Μάχη στους Αιγός Ποταμούς

Οι δύο στόλοι συναντήθηκαν στον Ελλήσποντο ή Δαρδανέλλια. Οι Αθηναίοι προκάλεσαν τους Σπαρτιάτες να ναυμαχήσουν, όμως ο αρχηγός των Σπαρτιατών Λύσανδρος δεν ενέδωσε στην πρόκληση, ούτε την πρώτη φορά, ούτε τη δεύτερη. Αυτή η παρελκυστική τακτική, που κράτησε για 4 ημέρες, είχε τελικά αποτέλεσμα, καθώς η επαγρύπνηση των Αθηναίων αποδυναμώθηκε. Την πέμπτη ημέρα, οι Αθηναίοι αποβιβάστηκαν στη δυτική (ευρωπαϊκή) ακτή των Δαρδανελλίων, στη θέση «Αιγός Ποταμοί» και οι κωπηλάτες τους, μετά τον μόχθο των συνεχών διαδρομών, διασκορπίστηκαν στην ξηρά για να ξεκουραστούν και να προμηθευτούν τα απαραίτητα τρόφιμα.

Τότε ο Λύσανδρος βρήκε την ευκαιρία και επιτέθηκε αιφνίδια στην απέναντι ακτή του στενού στην απροστάτευτη παραλία και συνέλαβε όλα τα αφύλακτα πλοία στην ξηρά και μάλιστα άδεια, χωρίς να δώσει καν ναυμαχία! Μάλιστα παρότι ο στρατηγός Κόνωνας, ο οποίος ήταν ο αρχηγός του αθηναϊκού στόλου, είδε την κίνηση των Σπαρτιατών και σήμανε να επιβιβαστούν όλοι οι Αθηναίοι στα καράβια, ήταν πια πολύ αργά, καθώς ο σπαρτιατικός αιφνιδιασμός έγινε μέσα σε ελάχιστο χρόνο και μάλιστα κάποιοι σύγχρονοι ιστορικοί έχουν εκτιμήσει ότι οι Σπαρτιάτες διέσχισαν το στενό μέσα σε μόλις 22 λεπτά. Κατάφεραν να ξεφύγουν μόνο εννιά από τα πλοία των Αθηναίων, υπό την ηγεσία του Κόνωνα, ενώ όλα τα υπόλοιπα καταλήφθηκαν.

Πολλοί άνδρες κατέφυγαν στα γύρω βουνά, αλλά καταδιώχθηκαν ανηλεώς. Ο Λύσανδρος μετά εκτέλεσε επί τόπου όλους τους Αθηναίους αιχμαλώτους, 3.000 στον αριθμό, εκτός από τον Αθηναίο στρατηγό Αδείμαντο. Σύμφωνα με άλλους ο Αδείμαντος γλίτωσε επειδή πρόδωσε. Αναφέρεται όμως και η εκδοχή ότι ο Λύσανδρος του χάρισε τη ζωή επειδή σε πρόσφατη σύσκεψη των Αθηναίων ήταν ο πιο διαλλακτικός. Όταν, συγκεκριμένα, οι άλλοι πρότειναν να κόβονται τα δεξιά χέρια των αποστατών της Αθηναϊκής Συμμαχίας που πολεμούσαν στο πλευρό των εχθρών τους, ο Αδείμαντος φέρεται να ήταν ο μόνος που καταψήφισε το μέτρο.

Με διαταγή του Λύσανδρου, ο Μιλήσιος πειρατής Θεόπομπος μετέφερε την είδηση της νίκης στη Σπάρτη σε μόλις τρεις ημέρες. Από την άλλη, ο Κόνωνας έστειλε το ιερό πλοίο της Αθήνας Πάραλος επειγόντως στον Πειραιά για να ανακοινώσει τα νέα, αλλά δεν τόλμησε να επιστρέψει ο ίδιος, προτιμώντας να καταφύγει στον φιλικό βασιλιά Ευαγόρα Α' στην Κύπρο.

Το Βυζάντιο και η Χαλκηδόνα μετά το αποτέλεσμα αυτό, προσχώρησαν στους Σπαρτιάτες. Ο στόλος του Λύσανδρου άρχισε τότε να κινείται αργά προς την Αθήνα, καταλαμβάνοντας πόλεις στην πορεία. Οι Αθηναίοι, που δεν είχαν πλέον στόλο, δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Μόνο στη Σάμο ο Λύσανδρος συνάντησε αντίσταση. Η δημοκρατική κυβέρνηση εκεί, έντονα πιστή στην Αθήνα, αρνήθηκε να παραδοθεί και ο Λύσανδρος άφησε πίσω του τις πολιορκητικές δυνάμεις.

