Αλφόνσος Α΄ της Πορτογαλίας

Τα Πορτογαλικά Χρονικά που συνέγραψε ο Φερνάο Λόπε αναφέρουν ότι ο Αλφόνσος Α΄ γεννήθηκε στην Γκιμαράες, το σημαντικότερο πολιτικό κέντρο στην κομητεία των γονέων του. Η άποψη αυτή έγινε αποδεκτή από τους περισσότερους ιστορικούς μέχρι την εποχή που ο Τορκουάτο ντα Σούσα Σοάρες πρότεινε σαν τόπο γέννησης του Αλφόνσου την Κοΐμπρα, επίσης σημαντικό κέντρο των γονέων του. Αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στους κατοίκους του Γκιμαράες και ακολούθησε σύγκρουση ανάμεσα στον Τορκουάτο ντα Σούσα Σοάρες και στον Χοσέ Χερμάνο Σαράιβα. Ο Αλμέιντα Φερνάντες βασισμένος σε άλλα χρονικά που καταγράφουν την γέννηση του στο 1109 πρότεινε σαν τόπο της γέννησης του το Βιζέου, η άποψη αυτή έγινε αποδεκτή στην βιογραφία του βασιλιά.^[2] Ο Άβελ Εστεφάνιο βασισμένος στα δρομολόγια του Ερρίκου και της Θηρεσίας πρότεινε με την σειρά του σαν χρονολογία γέννησης το 1106 και σαν τόπο γέννησης άλλες περιοχές όπως η Τιέρα ντε Κάμπος.^[3][4] Οι γονείς του κυβέρνησαν μαζί μέχρι τον θάνατο του Ερρίκου του στην "μάχη της Αστόργκα" (22 Μαΐου 1112).^[5] Η Θηρεσία κυβέρνησε την Πορτογαλία μόνη, την αναγνώρισε και ο Πάπας Πασχάλης Β΄ (1116) αλλά σύντομα αιχμαλωτίστηκε και αναγκάστηκε να δηλώσει υποτέλεια στην ετεροθαλή αδελφή της Ουρράκα του Λεόν.^[6]

Δεν είναι γνωστό το όνομα του δασκάλου του, σύμφωνα με παραδόσεις που ξεκίνησαν τον 13ο αιώνα από τον Ζοάο Σοάρες Κοέλιο έναν νόθο απόγονο του Εγκάς Μονίζ ντε Ριμπαντούρο και τα Πορτογαλικά Χρονικά αργότερα (1419) αναφέρεται ότι ο δάσκαλος του ανήκε στον Οίκο των Ριμπαντούρο. Οι σύγχρονοι ιστορικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δάσκαλος του μικρού Αλφόνσο ήταν ο μεγαλύτερος αδελφός του Εγκάς Μονίζ που ήταν Μαγιόδρομος του Αλφόνσου Α΄ (1128 - 1135) και είχε στενές σχέσεις με τον πρίγκιπα.^[7][8] Σε μιά προσπάθεια να μοιραστεί την κληρονομιά της Λεόν η Θηρεσία συμμάχησε με τον ισχυρότερο κόμη της Γαλικίας Φερνάντο Πέρεζ ντε Τράμπα.^[6] Η αριστοκρατία της Πορτογαλίας έντονα δυσαρεστημένη με την συμμαχία συγκεντρώθηκε γύρω από τον Αλφόνσο. Ο αρχιεπίσκοπος της Μπράγκα που ενδιαφερόταν για την Γαλικία ανησύχησε έντονα με τις διεκδικήσεις του αντιπάλου του στην Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, ισχυρίστηκε ότι ανακάλυψε τα οστά του Αγίου Ιακώβου και απαιτούσε τον έλεγχο στους Καθεδρικούς ναούς της Ιβηρικής.

