Ζάγανι

Ο Νικόλαος Τούντας στο βιβλίο του αναφέρει ότι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο στρατηγός Ζαγανο-Πασάς είχε κτήματα στην περιοχή και από εκεί ονομάστηκε Ζάγανι. Στην περιοχή αποδίδεται το αρχαίο τοπωνύμιο "Λουτρό".^[1] Συνορεύει βόρεια με την Μπόσκεζα, νότια με την περιοχή Πλούμπι και την περιοχή "Κιαφëγκέλι", δυτικά με το Βγκεριγκλιάτι - Λάπαρι.

Η θέση της προϊστορικής Ακρόπολης ήταν γνωστή από το 1926 και αναφέρεται από τον αρχαιολόγο Ν. Κοτζιά (Ατ. 1925-26, σελ. 173).^[2]

Η αναγγελία για το νέο αεροδρόμιο έγινε το 1976. Το διάστημα 1980 ως το 1982 έγιναν ανασκαφικές έρευνες. Το 1992 η Υπουργός Πολιτισμού Άννα Ψαρούδα – Μπενάκη ζήτησε από την Εταιρεία Αερολιμένος με έγγραφό της χρηματοδότηση για να συνεχισθεί η ανασκαφή στο Ζαγάνι προτού απαντήσει οριστικά για την τύχη του και κατά πληροφορίες η χρηματοδότηση δόθηκε το 1993. Το 1995, μετά από γνωμάτευση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), υπουργική απόφαση προέβλεπε ολοκλήρωση της ανασκαφής και δημοσίευσή της προτού δοθεί τελική απάντηση. Τον Οκτώβριο του 1995 άρχισε η ανασκαφή, που τελείωσε τον Μάιο του 1996, χωρίς όμως να έχει ολοκληρωθεί. Μετά έγιναν μερικές συμπληρωματικές εργασίες, χωρίς να συνεχισθεί η ολική αποκ��λυψη του οχυρωματικού περιβόλου κάτω από την τοπική χαμηλή βλάστηση.

Το 1997 το ΚΑΣ αποφασίζει την ταπείνωση του λόφου Ζαγάνι σύμφωνα με ορισμένους όρους, μεταξύ των οποίων είναι η αεροφωτογράφιση του οχυρωμένου οικισμού, η κατασκευή προπλάσματος 1: 50 ολόκληρου του λόφου, η αποκοπή ορισμένων τμημάτων των βράχων όπως οι βράχοι που φέρουν την επιγραφή ΟΡΟΣ και η μεταφορά τους σε χώρο φυλάξεως και εκθέσεως.^[3].

Σύμφωνα με τον καθηγητή Γιόζεφ Μαράν του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, ο προϊστορικός οικισμός στον λόφο Ζαγάνι στα Σπάτα ήταν ένας οχυρωμένος οικισμός της τελικής Νεολιθικής/Πρώιμης Εποχής του Χαλκού που συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαιότερων του αιγαιακού πολιτισμού. Οι αρχαιολογικές εκτιμήσεις συγκλίνουν πως πρόκειται για ένα κέντρο με περικεντρικό πολεοδομικό σχεδιασμό, με λιθόκτιστα σπίτια στην κορυφή ενός λόφου που κατέχει σημαντική θέση στο κέντρο των οικισμών της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Αττική. Ανάλογο παράδειγμα οχυρωμένου οικισμού της ίδιας εποχής, μέχρι στιγμής, έχουν ανακαλυφθεί μόνο στην Τροία, γεγονός επίσης ενδεικτικό της σπουδαιότητάς του.^[2]

Στη μέση του οικισμού, μεταξύ της ανατολικής και δυτικής συνοικίας, υπήρχε μια κεντρική πλατεία με ένα μεγάλο κυκλικό λάκκο, βάθους 1,5 μ στο κέντρο του, ο οποίος πιθανώς ήταν η κεντρική δεξαμενή. Τον οικισμό περιέβαλλε ένα σχεδόν κυκλικό τείχος, διαμέτρου περίπου 80 μ. Στη βόρεια και επικλινή πλευρά υπήρχε μια μεγάλη είσοδος για τα κοπάδια, τα οποία παρέμεναν στον μεγαλύτερο χώρο (κάτι σαν εξωτερική αυλή). Ο δεύτερος χώρος (χωριζόταν από τον πρώτο μ' ένα διατείχισμα) περιείχε την ακρόπολη, που αποτελούσαν οι δύο συνοικίες. Στην ανατολική συνοικία υπήρχε ένας κεντρικός δρόμος. Τον πλαισίωνε μια διπλή σειρά οικιών. Τη δυτική συνοικία αποτελούσαν πέντε οικίες. Καθεμιά διέθετε δύο δωμάτια και προθάλαμο. Υπήρχαν και δύο δωμάτια αποθηκών.^[1]

Κατά της απόφασης του ΚΑΣ προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας ο Δήμος Σπάτων. Το Συμβούλιο της Επικρατίας έκρινε την απόφαση εφαρμοστέα για τους λόγους κατασκευής του αεροδρομίου. ^[4]

To Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας του ΕΜΠ διεξήγαγε ορθοφωτογραφική αποτύπωση χαμηλού ύψους για να αποτυπωθούν όλες οι λεπτομέρειες του οικισμού και να δημιουργηθεί το πρόπλασμα.^[5]