Μουαμάρ Καντάφι

Γεννήθηκε στις 7 Ιουνίου του 1942^[7]. Ήταν ο μικρότερος από τα 4 αδέρφια και ο μοναχογιός. Είχε τρεις αδερφές. Το 1961 διώχθηκε από τη Sebha εξαιτίας της δράσης του ως ακτιβιστής. Σπούδασε νομικά και στη συνέχεια ακολούθησε στρατιωτική καριέρα στη Βεγγάζη.

Την 1η Σεπτεμβρίου του 1969, μια μικρή ομάδα από αξιωματικούς του στρατού υπό την ηγεσία του Καντάφι ανέτρεψε με αναίμακτο πραξικόπημα^[8] τον 79χρονο βασιλιά Ίντρις, ενώ ο τελευταίος παραθέριζε στην τουρκική λουτρόπολη Προύσα για ιαματικά λουτρά. Το νέο καθεστώς, όχι μόνο δεν συνάντησε την παραμικρή αντίσταση, αλλά αναγνωρίστηκε και από τον διάδοχο του θρόνου και ανιψιό του Ίντρις, πρίγκιπα Χασάν αλ Ρίντα. Πρωθυπουργός της νέας κυβέρνησης, που ανακοινώθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου, ήταν ο ηλικίας 35 ετών δικηγόρος Μαχμούντ Σόλιμαν αλ Μαχράμπι, αλλά ιθύνων νους του κινήματος^[9] ήταν ο ηλικίας μόλις 27 χρόνων Μουαμάρ Καντάφι.

Ο Καντάφι, νασερικός λοχαγός του λιβυκού στρατού τη στιγμή του πραξικοπήματος, προήχθη σε συνταγματάρχη, ανέλαβε αρχηγός του γενικού επιτελείου ενόπλων δυνάμεων και εμφανίστηκε ως πρόεδρος του "Επαναστατικού Συμβουλίου", που πήρε όλες τις εξουσίες στα χέρια του^[10].

Η μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου του 1969 συντηρητικότερη και φιλοδυτικότερη των αραβικών χωρών Λιβύη γνώρισε υπό τη νέα, επαναστατική ηγεσία της, μια εντυπωσιακή μεταστροφή: Το καθεστώς ανακήρυξε τη Λιβύη "επαναστατική, μη δογματική σοσιαλιστική δημοκρατία" και συντάχθηκε με τα πιο ριζοσπαστικά αραβικά καθεστώτα κηρύσσοντας ιερό πόλεμο κατά του Ισραήλ. Ταυτόχρονα, κάλεσε τους Αμερικανούς και τους Άγγλους να απομακρύνουν τις αεροπορικές και στρατιωτικές βάσεις που διατηρούσαν οι μεν πρώτοι στη Χουίλα, οι δε δεύτεροι στο Τομπρούκ και στο Ελ Άντεμ. Στις 15 Δεκεμβρίου, Αμερικανοί και Βρετανοί ανακοίνωσαν την απομάκρυνση των βάσεών τους, μέσα στους πρώτους μήνες του 1970. Αλλά η κυριότερη ανησυχία των Δυτικών αφορούσε τα τεράστια συμφέροντα που σχετίζονταν με την εκμετάλλευση του λιβυκού πετρελαίου, καθώς το καθεστώς Καντάφι άφησε να εννοηθεί ότι πρόκειται να πάρει στα χέρια του την εκμετάλλευση των πλουσιότατων κοιτασμάτων της χώρας^[11].

Μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στο καθεστώς Μουαμάρ Καντάφι άρχισαν από 1974. Για χρόνια, οι Λίβυοι είχαν υποφέρει από ένα κατασταλτικό στρατιωτικό καθεστώς. Στερημένοι από τον ογκώδη πλούτο πετρελαίου της Λιβύης, οι κοινωνικοί και οικονομικοί πόροι επιδεινώθηκαν γρήγορα, και το εκπαιδευτικό σύστημα συνετρίβη από την πίεση του στρατιωτικού ελέγχου. Στις 7 Απριλίου 1976, πανεπιστημιακοί φοιτητές από τη Βεγγάζη και την Τρίπολη οργάνωσαν τις μαζικές διαδήλωσες ενάντια στο καθεστώς Μουαμάρ Καντάφι. Το καθεστώς του Καντάφι αντέδρασε με τη βία, τα κυβερνητικά στρατεύματα στάλθηκαν στα σχολεία, όπου επιτέθηκαν και συνέλαβαν διάφορους σπουδαστές. Άλλοι πυροβολήθηκαν και αρκετοί σκοτώθηκαν, άλλοι κρεμάστηκαν δημόσια. Και αυτό που συνέβη θα αποτυπωνόταν οδυνηρά στα μυαλά των Λίβυων για πάντα. Εκείνη την ημέρα, πολίτες και σπουδαστές από το πανεπιστήμιο Al-Fateh κρεμάστηκαν δημόσια στην κεντρική πλατεία της Βεγγάζης. Το καθεστώς μετέδωσε τις εκτελέσεις στη λιβυκή κρατική τηλεόραση περισσότερο για να εκβιάσει και να εκφοβίσει το λαό ώστε να μην ξανατολμήσει να διαμαρτύρεται. Ημέρες αργότερα, οι διαφωνούντες ανώτεροι στρατιωτικοί κρεμάστηκαν επίσης. Κάθε χρόνο μετά από αυτό, και στη διάρκεια της δεκαετίας του '80, ο μήνας Απρίλιος έφερνε έναν καινούργιο κύκλο εκτελέσεων.^[12]

Η πολιτική φιλοσοφία του Καντάφι περιλαμβάνεται στο «Πράσινο Βιβλίο», το οποίο εκδόθηκε το 1976. Όντας οπαδός της παναραβικής ιδέας, οι σχέσεις του με τη Δύση εντάθηκαν τις δεκαετίες του 1970 και του 1980.

Ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας Ανδρέας Παπανδρέου το 1977 χαρακτήρισε το καθεστώς της Λιβύης "διακυβέρνηση στα πρότυπα του δήμου των αρχαίων Αθηναίων".^[13] Σύμφωνα με το γιο του Ανδρέα Παπανδρέου και μετέπειτα πρωθυπουργό της Ελλάδας, Γιώργο Παπανδρέου, ο Καντάφι διατηρούσε στενές σχέσεις με τον πατέρα του.^[14]

Το 1985 ο Ανδρέας Παπανδρέου, με μια ομολογουμένως επιτυχημένη πρωτοβουλία διαιτησίας, κατάφερε την ιστορική συνάντηση στην Κρήτη του προέδρου της Γαλλίας Φρανσουά Μιτεράν με τον Καντάφι, προκειμένου να γεφυρώσει τη μεγάλη διένεξη που τους χώριζε στο θέμα του Τσαντ, όπου και τελικά επήλθε συμβιβαστική λύση με τη γνωστή "συμφωνία της Ελούντας".

Στις 14 Απριλίου 1986, ο Πρόεδρος Ρήγκαν διέταξε βομβαρδισμό κατά της Λιβύης στην επιχείρηση «El Dorado Canyon», με αποτέλεσμα το θάνατο 60 ανθρώπων. Η επίθεση έγινε με αφορμή, όπως δηλώθηκε τότε, τις καταγγελίες περί εμπλοκής της Λιβύης στη βομβιστική επίθεση σε ντισκοτέκ του Βερολίνου, στις 5 Απριλίου 1986, με 3 νεκρούς, από τους οποίους οι 2 ήταν Αμερικανοί στρατιώτες. Το περίεργο όμως της επίθεσης ήταν ότι πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά την αυθαίρετη (;) απόφαση της Λιβύης να κλείσει τον Κόλπο της Σύρτης, σε νοητή ευθεία και να θεωρήσει όλο τον θαλάσσιο χώρο αυτής «χωρικά ύδατα». Αμέσως μετά την αεροπορική κυρίως επίθεση, η Λιβύη παραιτήθηκε της προγενέστερης αυτής απόφασής της.

