Η Συγκριτική Θρησκειολογία αποτελεί ένα κλάδο της μελέτης των θρησκειών, ο οποίος εστιάζει στη συστηματική σύγκριση των δογμάτων, των πρακτικών, των θεμάτων και των επιδράσεων (συμπεριλαμβανομένων των μεταναστεύσεων) των θρησκειών του κόσμου. Μέσα από αυτή τη συγκριτική μελέτη, επιτυγχάνεται μία βαθύτερη κατανόηση των θεμελιωδών φιλοσοφικών ζητημάτων που άπτονται της θρησκείας, όπως η ηθική, η μεταφυσική και η φύση και οι μορφές σωτηρίας. Επιπλέον, λαμβάνονται υπόψη οι καταβολές και οι ομοιότητες που εντοπίζονται μεταξύ των διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων, ενισχύοντας έτσι την κατανόηση των ανθρωπίνων πεποιθήσεων και πρακτικών σε σχέση με το ιερό, το υπερβατικό, το πνευματικό και το θείο (Paden, 2009)^[1].

Στο πλαίσιο της Συγκριτικής Θρησκειολογίας, χρησιμοποιείται συχνά μια γεωγραφική κατάταξη για τις κύριες θρησκείες του κόσμου, οι οποίες διακρίνονται σε ομάδες όπως οι θρησκείες της Μέσης Ανατολής (συμπεριλαμβανομένων των Αβρααμικών θρησκειών και των Ιρανικών θρησκειών), οι θρησκείες της Ινδίας, της Ανατολικής Ασίας, της Αφρικής, της Αμερικής, της Ωκεανίας, και οι κλασικές ελληνιστικές θρησκείες. Παράλληλα, υπάρχουν και διάφορες κοινωνιολογικές προσεγγίσεις για την κατηγοριοποίηση των θρησκευτικών κινημάτων (Bowker, 2003).^[2]

Ιστορικά, οι μελετητές της Χρυσής Εποχής του Ισλάμ, όπως οι Αλ-Μπιρούνι (973–1050) και Ιμπν Χαζμ (994–1064), οι οποίοι θεωρούνται «πατέρες» της σύγχρονης συγκριτικής θρησκειολογίας, πραγματοποίησαν σημαντικές συγκριτικές μελέτες θρησκευτικού πλουραλισμού. Τα έργα τους υπήρξαν καθοριστικά στον τομέα της θεολογίας και της φιλοσοφίας. Κατά τον 17ο αιώνα, λόγιοι όπως ο Αθανάσιος Κίρχερ και ο Σερ Τόμας Μπράουν έθεσαν τις βάσεις για την συγκριτική μελέτη των θρησκειών, ενώ κατά τον 19ο αιώνα, κοινωνικοί επιστήμονες όπως οι Μαξ Μίλλερ, Έντουαρντ Τάιλορ, Έμιλ Ντυρκέμ και Μαξ Βέμπερ έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στη συγκριτική μελέτη των «πρωτόγονων» θρησκειών (Paden, 2009).^[1]

Σύγχρονες κριτικές, όπως αυτή του Νίκολας ντε Λανζ, καθηγητή Εβραϊκών και Ιουδαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, υπογραμμίζουν ότι η Συγκριτική Θρησκειολογία αναπτύχθηκε μέσα στα πλαίσια της χριστιανικής θεολογίας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να προσεγγίζονται οι θρησκείες με πρότυπα που ταιριάζουν στο χριστιανικό μοντέλο. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η σύγκριση του Βουδισμού και των Κινεζικών Λαϊκών Θρησκειών, οι οποίες, σε αντίθεση με τις δυτικές θρησκείες, δεν θεωρούν απαραίτητο τον αποκλεισμό της πίστης σε άλλη θρησκεία. Παράλληλα, η συγκριτική μελέτη θρησκειών όπως ο Ινδουισμός και ο Βουδισμός αποκαλύπτει ότι αυτές οι θρησκευτικές παραδόσεις δεν μοιράζονται απαραίτητα την έννοια της σωτηρίας ως αιώνιας ζωής μετά θάνατον, αλλά εστιάζουν περισσότερο στη λύτρωση μέσω της διακοπής του κύκλου των μετενσαρκώσεων (Goetz & Taliaferro, 2022^[3]).

