Αθηνά της Λήμνου

Το γνήσιο έργο του Φειδία, κατασκευασμένο από ορείχαλκο (μπρούτζο) φιλοτεχνήθηκε στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. και στόλιζε την Ακρόπολη των Αθηνών. Το άγαλμα είναι μάλλον δωρεά ευγνωμοσύνης των Αθηναίων εποίκων (κληρούχων) της Λήμνου προς την Αθήνα, επειδή με την ενίσχυση που έλαβαν το 447 π.Χ. ισχυροποιήθηκε η αποικία της Λήμνου και συσφίχθηκαν οι σχέσεις με τη μητρόπολη.

Ο Λουκιανός, ο Ιμέριος, ο Παυσανίας και άλλοι συγγραφείς της αρχαιότητας έχουν περιγράψει με μεγάλο θαυμασμό το άγαλμα αυτό.

Κατά τον Φουρτβένγκλερ, σώζονται αρκετά αρχαία λίθινα και μαρμάρινα αντίγραφα του έργου, βάση των οποίων έγινε δυνατή σε μεγάλο βαθμό η αποκατάσταση της αρχικής μορφής του αγάλματος.

Το άγαλμα έχει μέγεθος λίγο μεγαλύτερο του φυσικού. Η κόμη της κεφαλής είναι ακάλυπτη, χωρίς περικεφαλαία. Μόνο ένα κορδελάκι στεφανώνει τα μαλλιά. Τόσο η κεφαλή όσο και το πρόσωπο είναι υψηλής ομορφιάς και έχουν τέλεια στάση και έκφραση. Ο αριστερός βραχίονας δεν διασώθηκε. Από αναπαραστάσεις που βρέθηκαν σε αγγεία, από ένα ανάγλυφο και από διάφορα αντίγραφα ο Φουρτβένγκλερ υπέθεσε ότι το αριστερό χέρι στηρίζονταν σε ένα δόρυ, που σχεδόν κατακόρυφο ακουμπούσε με την άκρη του στο έδαφος. Επίσης υπέθεσε ότι στο δεξί χέρι κρατούσε το κράνος. Μια αιγίδα που φέρει την κεφαλή της Μέδουσας και είναι δεμένη με το σώμα φιδιών, σκεπάζει προστατευτικά τον δεξί θώρακα, αφήνοντας ελεύθερο τον αριστερό θώρακα. Η κόμμωση είναι απλή αλλά περιποιημένη, τα μαλλιά κοντά και περίτεχνα σγουρά, συγκρατούνται από μια φαρδιά κορδέλα που είναι δεμένη πίσω και στεφανώνει την κόμη. Οι κόρες των ματιών λείπουν, και ήταν κατασκευασμένες μάλλον από άλλο, έγχρωμο υλικό. Η στάση του αγάλματος είναι ήρεμη. Το σώμα στηρίζεται στο δεξί πόδι, ενώ το αριστερό πόδι ξεκουράζεται στο πλάι. Οι αναλογίες του σώματος είναι λεπτές, σφριγηλές, σχεδόν ανδρικού σώματος. Η μέση είναι στενή, το στήθος μικρό, επάνω σε πλατύ θώρακα. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου το κάνουν να μοιάζει άλλοτε γυναικείο και άλλοτε αγορίστικο.^[2]

Η λεπτομέρεια της αιγίδας εκδηλώνει τον πολεμικό, αλλά και φιλειρηνικό χαρακτήρα της θεάς. Η αιγίδα αυτή καθεαυτή την προστατεύει, αφήνοντας όμως ακάλυπτο ένα μέρος του στήθους. Ταυτόχρονα τα εμβλήματα της Μέδουσας και των φιδιών δείχνουν επιδεικνύουν την δύναμη της κατόχου τους. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου και η αναλογίες του σώματος δείχνουν ότι η θεά είναι προσωποποίηση του ιδανικού της αγνότητας, της αθωότητας και της ισχύος.^[2]