Ο Αλφόνσος Α΄ ενηλικιώθηκε όταν έφτασε σε ηλικία 14 ετών (1122), στέφτηκε ιππότης στον Καθεδρικό ναό της Ζαμόρα με την άδεια της μητέρας του (1125). Όταν ο Αλφόνσος Ζ΄ του Λεόν και της Καστίλης προχώρησε σε εκστρατεία εναντίον της μητέρας του (1127) ο Αλφόνσος βρήκε την ευκαιρία να επαναστατήσει εναντίον της αναλαμβάνοντας τον έλεγχο στην κομητεία. Στην "μάχη του Σάο Μαμέντε" κοντά στο Γκιμαράες (1128) ο Αλφόνσος Ενρίκες και οι οπαδοί του νίκησαν τα στρατεύματα της Θηρεσίας και του ερωμένου της κόμη Φερνάντο Πέρες ντε Τράμπα της Γαλικίας. Ο Αλφόνσος έστειλε εξορία την μητέρα του στην Γαλικία και ανέλαβε την κομητεία της Πορτογαλίας.^[6] Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώθηκε η ενσωμάτωση της Πόρτο στο βασίλειο της Πορτογαλίας, ο Αλφόνσος Ερνρίκες έμεινε μοναδικός κυβερνήτης με μεγαλύτερη ανεξαρτησία από την εκκλησία και τους ευγενείς της κομητείας. Ο βασιλιάς κυρίαρχος της Λεόν αγνόησε το αποτέλεσμα της μάχης επειδή ήταν απασχολημένος εκείνη την εποχή με μία εξέγερση στην Καστίλλη, περίμενε την αντίδραση των κατοίκων της Γαλικίας. Με τον θάνατο της Θηρεσίας (1131) ο Αλφόνσος Ζ΄ ζήτησε από τον ξάδελφο του να του δώσει όρκο υποτέλειας. Ο Αλφόνσος Ενρίκες με γραπτή αίτηση ανακυρήχτηκε πρίγκιπας της Πορτογαλίας (6 Απριλίου 1129), ο ξάδελφος του το αποδέχτηκε και τον αναγνώρισε σαν εγγο��ό του Αλφόνσου ΣΤ΄. Ο Αλφόνσος Ενρίκες στράφηκε αμέσως εναντίον των Μαυριτανών στα νότια, οι επιτυχίες του ήταν τεράστιες με αποκορύφωμα την συντριπτική του νίκη στην Μάχη του Ουνρίκε (25 Ιουλίου 1139). Αμέσως μετά ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Πορτογαλίας από τους στρατιώτες του και πέτυχε την ισότητα με τους υπόλοιπους βασιλείς της Ιβηρικής, η πρώτη καταγραφή του σαν βασιλιάς υπάρχει ωστόσο την επόμενη χρονιά (1140).

Την απόλυτη ανεξαρτησία από τον ξάδελφο του Αλφόνσο Ζ΄ μπορούσε όμως να την πετύχει μόνο στρατιωτικά, έπρεπε επίσης να τον αναγνωρίσουν η Καθολική εκκλησία και ο πάπας. Ο Αλφόνσος Α΄ παντρεύτηκε τη Ματθίλδη της Σαβοΐας, κόρη του Αμεδαίου Γ΄ κόμη της Σαβοΐας και έστειλε απεσταλμένους στην Ρώμη να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τον πάπα. Ο Αλφόνσος πέτυχε τελικά να αποκηρύξει την επικυριαρχία του εξαδέλφου του και να γίνει σαν βασιλιάς απευθείας υποτελής στον πάπα όπως οι βασιλείς της Σικελίας και της Αραγωνίας.

Ο Αλφόνσος Α΄ οικοδόμησε στην Πορτογαλία πλήθος από μοναστήρια και έδωσε πολλά προνόμια σε θρησκευτικά τάγματα, έκτισε επίσης το "μοναστήρι της Αλκομπάκα" στο οποίο τοποθετήθηκε ηγούμενος ο θείος του Βερνάρδος του Κλαιρβώ. Έγραψε γράμμα στον πάπα Ιννοκέντιο Β΄ στο οποίο δήλωσε τον εαυτό του και το βασίλειο του υπηρέτες της εκκλησίας, ορκίστηκε να διώξει όλους τους Μαυριτανούς από την Ιβηρική. Αποκήρυξε πλήρως την υποτέλεια του από τον επικυρίαρχο ξάδελφο του Αλφόνσο Ζ΄ δηλώνοντας απ΄ευθείας υποτέλεια μονάχα στον πάπα. Οι νίκες του εναντίον των Μαυριτανών ήταν στην συνέχεια συντριπτικές, κατέκτησε την Λισαβόνα (1147).^[9] Ακολούθησε η κατάκτηση των περισσότερων εδαφών νότια από τον ποταμό Τάγο, τα έχασε ωστόσο την επόμενη χρονιά. Ο Αλφόνσος Ζ΄ της Λεόν εξακολουθούσε να μην υποστηρίζει την ανεξαρτησία του, τον έβλεπε απλά σαν έναν επαναστάτη, την επόμενη χρονιά ξέσπασε πόλεμος μεταξύ τους. Ο Αλφόνσος Α΄ συμμάχησε με τον μεγάλο αντίπαλο του ξαδέλφου του και εχθρό της Καστίλης Αλφόνσο Β΄ της Αραγωνίας, για να επικυρώσει την συμμαχία πάντρεψε τον διάδοχο του Σάντσο Α΄ με την κόρη του Ντούλσε της Αραγωνίας. Μετά την νίκη του Αλφόνσου Α΄ στην "μάχη του Βαλντεβέζ" ακολούθησε η "Συνθήκη της Ζαμόρα" (1143) με την οποία έκλεισε ειρήνη ανάμεσα στα δύο ξαδέλφια, το βασίλειο της Καστίλης και της Λεόν αναγνώρισε την πλήρη ανεξαρτησία του βασιλείου της Πορτογαλίας.

