Δημήτριος Παπατσώνης

Καταγόταν από το Ναζήρι Μεσσηνίας (σήμερα χωριό Εύα)^[3] και η οικογένειά του ήταν προεπαναστατικά από τις σημαντικότερες της Μεσσηνίας^[4]. Ήταν γιος του Αναγνώστη Παπατσώνη^[3], προεστού της επαρχίας της Ανδρούσης που πέθανε από δηλητηρίαση το 1811 και αδερφός του Ιωάννη Παπατσώνη.

Ο Δημήτριος Παπατσώνης μετείχε στον αγώνα από την πρώτη μέρα της Επανάστασης και έπαιξε εξέχοντα ρόλο στην απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου 1821, ως επικεφαλής ενός σώματος άνω των χιλίων Μεσσήνιων αγωνιστών, ανάμεσα στους οποίους και σπουδαίοι οπλαρχηγοί όπως ο Μήτρος Πέτροβας και ο Παναγιώτης Κεφαλάς^[2][5][6][7].

Στις 26 Μαρτίου, συμμετείχε στην κατάληψη της Κυπαρισσίας, την οποία είχαν ενδιάμεσα εγκαταλείψει οι ντόπιοι Οθωμανοί^[8] και έπειτα μετέβη, μαζί με άλλους προκρίτους και οπλαρχηγούς, στο στρατόπεδο της Καρύταινας που συστάθηκε εκείνες τις ημέρες^[9].

Τον Μάιο του 1821 έλαβε μέρος στην καθοριστική μάχη του Βαλτετσίου^{[10][11][12][13][14]} και τον Ιούλιο του ίδιου έτους ορίστηκε ως ένας εκ των υπαρχηγών των μεσσηνιακών σωμάτων που συμμετείχαν στον αποκλεισμό της Τριπολιτσάς^{[13][14][15][7]}. Κατά την άλωση της Τριπολιτσάς, οι άνδρες του εισήλθαν στην πόλη από την πύλη του Μυστρά, μαζί με τους άνδρες του Κρεββατά, των Γιατράκων, του Κεφάλα και του Θεοδώρητου Βρεσθένης^[16]. Μετά την άλωση της Τριπολιτσάς διετέλεσε μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας και αντιπρόσωπος της επαρχίας Εμπλακίων ή Ιμπλακίων^[13][14].

Το επόμενο έτος, συμμετείχε στην καταστροφή του εκστρατευτικού σώματος του Μαχμούτ Δράμαλη, έχοντας μαζί με τους Κεφάλα και Μητροπέτροβα τη διοίκηση 600 ενόπλων από την Ανδρούσα και το Λεοντάρι^{[13][14][17][18]}.

Τον Ιούλιο του 1823 κατηγορήθηκε από μερίδα κατοίκων της επαρχίας για κατάχρηση εξουσίας^[19]. Αργότερα, κατά τη διάρκεια των εμφύλιων συγκρούσεων της περιόδου 1823 - 1825, όντας στο πλευρό του Κολοκοτρώνη, φυλακίστηκε για ένα διάστημα στην Ύδρα από την κυβέρνηση Κουντουριώτη^{[13][14][20][21][22]}.

Αργότερα έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του αιγυπτιακού εκστρατευτικού σώματος του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Συγκεκριμένα, συμμετείχε στη μάχη της Τραμπάλας, έχοντας υπό τις διαταγές του 767 άνδρες^[23]. Μετά την αρνητική, για τα ελληνικά όπλα, έκβαση της μάχης, κατέφυγε μαζί με τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα και Κανέλλο Δεληγιάννη στο Χρυσοβίτσι Αρκαδίας^[24].

Στις 24 Ιουνίου του 1825 έλαβε μέρος στη φονική μάχη των Τρικόρφων^[25][26], όντας επιφορτισμένος με τη διανομή πυρομαχικών προς τους στρατιώτες. Η μάχη ολοκληρώθηκε με ήττα των Ελλήνων, ενώ ο Παπατσώνης ήταν μεταξύ των νεκρών^{[13][14][27][28]}. Μάλιστα, το πτώμα του βεβηλώθηκε από τους αντιπάλους, οι οποίοι του αφαίρεσαν τα όπλα, την χρυσοκέντητη ενδυμασία του καθώς και χρηματικό ποσό 350 λιρών που έφερε πάνω του^[29].

• Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, 1821 - 1832, Έκδοσις Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων - εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, τόμος 9ος, Αθήναι, 1976.
• Βακαλόπουλος, Απόστολος. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος ΣΤ΄, Θεσσαλονίκη 1982
• Βακαλόπουλος, Απόστολος. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Ζ΄, Θεσσαλονίκη 1986
• Δρανδάκης, Παύλος. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ.19. Αθήνα: Π. Γ. Μακρής 1934
• Κόκκινος, Διονύσιος. Η Ελληνική Επανάστασις, έκτη έκδοσις. Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα1974
• Παπατσώνης, Παναγιώτης. Απομνημονεύματα. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο 1960
• Φραντζής, Αμβρόσιος. Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, Τόμος Πρώτος. Αθήνα: Εκ της Τυπογραφίας Η Βιτώρια του Κωνστ. Καστόρχη και Συντροφίας 1839
• Χρυσανθόπουλος, Φώτιος. Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τόμος Α. Αθήνα: Τύποις και βιβλιοπολείω Π.Δ Σακελλάριου 1858
• Χρυσανθόπουλος, Φώτιος. Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των εξώθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως. Αθήνα: Τυπογραφείο Π. Δ. Σακελλαρίου 1888