Η περιγραφή του Παυσανία

[1.28.2]...χωρὶς δὲ ἢ ὅσα κατέλεξα δύο μὲν Ἀθηναίοις εἰσὶ δεκάται πολεμήσασιν, ἄγαλμα Ἀθηνᾶς χαλκοῦν ἀπὸ Μήδων τῶν ἐς Μαραθῶνα ἀποβάντων τέχνη Φειδίου - καί οἱ τὴν ἐπὶ τῆς ἀσπίδος <μάχην> Λαπιθῶν πρὸς Κενταύρους καὶ ὅσα ἄλλα ἐστὶν ἐπειργασμένα λέγουσι τορεῦσαι Μῦν, τῷ δὲ Μυῒ ταῦτά τε καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἔργων Παρράσιον καταγράψαι τὸν Εὐήνορος· ταύτης τῆς Ἀθηνᾶς ἡ τοῦ δόρατος αἰχμὴ καὶ ὁ λόφος τοῦ κράνους ἀπὸ Σουνίου προσπλέουσίν ἐστιν ἤδη σύνοπτα - , καὶ ἅρμα κεῖται χαλκοῦν ἀπὸ Βοιωτῶν δεκάτη καὶ Χαλκιδέων τῶν ἐν Εὐβοίᾳ. δύο δὲ ἄλλα ἐστὶν ἀναθήματα, Περικλῆς ὁ Ξανθίππου καὶ τῶν ἔργων τῶν Φειδίου θέας μάλιστα ἄξιον Ἀθηνᾶς ἄγαλμα ἀπὸ τῶν ἀναθέντων καλουμένης Λημνίας. - Παυσανίου Ἑλλάδος Περιήγησις. Αττική Α' ^[3]

[1.28.2]...Εκτός απ' όσα ανέφερα υπάρχουν και δύο αναθήματα που κατασκεύασαν οι Αθηναίοι από το ένα δέκατο των λαφύρων πολεμικών νικών τους• ένα χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς από τους Μήδους που αποβιβάστηκαν στον Μαραθώνα, έργο του Φειδία. Λένε ότι η μάχη των Λαπιθών και των Κενταύρων στην ασπίδα της Αθηνάς, καθώς και όσα άλλα τμήματα του αγάλματος είναι σκαλισμένα τα σφυρηλάτησε ο Μυς, αλλά κι αυτά, όπως και ό,τι άλλο έφτιαξε ο Μυς, σχεδιάστηκαν από τον Παρράσιο, τον γιο του Ευήνορα. Η αιχμή του δόρατος αυτής της Αθηνάς και το λοφίο της περικεφαλαίας της είναι ορατά ακόμα και από το Σούνιο. Το άλλο ανάθημα είναι ένα χάλκινο άρμα από το ένα δέκατο των λαφύρων της νίκης κατά των Βοιωτών και των Χαλκιδέων της Εύβοιας. Εκεί υπάρχουν δύο ακόμα αναθήματα. Ο Περικλής του Ξανθίππου και το πιο αξιοθέατο από τα έργα του Φειδία, ένα άγαλμα της Αθηνάς, η οποία από αυτούς που την αφιέρωσαν αποκαλείται Λημνία.