Ο Αλφόνσος Α΄ σε μια σύγκρουση κοντά στην Μπαδαχόθ έπεσε από το άλογο του και ακρωτηριάστηκε (1169), ο αντίπαλος του και γαμπρός του Φερδινάνδος Β΄ του Λεόν τον συνέλαβε αιχμάλωτο. Πέρασε πολλούς μήνες στις ιαματικές πηγές του Σαο Πέντρο ντε Σουλ αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να αναρρώσει και δεν οδήγησε ποτέ ξανά άλογο. Είναι αβέβαιο όμως αν στάθηκε πραγματικά τόσο ανίκανος μέχρι το τέλος, σύμφωνα με μια παράδοση όταν ήταν αναγκασμένος κάποια στιγμή να παραδοθεί ξανά στον Φερδινάνδο Β΄ ανέβηκε πάνω στο άλογο και έφυγε. Η Πορτογαλία παρέδωσε στο Βασίλειο της Λεόν όλες τις κατακτήσεις που είχε κάνει τα προηγούμενα χρόνια στην Γαλικία.^[9] Το τραγικό γεγονός έμεινε γνωστό στην Πορτογαλική ιστορία σαν "η καταστροφή της Μπαδαχόθ". Τα προνόμια του αποκαταστάθηκαν ωστόσο από την Καθολική εκκλησία (1179), με συντονισμένες προσπάθειες των αρχιεπισκόπων του στην παπική αυλή πέτυχε να ορίσει το βασίλειο του υποτελή μόνο στον πάπα με πλήρη ανεξαρτησία από τους υπόλοιπους Ίβηρες βασιλείς. Την ίδια χρονιά ο Πάπας Αλέξανδρος Γ΄ αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Στέμματος του βασιλείου της Πορτογαλίας και τον Αλφόνσο Α΄ σαν τον πρώτο κληρονομικό βασιλιά της δυναστείας του.

Ο χαλίφης Αμπού Γιακούμπ Γιουσούφ ξεκίνησε επιδρομές με έναν μεγάλο στρατό από Αλμοάδες στρατιώτες (1184) όταν έληξε η πενταετή ανακωχή του 1178, πολιόρκησε την Σανταρέμ που υπερασπιζόταν ο διάδοχος Σάντσο. Οι Αλμοάδες πολιορκητές αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν όταν έμαθαν τα νέα ότι έρχεται με στρατό ο αρχιεπίσκοπος της Κομποστέλλα και ο ίδιος ο Φερδινάνδος Β΄ του Λεόν με τον στρατό του για να βοηθήσουν τους πολιορκημένους. Ο Αμπού Γιακούμπ Γιουσούφ τραυματίστηκε στον πανικό της οπισθοχώρησης και πέθανε στην Σεβίλλη, στον δρόμο της επιστροφής. Ο Αλφόνσος Α΄ της Πορτογαλίας πέθανε αμέσως μετά από φυσικά αίτια (6 Δεκεμβρίου 1185).

Οι Πορτογάλοι τον θεωρούν σαν εθνικό ήρωα τόσο σαν ιδρυτή του έθνους τους όσο και για το θάρρος του και τα φυσικά του χαρίσματα.^[9] Κυκλοφόρησαν πολλοί θρύλοι γύρω από το όνομα του όπως ότι χρησιμοποιούσε 10 άντρες για να μεταφέρουν το ξίφος του και ότι προκάλεσε πολλούς άλλους ευγενείς σε μονομαχία αλλά κανένας δεν τολμούσε να αναμετρηθεί μαζί του. Ο Αλφόνσος Α΄ ήταν επίσης διάσημος εκτός από το θάρρος του και τα φυσικά του προσόντα και για την ψυχραιμία του. Ο τάφος του βασιλιά της Πορτογαλίας Αλφόνσου Α΄ ήταν προγραμματισμένος να ανοίξει τον Ιούλιο του 2006 με πρωτοβουλία ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία και το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας στην Ισπανία. Η πράξη αυτή προκάλεσε μεγάλες αναταραχές στην Πορτογαλική Κοινωνία με αποτέλεσμα η "Πορτογαλική Κρατική Υπηρεσία για την Αρχιτεκτονική Κληρονομιά" να σταματήσει την διάνοιξη, ζήτησε περισσότερα πρωτόκολλα για να προχωρήσει μιά τόσο σπουδαία πράξη.^[10][11]

