Λεύκα Πάτρας

Συνορεύει στα δυτικά με τις Ιτιές, στα ανατολικά με την συνοικία Μεταμόρφωση Σωτήρος και στα νότια με τις συνοικίες Κόκκινος Μύλος και Μαραγκόπουλου^[3]. Στα βόρειά της βρίσκεται ο ποταμός Γλαύκος, ο οποίος ήδη από τον Μεσαίωνα έφερε την ονομασία Λεύκα, τουλάχιστον στο τμήμα του ρου του από το ύψος της περιοχής της Οβρυάς μέχρι τις εκβολές του^[4][5].

Βασικές οδικές αρτηρίες της συνοικίας είναι η οδός Λεύκας -σε αυτόν το δρόμο δραστηριοποιούταν παλιότερα γνωστό βυρσοδεψείο της πόλης- και η οδός Ευβοίας, η οποία διασχίζοντας τη συνοικία οδηγεί από τις περιοχές του Πράτσικα και των Ζαρουχλαίικων στην περιοχή της Οβρυάς του πρώην δήμου Μεσσάτιδος, και το αντίστροφο^[6].

Μαζί με τη όμορη συνοικία των Ιτεών θεωρείται σήμερα ως μια από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της Πάτρας^[7].

Η παλιά ονομασία «Ποτοβάγια» αναφέρεται ως ανθρωπωνυμικό, ότι δηλ. ήταν περιουσία κάποιου Ποτοβάγια^[8][9]. Αναφέρεται η περιοχή με αυτήν την ονομασία ήδη από το 1678, όταν και εδόθηκαν σε πρόσφυγες αμπελώνας και σταφίδες Οθωμανικής εκεί ιδιοκτησίας^[8]. Αναφέρεται και σε δικαιοπρακτικά έγγραφα τόσο του 1682 όσο και του 1829 με τις ονομασίες Ποτοβάγια και Μποτοβάγια αντίστοιχα^[8][10].

Αναγνωρίστ��κε ως οικισμός με την ονομασία «Μποτοβάγια»^[11][9] στις 16/10/1940 και προσαρτήθηκε στον τότε Δήμο Πατρέων^[12][13]. Με το ΦΕΚ 163Α της 22/06/1953 μετονομάστηκε σε Λεύκα»^{[12][14][8][15]}. Στις 19/03/1961 ο οικισμός «Λεύκα» καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στον οικισμό «Πάτραι» του τότε Δήμου Πατρέων^[12][13].

Στις εθνικές απογραφές του 1940 και 1951 απογράφεται ως «Τα Μποτοβάγια» και είχε πληθυσμό 47 και 471 κατοίκους αντίστοιχα^[16].

Στη συνοικία βρίσκονται ο ενοριακός-κοιμητηριακός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα, που κτίστηκε το 1950^[17][18][19], με το παρακείμενο μικρό ενοριακό Νεκροταφείο Λεύκας^[6][20] καθώς και ο πρώην ιδιωτικός^[15] ναός του Αγίου Νικολάου στην Πλατεία Λεύκας, όπου κάθε Μάιο γίνεται μικρή εμποροπανήγυρη στα πλαίσια εορτασμού της μνήμης του αγίου^[21]. Στα όρια της συνοικίας με αυτά της Μεταμόρφωσης Σωτήρος βρίσκονται ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Μηνά και το 2ο Δημοτικό Νεκροταφείο Πάτρας.

Στην πλατεία της συνοικίας βρίσκονται αρκετές ψησταριές οι οποίες είναι πόλος έλξης για όλη την πόλη λόγω της σκιάς που προσφέρει στην καλοκαιρινή ζέστη το πλήθος πλατανιών και μουριών που βρίσκονται εκεί. Από τις λεύκες που φύονταν παλιότερα στην περιοχή πήρε την τωρινή της ονομασία η συνοικία^[22]. Στην πλατεία υπάρχει και το κτίριο όπου στεγάζεται ο «Εκπολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Λεύκας», ο οποίος ιδρύθηκε την άνοιξη του 1978 από κατοίκους της περιοχής^[23].

Το 2019 δημιουργήθηκε απέναντι από την πλατεία της συνοικίας νέο δημοτικό πάρκο προς αναψυχή των κατοίκων και περιοίκων της^[24].

Στη συνοικία δημιουργήθηκε συνοικισμός εργατικών κατοικιών με την ονομασία «ΠΑΤΡΑ XIV», οι οποίες παραδόθηκαν στους (60) δικαιούχους τον Ιούλιο του 2009. Όπως αποδείχθηκε στην πορεία, ο νέος οικισμός από κατασκευαστικής πλευράς επί το πλείστον ήταν και είναι «χάρτινος»^[25]. Μια σειρά κακοτεχνιών οδήγησε τους κατοίκους του οικισμού στη δικαιοσύνη. Τον Ιούνιο του 2012 οι κάτοικοι προέβησαν στην ίδρυση του «Εκπολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου Εργατικών Κατοικιών Λεύκας Πατρών», ανοίγοντας μια νεα σελίδα και έναν διαφορετικό τόνο σε ότι αφορά την συλλογικότητα αλλά και στις αξίες σε ότι αφορά «τον άλλο άνθρωπο». Αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια είναι ο Ο.Λ.ΠΑ., φοιτητές του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του Τ.Ε.Ι. Πάτρας, καθώς και το «Δίκτυο Δράσης Κοινωνικών Λειτουργών».