Το 1991, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ κατηγόρησαν επίσημα το καθεστώς του Καντάφι για την τραγωδία στο Λόκερμπι της Σκωτίας, στις 21 Δεκεμβρίου 1988, όταν ανατινάχθηκε η πτήση 103 αεροσκάφους της Pan Am, με απολογισμό 270 νεκρούς. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απαίτησε από τη Λιβύη να παραδώσει στη δικαιοσύνη τους 2 υπόπτους για το τρομοκρατικό χτύπημα, να καταβάλλει αποζημίωση στις οικογένειες των θυμάτων, να συνεργαστεί επίσημα με τις ομάδες έρευνας για την τραγωδία και να σταματήσει κάθε μορφή υποστήριξης προς τις αραβικές τρομοκρατικές ομάδες. Η άρνηση της Λιβύης να υπακούσει, οδήγησε τον ΟΗΕ σε επιβολή διεθνών κυρώσεων εναντίον της χώρας, από τις 31 Μαρτίου 1992.

Τον Οκτώβριο του 1993, ψήγματα του λιβυκού στρατού επιχείρησαν να δολοφονήσουν τον Καντάφι, χωρίς αποτέλεσμα. Το 1994 η χώρα αποχώρησε από το Τσαντ.

Τελικώς, τον Απρίλιο του 1999, έπειτα από συνεχιζόμενες πιέσεις του ΟΗΕ, η Λιβύη παρέδωσε στη δικαιοσύνη τους 2 υπόπτους για την τραγωδία στο Λόκερμπι και τον Αύγουστο του 2003, η ίδια η χώρα ανέλαβε επίσημα την ευθύνη αλλά και την αποζημίωση στις οικογένειες των θυμάτων, επειδή διατηρούσε πολλά στρατόπεδα εκπαίδευσης αραβικών τρομοκρατικών ομάδων.^[15] Σταδιακά αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις της χώρας με τη Δύση. Τον Μάρτιο του 2004 ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Τόνι Μπλερ επισκέφθηκε επίσημα την Τρίπολη. Στις 15 Μαΐου του 2006, το State Department ανακοίνωσε την επαναφορά των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Λιβύης. Επίσης ήρθησαν οι -σε ισχύ από το 1992- κυρώσεις (μποϋκοτάζ) που είχαν επιβληθεί στη Λιβύη.

Τον Δεκέμβριο του 2007 ο Λίβυος ηγέτης επισκέφθηκε για πρώτη φορά επίσημα τη Γαλλία, όμως στις 11 Δεκεμβρίου^[16] η επίσκεψή του στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση πυροδότησε αντιδράσεις.

Στη διάρκεια συνδιάσκεψης στη χώρα του, στις 10 Ιουνίου του 2008, ο Καντάφι τάχθηκε εναντίον της σχεδιαζόμενης Μεσογειακής Ένωσης^[17].

Ο Καντάφι εξελέγη πρόεδρος της Αφρικανικής Ένωσης στις 2 Φεβρουαρίου του 2009. Σε δήλωσή του, κατά τη διάσκεψη κορυφής του διεθνούς οργανισμού στην Αιθιοπία, ο Καντάφι επανέλαβε ότι οι ανεξάρτητες χώρες της Αφρικής χριστιανικές και ισλαμικές μπορούν να εργαστούν για να πετύχουν μια ένωση, που θα ονομαστεί Ηνωμένες Πολιτείες της Αφρικής.^[18] Στις 29 Μαρτίου του 2009, χαρακτήρισε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ως "μια νέα μορφή διεθνούς τρομοκρατίας"^[19]. Στις 31 Ιανουαρίου του 2010 τον διαδέχθηκε στην προεδρία της Αφρικανικής Ένωσης ο Μπίνγκου γουά Μουταρίκα.