Με τη σύζυγο του Ματθίλδη της Σαβοΐας απέκτησε:

• Ερρίκος (5 Μαρτίου 1147 - 1155), πήρε το όνομα του παππού του Ερρίκου και πέθανε σε ηλικία μόλις 8 ετών, ο πατέρας του τον παρουσίασε στο Συμβούλιο του Τολέδο σε ηλικία τριών ετών.^[12][13]
• Ουρράκα 1148–1211, παντρεύτηκε τον Φερδινάνδο Β΄ του Λεόν και απέκτησε τον Αλφόνσο Θ΄ του Λεόν. Ο γάμος ακυρώθηκε (1171 - 1172) και η Ουρράκα αποσύρθηκε αρχικά στην Ζαμόρα και αργότερα σε άλλες μονές, τάφηκε στην Βαγιαδολίδ.^[14][15][16]
• Θηρεσία 1151–1218, παντρεύτηκε στον πρώτο γάμο της τον Φίλιππο Α΄ κόμη της Φλάνδρας και στην συνέχεια τον Εύδη Γ΄ δούκα της Βουργουνδίας.^{[14][15][17][18]}
• Μαφάλντα 1149-1160, απεβ. 11 ετών. Τον Ιανουάριο του 1160 ο πατέρας της και ο Ραϋμόνδος Βερεγγάριος Δ΄ της Βαρκελώνης συμφώνησαν να παντρευτεί η Ματθίλδη τον γιο και διάδοχο του Ραϋμόνδου Βερεγγάριου τον μελλοντικό Αλφόνσο Β΄ της Αραγωνίας που ήταν τότε μόλις 3-4 ετών. Ο Ραϋμόνδος Βερεγγάριος Δ΄ πέθανε το καλοκαίρι του 1162 και ο Φερδινάνδος Β΄ της Λεόν έπεισε την χήρα του Πετρονίλα της Αραγωνίας να ακυρώσει τον γάμο. Ο Αλφόνσος Β΄ παντρεύτηκε αντίθετα την Σάντσα της Καστίλης κόρη του Αλφόνσου Ζ΄ της Λεόν με την δεύτερη σύζυγο Ριτσέντζα της Πολωνίας, η Ματθίλδη πέθανε σε μικρή ηλικία σε απροσδιόριστο χρόνο.^[12][19][20]
• Σάντσο Α΄ 1154-1211, βασιλιάς της Πορτογαλίας, το βαπτιστικό του όνομα ήταν Μαρτίνος επειδή γεννήθηκε την ημέρα εορτής του Αγίου.^[14]
• Ιωάννης (1156 - 25 Αυγούστου 1164)^[21]
• Σάντσα (1157 - 14 Φεβρουαρίου 1166/1167) γεννήθηκε 10 μέρες πριν τον θάνατο της μητέρας της και πέθανε πριν φτάσει σε ηλικία 10 ετών σύμφωνα με το χρονολόγιο στο μοναστήρι του Σάντα Κρουζ όπου τάφηκε.^[12][22]

Πριν τον γάμο του με την Ματθίλδη ο Αλφόνσος Α΄ έκανε τον πρώτο του γιο με την Καμόα Γκόμεθ, κόρη του Γκόμεθ Νούνεθ και της Ελβίρας Πέρεθ της αδελφής του Φερνάνδο και του Βερμούδο Πέρεθ δε Τράβα :^[23][24]

• (νόθος) Φερδινάνδος Αλφόνσος π.1140-1207, Μέγας Μάγιστρος των Ιωαννιτών Ιπποτών. Καταγράφεται η παρουσία του στην βασιλική αυλή το 1159. Διαδέχθηκε σαν βοηθός του βασιλιά (1169) τον ετεροθαλή αδελφό του Πέντρο Πάις ντα Μάια, τον νόμιμο γιο της μητέρας του με τον Πάιο Σοάρες ντα Μάια.^[25][26][27]