Στη Λεύκα δραστηριοποιούνται δύο εκπολιτιστικοί σύλλογοι: α) ο «Εκπολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Λεύκας» (ιδρύθηκε το 1978) και β) ο «Εκπολιτιστικός και Μορφωτικός Συλλόγος Εργατικών Κατοικιών Λεύκας Πατρών» (2012). Ο «Εκπολιτιστικός Σύλλογος Λεύκας» διοργανώνει κάθε καλοκαίρι τριήμερο πολιτιστικών δραστηριοτήτων με την επωνυμία «Λεύκα» στα πλαίσια του οποίου οι θεατρικές ομάδες και τα χορευτικά τμήματα του συλλόγου παρουσιάζουν την δουλειά τους^[26].

Στις 21/06/2014 στον εργατικό οικισμό «ΠΑΤΡΑ XIV» πραγματοποιήθηκε το πρώτο αυτο-οργανομένο «Φεστιβάλ Εργατικών Κατοικιών Λεύκας Πατρών»^[27]. Σκοπός του Συλλόγου είναι η εν γένει περιοχή να αποποιηθεί την εγκατάλειψη και την υποβάθμιση που την χαρακτηρίζει και με μια σειρά ενεργειών η Λεύκα καθώς και η περιοχή Ιτεών να γίνει το «Μικρό Παρίσι», όπως το έλεγαν οι ίδιοι οι κάτοικοι πριν από 30 χρόνια περίπου.

Το 2019 ο Σύλλογος Εργατικών Κατοικιών Λεύκας μετονομάστηκε σε "Ανοιχτή Κοινότητα Έρευνας-Πληροφόρησης και Πολιτισμού: Πάτρα Ζώνη 14 - Area 14".

Στην περιοχή δραστηριοποιήθηκε από το 1981 έως το 2007 ο ποδοσφαιρικός σύλλογος «Α.Σ. Ηρακλής Λεύκας», ο οποίος αγωνίστηκε για 26 συνεχόμενες σαιζόν στις τοπικές κατηγορίες της Ε.Π.Σ. Αχαΐας^[28][29]. Το γήπεδό του ήταν ξερό και βρισκόταν παραπλεύρως του ενοριακού-κοιμητηριακού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα^[30]. Στις τάξεις του αγωνίστηκαν ως επί το πλείστον ποδοσφαιριστές από την ευρύτερη περιοχή.

Στην περιοχή της Λεύκας υπήρχε για λίγο και μία ανεπίσημη ομάδα ποδοσφαίρου, ο «Άγιος Νικόλαος Λεύκας» (υπήρχε το 1950)^[31].

Το αστικό ΚΤΕΛ της πόλης εξυπηρετεί τη συνοικία μέσω της γραμμής 302^[32]. Η περιοχή εξυπηρετείται από τις 29 Φεβρουαρίου 2020 από τη Γραμμή 2 του Προαστιακού Σιδηρόδρομου Πάτρας μέσω της κοντινής στάσης «Ιτιές - Άγ.Γεώργιος / Ities - Ag.Georgios» στις Ιτιές.

• Δ. Καρατζά, Χ. Χαραλάμπους, Δ. Γκότση, Γ. Λύρα, Πάτρα, ονομάτων επίσκεψις, Έκδοση των εφημερίδων «Εθνικός Κήρυξ των Πατρών» και «Ημερήσιος Κήρυξ των Πατρών», Πάτρα 1995.
• Στάθης Κουτρουβίδης, Κοινωνική κυριαρχία και έγγειες σχέσεις στον νομό Αχαϊοήλιδος τον 19ο αιώνα. Οικονομικές και πολιτιστικές διαστάσεις, ανέκδοτη Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ρέθυμνο 2008.
• Ν.Ι. Λυμπέρη, Οδηγός Πατρών, Πάτρα 2005, 4η έκδοση.
• Βασίλης Οικονομόπουλος (εκδ.), Πατρινό Αθλητικό Πανόραμα, Εκδόσεις «ΠΑΝΟΡΑΜΑ», Πάτρα 1994, λήμμα «Α.Σ. Ηρακλής Λεύκας».
• Τάσσος Σταθόπουλος, Αχαϊκό Ποδόσφαιρο. Εκατόν είκοσι χρόνια (1891-2010), Εκδόσεις «Γιάννης Πικραμένος», Πάτρα 2010. ISBN 978-960-6628-27-6.

• Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος, Όψεις ενοριακής διοικητικής οργανώσεως στην Εκκλησία των Πατρών κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα (1830-1930) (με βάση ανέκδοτες αρχειακές πηγές), Εκδόσεις Πελοπόννησος, Πάτρα 2017. ISBN 978-618-83426-0-6.
• Λουλούδης, Θεόδωρος Η. (2010). Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση. Πάτρα: Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας. 
• Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τόμοι Α΄-Β΄, Τυπογραφείο Πέτρου Χρ. Κούλη, Πάτρα 1995, Τρίτη Έκδοση, λήμμα «Άγιος Νικόλαος», λήμμα «Γλαύκος», λήμμα «Λεύκα», λήμμα «Ποτοβάγια».
• Βασιλική Ε. Τσιότσιου, Ξυλώδης χλωρίδα των αστικών βιοτόπων: Έρευνες στην πόλη της Πάτρας, ανέκδοτη Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Πάτρας-Τμήμα Βιολογίας, Πάτρα 2010.

• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές του Δήμου Πατρέων. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 04/06/2017.
• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές οικισμού Μποτοβάγια Αχαΐας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 04/06/2017.
• Εκπολιτιστικός Σύλλογος Λεύκας Πατρών.
• Εκπολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Εργατικών Κατοικιών Λεύκας Πατρών.
• Η Λεύκα στο χάρτη. openstreetmap.org. Ανακτήθηκε: 12/07/2018.
• Λεύκα. wikimapia.org. Ανακτήθηκε: 23/03/2016.
• Πανδέκτης: Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας. Μποτοβάγια - Λεύκα. pandektis.ekt.gr. Ανακτήθηκε: 03/06/2018.