Εργαστήρια πολιτών

Η πλούσια ιστορία των Ισπανών στους δημοκρατικούς αγώνες ενάντια στο καθεστώς του Φράνκο και η παραδοσιακή κινηματική δραστηριοποίησή τους, είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση του κινήματος των αγανακτισμένων (indignados) την εποχή της κρίσης του 2008. Οι indignados και άλλες αυτόνομες οργανώσεις δημιούργησαν στη Μαδρίτη, τα εργαστήρια των πολιτών, που δραστηριοποιούνται στο σχεδιασμό των αστικών κοινών^[1].  

Άνθρωποι όλων των κοινωνικών και επαγγελματικών τάξεων, κατέλαβαν αρχικά κενούς αστικούς χώρους, ή παραμελημένες από το κράτος γειτονιές. Χρησιμοποιώντας τα ψηφιακά μέσα, ακόμη και την τη “χάκερ” πρακτική, δικά τους υλικά και την τοπική γνώση δημιούργησαν νέους αναπλασμένους χώρους, πολιτιστικά κέντρα, όπου διοργανώνονται φεστιβάλ, καλλιτεχνικές εκθέσεις, παρέχονται υπηρεσίες κλπ. Μερικά παραδείγματα τέτοιων χώρων είναι: La tabacalera, Esta es une plaza, campo de la Cebada^[1][2].

Στο πλαίσιο των δράσεών τους, δημιουργήθηκαν διάφορες συνεργατικές ψηφιακές πλατφόρμες ανοιχτού κώδικα, με σκοπό να προωθήσουν έναν αστικό επανασχεδιασμό. Το διαδίκτυο χρησιμοποιήθηκε για να κινητοποιήσει  γρήγορα και μαζικά  πολίτες, από διαφορετικά επαγγελματικά πεδία. Μηχανικοί, τεχνίτες, ακαδημαϊκοί, πολιτικοί, φοιτητές κλπ  με την αυθόρμητη συμμετοχή τους, μπορούν να προσφέρουν τις δικές τους ιδέες και γνώσεις, να εκφράσουν τις ανάγκες τους, να αισθάνονται πρωταγωνιστές στη διαμόρφωση της πόλης. Τα πεδία των εργαστηρίων καλύπτουν εξειδικευμένους τομείς, όπως η αστική γεωργία, η αστική οικολογία, η συνεργατική οικονομία, η ψηφιακή τεχνολογία, η κοινωνική ενσωμάτωση^[1][2].

Η κρίση του 2008 είχε σαν αποτέλεσμα την εντατικοποίηση της κινηματικής δράσης και στην Ελλάδα, όπου έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα εργαστήρια πολιτών. Στην Αθήνα με την συνεργασία του Δήμου, δημιουργήθηκαν τα προγράμματα “παρεμβάσεις στην πόλη” και “κατάστημα στο κέντρο”^[3]. Στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκε το SKG Cityness, ένα κυλιόμενο, αναδυόμενο (pop up) εργαστήριο, μετακινούμενο διαδοχικά σε διαφορετικές γειτονιές της πόλης^[4]. Τα εργαστήρια πολιτών «Σύνταγμα 2.0» δραστηριοποιούνται στον συνταγματικό επαναπροσδιορισμό με τη συμμετοχή των πολιτών, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο world cafe^[5] .

Στην Ιταλία με την παραδοσιακή συνεταιριστική δράση, τo εργαστήριο LabGov, δραστηριοποιείται στη θεσμοθέτηση μοντέλων της συνεργατικής διακυβέρνησης  της πόλης, όπως π.χ. ο κανονισμός της Μπολόνια^[6].

Η θεωρία της Αμερικανίδας οικονομολόγου Elinor Ostrom^[7] για τη διαχείριση των κοινών πόρων, βρίσκει τη ζωντανή εφαρμογή της στα αστικά κοινά, μέσα από τα εργαστήρια των πολιτών.  Όπως αναφέρει ο David Harvey^[8] για τα αστικά κοινά, στο βιβλίο του Εξεγερμένες πόλεις, για να θεωρηθούν κοινοί πόροι οι δημόσιοι, κοινόχρηστοι χώροι, θα πρέπει οι πολίτες να αναλάβουν πολιτική δράση σε αυτούς. Αναφέρει ότι τα αστικά κέντρα είναι χώροι ανάδειξης των κοινών, εφόσον οι πολίτες δραστηριοποιηθούν πολιτικά σε αυτούς. Η ισότιμη πρόσβαση, η συνεργασία, η “από κάτω” διαχείριση, η οριζόντια όχι ιεραρχική λειτουργία^[7], συνιστούν ένα εναλλακτικό τοπίο, στα πλαίσια μιας πλουραλιστικής κοινωνικής οικονομίας, όπου οι πολίτες μπορούν να αποφασίζουν οι ίδιοι ανάλογα με τις ανάγκες τους, για τα δικαιώματά τους στη πόλη και στην αξία που αυτοί παράγουν με την εργασία τους^[9]. Τα εργαστήρια των πολιτών είναι χώροι δράσης, ενεργοποιημένων πολιτών που συντελούν στον κοινωνικό μετασχηματισμό, με τη δημιουργία νέων κοινωνικών αξιών ή τον επαναπροσδιορισμό των παλαιών και αποτελούν ένα υπόδειγμα, έναν οδηγό, για τον μελλοντικό αστικό σχεδιασμό, που ξεπερνά το δίπολο κράτους – αγοράς. Ένα μοντέλο, όπου οι μικρές τοπικές κοινότητες θα εξαπλώνονται και θα ομοσπονδιοποιούνται. Ένα μοντέλο, όπου οι πολίτες θα μπορούν να ελέγχουν τις περιφράξεις για το κοινό συμφέρον, να θέτουν όρια στην αγορά, για τη βιωσιμότητα και την αειφόρο επιχειρηματικότητα, αλλά και στο γραφειοκρατικό αδιάφορο κράτος.

Ο συνταγματικός επαναπροσδιορισμός στα πλαίσια των εργαστηρίων των πολιτών της κρίσης του 2008, φέρει το μήνυμα του επαναπροσδιορισμού της αντιπροσώπευσης. Το αίτημα είναι μία εξισωτική, πραγματική, κοινή, συμμετοχική αντιπροσώπευση, που σαν εντεταλμένη του λαού ευθυγραμμίζεται  με την διασφάλιση και εξυπηρέτηση του συλλογικού συμφέροντος^[10].