Αν και, για την ακρίβεια, στους Αιγός Ποταμούς δεν συνέβη πραγματική ναυμαχία, δηλαδή θαλάσσια σύγκρουση, ή έστω τακτική μάχη, αλλά κατάληψη των άδειων πλοίων στη στεριά, χάθηκε σχεδόν όλος ο στόλος της Αθήνας, καθώς έπεσε στα χέρια της Σπάρτης, και οι περισσότεροι σύμμαχοι της Αθήνας την εγκατέλειψαν. Επίσης, ο Λύσανδρος δεν τους άφησε χρόνο αντίδρασης, καθώς σύντομα κατευθύνθηκε με 200 πλέον πλοία στην Αθήνα και την πολιόρκησε. Έχοντας χάσει τον έλεγχο της θάλασσας και πολιορκημένη από στεριά και θάλασσα (προηγουμένως, είχε χάσει και τον έλεγχο της γύρω στεριάς όταν οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν και οχύρωσαν τη Δεκέλεια το 413 π.Χ.), η Αθήνα δεν είχε καμία πλέον δυνατότητα εισαγωγής τροφίμων από αποικίες της, όπως είχε κάνει σε άλλες πολιορκίες της στο παρελθόν, οι οποίες όμως ήταν όλες μόνο χερσαίες, και τότε είχε αντέξει διότι έκανε ζωτικής σημασίας εισαγωγές σιτηρών από τη Μαύρη Θάλασσα μέσω πλοίων της. Ως αποτέλεσμα, οι Αθηναίοι άρχισαν να λιμοκτονούν και πολλοί κάτοικοι να πεθαίνουν από την πείνα στους δρόμους. Μπροστά στο φάσμα της ολικής λιμοκτονίας του πληθυσμού της, τον Μάρτιο του 404 π.Χ. η Αθήνα αναγκάστηκε να παραδοθεί.

Οι Σπαρτιάτες δέχτηκαν το αίτημα συνθηκολόγησης, αν και οι Κορίνθιοι και οι Θηβαίοι ζήτησαν να καταστραφεί η Αθήνα και οι κάτοικοί της να γίνουν δούλοι. Οι Σπαρτιάτες, όμως, σεβόμενοι την προσφορά της Αθήνας στους Περσικούς πολέμους, αρνήθηκαν κάτι τέτοιο και δέχτηκαν να συνάψουν ειρήνη με τους παρακάτω όρους, ουσιαστικά σώζοντάς την απ' την οργή των πόλεων αυτών, αφού καμία πόλη δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την απόφαση τους:

• Οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από 12.
• Να κατεδαφιστούν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά.
• Να επανέλθουν όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι.
• Οι Αθηναίοι να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες και να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους.

Παράλληλα, εγκαθιδρύθηκε στην Αθήνα μια φιλοσπαρτιατική ολιγαρχική κυβέρνηση, γνωστή ως οι Τριάκοντα Τύραννοι, η οποία όμως διήρκεσε μόλις 7 με 8 μήνες και τον Ιανουάριο του 403 π.Χ. εκδιώχτηκε μετά από πραξικόπημα των εξόριστων δημοκρατικών. Η νίκη της Σπάρτης στους Αιγός Ποταμούς σηματοδότησε τη λήξη 27 ετών πολέμου, τοποθετώντας τη Σπάρτη σε ηγεμονική ισχύ σε όλο τον ελληνικό κόσμο και εγκαθιδρύοντας μια πολιτική τάξη που διατηρήθηκε για περισσότερο από τριάντα χρόνια και τελικώς έληξε οριστικά με την ήττα των Σπαρτιατών στη Μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. από τους Θηβαίους.

Ο Λύσανδρος ανέθεσε την δημιουργία συμπλέγματος γλυπτών με τους πρωταγωνιστές της νικηφόρας για τους Σπαρτιάτες μάχης ως ανάθημα στους Δελφούς, και το έργο ολοκλήρωσε ο γλύπτης Άλυπος ο Σικυώνιος.^[1][2]

• Ανάγλυφον ψηφίσματος Σαμίων