Γεωγραφική Κατάταξη Θρησκειών

Σύμφωνα με τον Charles Joseph Adams, στη Συγκριτική Θρησκειολογία χρησιμοποιείται μια κοινή γεωγραφική κατάταξη των θρησκειών, που περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες:

• Θρησκείες της Μέσης Ανατολής: Περιλαμβάνουν τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό, το Ισλάμ, τον Ζωροαστρισμό και διάφορες αρχαίες λατρείες.
• Θρησκείες της Ανατολικής Ασίας: Περιλαμβάνουν τον Κομφουκιανισμό, τον Ταοϊσμό, τις σχολές Μαχαγιάνα Βουδισμού και το Σιντοϊσμό.
• Θρησκείες της Ινδίας: Περιλαμβάνουν τον Ινδουισμό, τον πρώιμο και τον Θιβετανό Βουδισμό, τον Ζαϊνισμό και τον Σιχισμό.
• Αφρικανικές θρησκείες: Τα αυτόχθονα θρησκευτικά συστήματα των λαών της Αφρικής, εξαιρουμένης της αρχαίας Αιγυπτιακής θρησκείας.
• Θρησκείες της Αμερικής: Οι πεποιθήσεις και πρακτικές των ιθαγενών λαών της Βόρειας και Νότιας Αμερικής.
• Θρησκείες της Ωκεανίας: Θρησκευτικά συστήματα των λαών των νησιών του Ειρηνικού, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας.
• Αρχαίες Ελληνικές και Ρωμαϊκές θρησκείες: Και οι ελληνορωμαϊκές τους απόγονοι.

Θρησκείες της Μέσης Ανατολής

Οι Αβρααμικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλάμ) αποτελούν σημαντικό μέρος των θρησκειών της Μέσης Ανατολής και αναγνωρίζουν τον Αβραάμ ως κεντρική μορφή στην ιερή τους ιστορία (Jouili, 2019^[4]). Ο Ιουδαϊσμός θεωρείται από τους οπαδούς του η έκφραση της διαθήκης μεταξύ του Θεού και του λαού του Ισραήλ. Οι Χριστιανοί βλέπουν τον Ιησού ως τον εκπληρωτή των προφητειών της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ το Ισλάμ θεωρεί τη Βίβλο και τις άλλες γραφές παραμορφωμένες και αναγνωρίζει το Κοράνιο ως την τελική αποκάλυψη του Θεού στον προφήτη Μωάμεθ (Nasr, 2006)^[5].

Θρησκείες της Ινδίας

Οι θρησκείες της Ινδίας αναπτύχθηκαν στη Νότια Ασία και περιλαμβάνουν τον Ινδουισμό, τον Βουδισμό, τον Ζαϊνισμό και τον Σιχισμό. Αυτές οι θρησκείες μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, όπως η έννοια του κάρμα και η αναγέννηση. Ο Ινδουισμός θεωρείται η "μητέρα" των υπόλοιπων ινδικών θρησκειών, ενώ ο Βουδισμός θεωρεί τον Γκαουτάμα Βούδα ως μετενσάρκωση του θεού Βίσνου σύμφωνα με τον Ινδουισμό (Bowker, 2003)^[6].

Θρησκείες της Ανατολικής Ασίας

Οι θρησκείες της Ανατολικής Ασίας, όπως ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός, επικεντρώνονται στην έννοια του Ταό, που αντιπροσωπεύει τη φυσική τάξη του σύμπαντος. Σημαντικές αλληλεπιδράσεις υπήρξαν μεταξύ του Βουδισμού και των Ταοϊκών θρησκειών, ιδίως με την εμφάνιση του Ζεν Βουδισμού στην Ιαπωνία, που επηρεάστηκε από την κινέζικη παράδοση Τσαν (D’Costa, 2000)^[7].