλος ο Συντηρητικός Λουίτζι Λαμπρουσίνι.^[10] Ο Καρδινάλιος Τομάσο Μπερνέτι έφτασε στο μεταξύ από την Αυστρία μεταφέροντας μήνυμα με το Βέτο του Αυστριακού Καρδινάλιου Κλέμενς φον Μέττερνιχ εναντίον του Φερέτι, ήρθε μόλις λίγες ώρες πριν την εκλογή του.^[11] Ο Μπερνέτι δεν πρόλαβε να πετύχει τον στόχο του και οι Καρδινάλιοι ψήφισαν τελικά νέο πάπα τον Μαστάι Φερέτι προς μεγάλη θλίψη των Ευρωπαίων ηγεμόνων (16 Ιουνίου 1846).^[9] To επόμενο πρωί ανακοινώθηκε η εκλογή του, εμφανίστηκε στο μπαλκόνι και δέχτηκε μεγάλο ενθουσιασμό από το πλήθος. Ο Μαστάι Φερέτι επέλεξε το όνομα Πίος Θ΄ για να τιμήσει τον προκάτοχο του Πίο Ζ΄ που τον εισήγαγε στον εκκλησιαστικό κλάδο παρά την νεανική επιληψία του, ακολούθησε η στέψη (21 Ιουνίου 1846). Η εκλογή του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από όλα τα Ευρωπαϊκά πλήθη, για 20 μήνες ήταν ο δημοφιλέστερος άνδρας σε ολόκληρη την Ιταλία.^[12] Στάθηκε πάντοτε αξιοπρεπής, διανοούμενος, φιλάνθρωπος και φιλικός απέναντι σε όλους.^[13] Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν τα εγκατέλειψε ούτε αργότερα με την μεγάλη πολιτική του στροφή.^[14]

Το σημαντικότερο γεγονός της Παποσύνης του Πίου Θ΄ ήταν ότι έληξε ο μακρόχρονος πόλεμος που είχε ξεσπάσει στα Παπικά Κράτη και συγκεντρώθηκε ολόκληρη η εξουσία της Καθολικής Εκκλησίας γύρω από την Ρώμη. O Πίος Θ΄ χρησιμοποίησε περισσότερο από όλους τους προκατόχους του τον Παπικό άμβωνα για να κάνει εκκλήσεις σε όλους τους χριστιανούς επισκόπους. Με την λήξη της Α΄ Συνόδου του Βατικανού δεν ισχυροποίησε μονάχα την Παπική εξουσία αλλά κήρυξε για πρώτη φορά το περίφημο "Αλάθητο του Πάπα".^[15] Όταν ολοκληρώθηκε η Σύνοδος (1870) ο Πίος Θ΄ έστειλε εκπροσώπους του να συγκεντρώσουν υπογραφές από όλους τους Ουνίτες της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ειδικά τον Γρηγόριο Β΄ Γιουσέφ πατριάρχη των Μελχιτών. Ο Γρηγόριος Β΄ Γιουσέφ και οι υπόλοιποι επίσκοποι που ανήκαν στην Μελχιτική Ελληνοκαθολική Εκκλησία υπέγραψαν αλλά υπό τον όρο που είχε θέσει η Σύνοδος της Φλωρεντίας "εξαιρούνται τα δικαιώματα και τα προνόμια των Ανατολικών πατριαρχών".^[16] Η πράξη αυτή ενόχλησε έντονα τον Πίο Θ΄, όταν ο Γρηγόριος Γιουσέφ επισκέφτηκε το Βατικανό έσκυψε στον Πίο αλλά εκείνος έβαλε το γόνατο του πάνω στον ώμο του λέγοντας την φράση "Είσαι ξεροκέφαλος".^[17][18] Η Μελχιτική Ελληνοκαθολική Εκκλησία παρέμεινε ωστόσο πάντοτε πιστή στην Αγία Έδρα. Η προτεραιότητα του Πίου Θ΄ ήταν η ελεύθερη Καθολική λατρεία σε εχθρικές ανατολικές χώρες όπως η Οθωμανική αυτοκρατορία και η Ρωσία, ήθελε ταυτόχρονα να υποτάξει τα εχθρικά ρεύματα απέναντι του και στην δύση. Η Γερμανική Αυτοκρατορία θα μπορέσει ωστόσο να περιορίσει σημαντικά τις εξουσίες του όταν έληξε ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος.^[19]

Ο Πίος Θ΄ σκέφτηκε πολλές φορές που βρέθηκε σε δύσκολη κατάσταση να δραπετεύσει από την Ρώμη. Στην πρώτη εξέγερση των Ιταλικών εθνικιστών (24 Νοεμβρίου 1848) δραπέτευσε στην Γκαέτα που ανήκε στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών, επέστρεψε δύο χρόνια αργότερα (1850). Την εποχή που ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι βάδισε προς την Ρώμη (26 Ιουλίου 1862) συνάντησε τον Βρετανό απεσταλμένο Όντο Ρουσσέλλ και του ζήτησε άσυλο στην Αγγλία, ο Ρουσσέλλ δέχτηκε αλλά με επιφυλάξεις.^[20] Μετά την κατάληψη της Ρώμης (1870) ο Όττο φον Μπίσμαρκ αποκάλυψε ότι ο Πίος Θ΄ ζήτησε άσυλο στην Πρωσσία, το έκανε δεκτό με την φράση "θα ήταν πολύ χρήσιμο αν μας αναγνωρίσουν οι Καθολικοί σαν την μοναδική δύναμη που θα μπορούσε να υπερασπιστεί την θρησκεία τους". Ο Γουλιέλμος Α΄ της Γερμανίας δεν το δέχτηκε επειδή φοβήθηκε ότι θα επιβάλει μόνιμα τον Καθολικισμό στους Γερμανούς, δεν αρνήθηκε ωστόσο το άσυλο στον πάπα.^[21]