Με την ερωμένη του Ελβίρα Γκάλτερ απέκτησε :

• (νόθη) Ουρράκα Αφόνσο, πήρε από τον πατέρα της την βίλα του Άβο (1185) με τον όρο να την κληροδοτήσει μόνο στα παιδιά που θα κάνει με τον σύζυγο της Πέδρο Αφόνσο ντε Ριμπαντόουρο/Βιέγκας, εγγονός του Εγκάς Μονίζ, αυτό δείχνει ότι είχε και άλλο σύζυγο.^[28][29] Την βίλα την αντάλλαξε με τον ετεροθαλή αδελφό της βασιλιά Σάντσο Α΄ (1187), πέθανε την χρονιά που πραγματοποίησε μία δωρεά στο μοναστήρι της Ταρούκα (1216).^[30]
• (νόθη) Τερέζα Αφόνσο, σύμφωνα με μερικές γενεαλογίες εμφανιζεται σαν κόρη του Αλφόνσου Α΄ με την Ελβίρα Γκάλτερ και σύμφωνα με άλλες γενεαλογίες με την Καμόα Γκόμες. Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Σάντσο Νούνες ντε Μπαρμπόζα με τον οποίο απέκτησε μία κόρη την Ουρράκα Σάντσες που παντρεύτηκε τον Γκονζάλο Μέντες ντε Σούσα, τον πατέρα του Μέντο Γκονσάλβες ντε Σούσα.^[31][32] Με τον δεύτερο σύζυγο της Φερνάνντο Μαρτίνς Μπράβο κύριο της Μπραγκάνσα & Τσάβες δεν απέκτησε παιδιά.^[32]

Ο βασιλιάς Αλφόνσος Α΄ της Πορτογαλίας επίσης απέκτησε :

• (νόθος) Πέντρο Αφόνσο (πέθανε μετά το 1183), κύριος του Αρέγκα & Πεδρόγκαο, κυβερνήτης του Αμπράντες (1179), βοηθός του πατέρα του (1181-1183) και Μέγας Δάσκαλος του Τάγματος του Αβίζ.^[33][34]

• Arco y Garay, Ricardo del (1954). Sepulcros de la Casa Real de Castilla (in Spanish). Madrid: Instituto Jerónimo Zurita. Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
• Baquero Moreno, Humberto (2006). "Portugal e ο reino das Astúrias no período de formação". Astúrias e Portugal. Relações históricas e culturais. Actas do Colóquio 5 a 7 de Dezembro de 2005 (in Portuguese). Lisbon: Academia Portuguesa da História.
• Caetano de Souza, Antonio (1735). Historia Genealógica de la Real Casa Portuguesa (PDF) (in Portuguese). Vol. I. Lisbon: Lisboa Occidental, na oficina de Joseph Antonio da Sylva.
• Calderón Medina, Inés (2004). "La nobleza portuguesa al servicio del rey de León 1157–1187. Pero Pais de Maia y Vasco Fernandes de Soverosa". Actas IV Simposio Internacional de Jóvenes Medievalistas, Lorca 2008 (PDF) (in Spanish). Universidad de Murcia, Sociedad Española de Estudios Medievales, Ayuntamiento de Lorca, et al.
• Freitas do Amaral, Diogo (2000). D. Afonso Henriques (in Portuguese). Lisbon: Bertrand.
• Mattoso, José (2014) [2007]. D. Afonso Henriques (in Portuguese). Lisbon: Temas e Debates.
• Previte-Orton, C.W. (1912). The Early History of the House of Savoy: 1000–1233. Cambridge University Press.
• Rodrigues Oliveira, Ana (2010). Rainhas medievais de Portugal. Dezassete mulheres, duas dinastias, quatro séculos de História (in Portuguese). Lisbon: A esfera dos livros.
• Sánchez Candeira, Alfonso (1999). Rosa Montero Tejada (edition sponsored by Fundación BBV, Fundación Ramón Areces, Caja Madrid Fundación) (eds.). Castilla y León en el siglo XI, estudio del reinado de Fernando I (in Spanish). Madrid: Real Academia de la Historia.
• Sotto Mayor Pizarro, José Augusto (1997). Linhagens Medievais Portuguesas: Genealogias e Estratégias (1279–1325) (in Portuguese). Vol. I. Oporto: Doctorate thesis, author's edition.
• Torres Sevilla-Quiñones de León, Margarita Cecilia (1999). Linajes nobiliarios de León y Castilla: Siglos IX–XIII (in Spanish). Salamanca: Junta de Castilla y León, Consejería de educación y cultura.