Στις 15 Φεβρουαρίου 2011 ξέσπασαν πολιτικές ταραχές στη Λιβύη εναντίον της κυβέρνησης του Καντάφι. Οι διαδηλώσεις κορυφώθηκαν στα τέλη Φεβρουαρίου, με τον αριθμό των νεκρών να ξεπερνά τους 1.000.^[20]

Τον Μάρτιο παραιτήθηκαν πολλοί πρώην συνεργάτες του Καντάφι, ανάμεσά τους και υπουργοί, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πολιτική καταστολής που ακολουθούσε προς τους διαδηλωτές. Πολλά μέλη των δυνάμεων ασφαλείας αυτομόλησαν προς το μέτωπο της αντιπολίτευσης.^[21] Ο πρώην υπουργός δικαιοσύνης, Μουσταφά Αμπντέλ Τζαλίλ σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση και τα Ηνωμένα Έθνη επέβαλαν στις 17 Μαρτίου 2011 ζώνη εναέριου αποκλεισμού στη Λιβύη, με σκοπό να προστατευτεί ο άμαχος πληθυσμός.^[22] Στις 30 Απριλίου 2011 σκοτώθηκε ένας από τους γιους του Καντάφι σε αεροπορικό βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ, καθώς επίσης και 3 από τους εγγονούς του, στην Τρίπολη. Ο Καντάφι, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του επισκεπτόταν το σπίτι του γιου του, όπου έλαβε χώρα ο βομβαρδισμός, δεν τραυματίστηκαν.

Στις 27 Ιουνίου 2011, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Καντάφι, κατηγορώντας τον για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που τελέστηκαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Παράλληλα εκδόθηκαν εντάλματα κατά του γιου του Καντάφι, Σαΐφ αλ-Ισλάμ, και του επικεφαλής των λιβυκών μυστικών υπηρεσιών Αμπντάλα αλ-Σενούσι.^[23]

Στις 20 Οκτωβρίου του 2011, σύμφωνα με το κανάλι Αλ Τζαζίρα ο Μουαμάρ Καντάφι βρέθηκε τραυματισμένος και στα δυο του πόδια. Σύμφωνα με πηγές, ο Καντάφι σκοτώθηκε το πρωί της 20ης Οκτωβρίου ενώ μετέβαινε στη γενέτειρά του, τη Σύρτη. Ένας δημοσιογράφος του καναλιού NTC δήλωσε πως το νεκρό σώμα του Καντάφι βρέθηκε κοντά στην πόλη Μισράτα. Η Βρετανική εφημερίδα "The Guardian", δημοσίευσε φωτογραφία του ματωμένου και νεκρού Καντάφι αναφέροντας πως είναι νεκρός.^[24]

Ο Καντάφι και ο γιος του, Μοτασίμ, κηδεύτηκαν στις 25 Οκτωβρίου, το πρωί, σε άγνωστη τοποθεσία. Νωρίτερα ανακοινώθηκε ότι «ο Μουαμάρ αλ Καντάφι και ο γιος του θα κηδεύονταν σε μυστικό τάφο στην έρημο».^[25] Ένας αξιωματούχος δήλωσε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters: «Ο Μουαμάρ Αλ Καντάφι και ο Μοτασίμ κηδεύτηκαν σήμερα [25 Οκτωβρίου] την αυγή σε μυστική τοποθεσία. Αργότερα, θα δημοσιεύσουμε και άλλες λεπτομέρειες». Ενώ μια στρατιωτική πηγή από τη Μισράτα να επιβεβαιώνει την είδηση.^[25] Η σορός του συνταγματάρχη ήταν μέχρι τις 24 Οκτωβρίου εκτεθειμένη σε ψυγείο κρεάτων στη Μισράτα, όπου συγκεντρώθηκαν πολλοί κάτοικοι της περιοχής, φωτογραφίζοντας τα πτώματα του συνταγματάρχη και του γιου του.^[25] Η μεταφορά των σορών έγινε από 4 στρατιώτες οι οποίοι ορκίστηκαν στο Κοράνι να μην αποκαλύψουν ποτέ το μέρος της ταφής. Μέχρι σήμερα είναι άγνωστη η ακριβής τοποθεσία.

• Πράσινο βιβλίο

• Βραβείο Καντάφι
• Χόσνι Μουμπάρακ