Σύμφωνα με τον Λουκιανό - Εἰκόνες 6

[Εἰκόνες 6 ] Λυκῖνος - Καὶ μὴν ἤδη σοι ὁρᾶν παρέχει γιγνομένην τὴν εἰκόνα, ὧδε συναρμόζων, τῆς ἐκ Κνίδου ἡκούσης μόνον τὴν κεφαλὴν λαβών οὐδὲν γὰρ τοῦ ἄλλου σώματος γυμνοῦ ὄντος δεήσεται• τὰ μὲν ἀμφὶ τὴν κόμην καὶ μέτωπον ὀφρύων τε τὸ εὔγραμμον ἐάσει ἔχειν ὥσπερ ὁ Πραξιτέλης ἐποίησεν, καὶ τῶν ὀφθαλμῶν δὲ τὸ ὑγρὸν ἅμα τῷ φαιδρῷ καὶ κεχαρισμένῳ, καὶ τοῦτο διαφυλάξει κατὰ τὸ Πραξιτέλει δοκοῦν τὰ μῆλα δὲ καὶ ὅσα τῆς ὄψεως ἀντωπὰ παρ᾽ Ἀλκαμένους καὶ τῆς ἐν κήποις λήψεται, καὶ προσέτι χειρῶν ἄκρα καὶ καρπῶν τὸ εὔρυθμον καὶ δακτύλων τὸ εὐάγωγον εἰς λεπτὸν ἀπολῆγον παρὰ τῆς ἐν κήποις καὶ ταῦτα. Τὴν δὲ τοῦ παντὸς προσώπου περιγραφὴν καὶ παρειῶν τὸ ἁπαλὸν καὶ ῥῖνα σύμμετρον ἡ Λημνία παρέξει καὶ Φειδίας: ἔτι καὶ στόματος ἁρμογὴν αὐτὸς καὶ τὸν αὐχένα, παρὰ τῆς Ἀμαζόνος λαβών ἡ Σωσάνδρα δὲ καὶ Κάλαμις αἰδοῖ κοσμήσουσιν αὐτήν, καὶ τὸ μειδίαμα σεμνὸν καὶ λεληθὸς ὥσπερ τὸ ἐκείνης ἔσται• καὶ τὸ εὐσταλὲς δὲ καὶ κόσμιον τῆς ἀναβολῆς παρὰ τῆς Σωσάνδρας, πλὴν ὅτι ἀκατακάλυπτος αὕτη ἔσται τὴν κεφαλήν. τῆς ἡλικίας δὲ τὸ μέτρον ἡλίκον ἂν γένοιτο, κατὰ τὴν ἐν, Κνίδῳ ἐκείνην μάλιστα. Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο κατὰ τὸν Πραξιτέλη μεμετρήσθω. Τί σοι, ὦ Πολύστρατε, δοκεῖ; καλὴ γενήσεσθαι ἡ εἰκών; - από τη Βικιθήκη Λουκιανος - Εἰκόνες ' ^[4]

[Εἰκόνες 6].. ΛΥΚ. ...Από την Αφροδίτη της Κνίδου θα λάβει μόνο το κεφάλι • δεν θα χρειασθεί τίποτε από το άλλο σώμα, το οποίον είναι γυμνό . Την κόμη, το μέτωπο και τις ωραίες γραμμές των φρυδιών θ' αφήσει όπως τα έκαμε ο Πραξιτέλης, θα διατηρήσει επίσης την υγρότητα των οφθαλμών ομού με την φαιδρότητα και την χάριν, όπως τα θέλει ο Πραξιτέλης. Τα δε μήλα και όλα τα άλλα εξέχοντα μέρη του προσώπου θα λάβει από τον Αλκαμένη και την εν κήποις, προσέτι δε τα άκρα των χειρών και των καρπών την ευρυθμία και τους στρογγυλούς δακτύλους τους λεπτυνόμενους κατά τα άκρα. Το όλο περίγραμμα του προσώπου, την αβρότητα των παρειών και την σύμμετρη μύτη θα δώσουν η Λημνία και ο Φειδίας. Ο ίδιος θα μας δώσει και του στόματος την αρμονική σχισμή και τον αυχένα της Αμαζόνας του• η δε Σωσάνδρα και ο Κάλαμις θα την στολίσουν με την αιδημοσύνη και θα της δώσουν το σεμνό και μόλις φαινόμενον μειδίαμα εκείνης. Και το ευσταλές και την σεμνότητα του ιματισμού παρά της Σωσάνδρας επίσης θα λάβει, με την διαφορά μόνο ότι η δική μας θα έχει την κεφαλή άσκεπη. Ανάστημα θα έχει ίσον με την Κνιδία Αφροδίτη και ο Πραξιτέλης θα μας δώσει και τις αναλογίες αυτές. Τώρα πώς σου φαίνεται, Πολύστρατε; θα γίνει ωραίο το άγαλμά μας;