Η έκφραση φυλακισμένος του Βατικανού (ιταλικά: prigioniero del Vaticano‎‎,^[22] λατινικά: captivus Vaticani‎‎) ήταν ο προσδιορισμός της κατάστασης που βρέθηκε o Πάπας Πίος Θ΄ στις 20 Σεπτεμβρίου 1870, όταν το παπικό έδαφος της Ρώμης κατελήφθη από τις ένοπλες δυνάμεις του νεαρού Ιταλικού Βασιλείου. Ο εθνικός Ιταλικός στρατός εισέβαλε στις εργασίες της Πρώτης Βατικάνιας Συνόδου του 1870 (αυτής που είχε υιοθετήσει το παπικό αλάθητο) και κατέστησε τον Πάπα «φυλακισμένο του Βατικανού». Η Ρώμη ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της Ιταλίας και ο Πάπας έγινε πολίτης του Ιταλικού κράτους, υπήκοος του Ιταλού μονάρχη Βίκτορα Εμμανουήλ Β΄.^[22] Για τα επόμενα πάνω από 50 χρόνια οι εκάστοτε Πάπες είχαν αυτοπεριοριστεί εντός των τειχών του Βατικανού, σχεδιάζοντας τη φυγή τους από τη Ρώμη. Ταυτόχρονα μηχανορραφούσαν για την ανάσχεση της διαδικασίας εθνικής ενοποίησης και ολοκλήρωσης της Ιταλίας, την υπονόμευση του νεαρού Ιταλικού Βασιλείου και υπέρ της ανασύστασης της παπικής εξουσίας στη Ρώμη και τα υπόλοιπα Παπικά Κράτη (εδάφη) στην Ιταλική χερσόνησο.^[23] Μια εβδομάδα μετά την είσοδό τους στη Ρώμη, τα ιταλικά εθνικά στρατεύματα κατέλαβαν ολόκληρη την πόλη, εκτός από το Αποστολικό Παλάτι, δηλαδή την παπική κατοικία. Οι κάτοικοι της πόλης ψήφισαν τότε την ένταξη στην Ιταλία.^[24]. Το ζήτημα της σύγκρουσης μεταξύ του Πάπα και της Ιταλίας επιλύθηκε το 1929 με τη Συνθήκη του Λατερανού, μεταξύ του Πάπα Πίου ΙΑ΄ και του Μπενίτο Μουσολίνι (για λογαριασμό του Ιταλικού κράτους),^[25] με την οποία ιδρύθηκε το ανεξάρτητο κράτος του Βατικανού.

Ο Πίος Θ΄ υπέφερε από το 1868 από Ερυσίπελα που του δημιούργησε πληγές στα χέρια και τα πόδια.^[20] Ο καύσωνας το καλοκαίρι του 1877 επιδείνωσε την κατάσταση του, μεταφέρθηκε σε ιατρικά κέντρα για μια μεγάλη σειρά εξετάσεων.^[26] Αργότερα (8 Δεκεμβρίου 1877) στην Γιορτή της Αμόλυντης Σύλληψης η κατάσταση του βελτιώθηκε σημαντικά σε βαθμό που μπορούσε να περπατήσει. Τον ερχόμενο Φεβρουάριο στην 75η Επαίτειο της Πρώτης Κοινωνίας του τέλεσε όρθιος την λειτουργεία αλλά η υγρασία χειροτέρεψε πολύ την κατάσταση της υγείας του (4 Φεβρουαρίου 1878). Δεν έχασε ωστόσο ποτέ το χιούμορ του, όταν είδε τον Βικάριο να προσεύχεται στον Θεό για την Σωτηρία του αποκρίθηκε "Γιατί θέλεις να με εμποδίσεις να πάω στον Παράδεισο;".^[27] Ο Πίος Θ΄ πέθανε σε τρεις μέρες σε ηλικία 85 ετών, μόλις έναν μήνα αργότερα από τον μεγάλο του εχθρό πρώτο βασιλιά της ενωμένης Ιταλίας Βίκτωρα Εμμανουήλ Β΄ που είχε πεθάνει τον Ιανουάριο του 1878. Την εποχή που έμαθε ότι ο βασιλιάς ήταν ετοιμοθάνατος τον απήλλαξε από τον αφορισμό και τις υπόλοιπες εκκλησιαστικές τιμωρίες που του είχε επιβάλει. Η αιτία του θανάτου καταγράφεται ως η επιληψία που τον οδήγησε σε ανακοπή καρδιάς.^[28] Τα τελευταία του λόγια μπροστά στους Καρδιναλίους του ήταν "Κύριε φύλαξε την εκκλησία που την αγάπησα τόσο ιερά".^[29]

• «Γενική εκκλησιαστική Ιστορία» του Ιωάννη Αναστασίου. (τόμος 2ος), Εκδόσεις «Επίκεντρο», Θεσσαλονίκη.
• «Δυτική Θεολογία και Πνευματικότητα» του Δημήτριου Τσελλεγγίδη, έκδοση Α.Π.Θ., 1988.