Comisiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Dynol
 Adeilad yr UN yn Genefa | |
| Enghraifft o'r canlynol | pwyllgor, sefydliad a sefydlwyd gan y Cenhedloedd Unedig, comisiwn hawliau dynol, corff hawliau dynol sy'n seiliedig ar siarter, sefydliad  |
|---|---|
| Daeth i ben | 5 Mawrth 2006 |
| Dechrau/Sefydlu | 12 Awst 1947 |
| Olynwyd gan | Cyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig |
| Yn cynnwys | Independent Expert on Somalia |
| Isgwmni/au | Cyngor Economaidd a Chymdeithasol y Cenhedloedd Unedig, Independent Expert on Somalia |
| Pencadlys | Genefa |
Roedd Comisiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Dynol (UNCHR) yn gomisiwn swyddogaethol o fewn fframwaith cyffredinol y Cenhedloedd Unedig o 1946 nes iddo gael ei ddisodli gan Gyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig yn 2006. Roedd yn is-gorff i Gyngor Economaidd a Chymdeithasol y Cenhedloedd Unedig (ECOSOC), a chafodd gymorth hefyd yn ei waith gan Swyddfa Uchel Gomisiynydd Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig (UNOHCHR). Dyma oedd prif fecanwaith a fforwm rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig yn ymwneud â hyrwyddo a gwarchod hawliau dynol .
Ar 15 Mawrth 2006, pleidleisiodd Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig yn llethol i ddisodli UNCHR â Chyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig.[1]
Hanes
Sefydlwyd yr UNCHR ym 1946 gan ECOSOC, ac roedd yn un o'r ddau "Gomisiwn Gweithredol" cyntaf a sefydlwyd o fewn strwythur cynnar y Cenhedloedd Unedig (a'r llall oedd y Comisiwn ar Statws Menywod). Roedd yn gorff a grëwyd dan delerau Siarter y Cenhedloedd Unedig (yn benodol, o dan Erthygl 68) y mae holl aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig yn llofnodwyr iddo.
Cyfarfu am y tro cyntaf yn Ionawr 1947 a sefydlodd bwyllgor drafftio ar gyfer y Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol, a fabwysiadwyd gan y Cenhedloedd Unedig ar 10 Rhagfyr 1948.
Aeth y corff trwy ddau gyfnod gwahanol: rhwng 1947 a 1967, canolbwyntiodd ar hyrwyddo hawliau dynol a helpu cytuniadau cywrain gwladwriaethau, ond nid ar ymchwilio neu gondemnio troseddwyr.[2] Roedd yn gyfnod o gadw at yr egwyddor sofraniaeth yn llym.
Yn 1967, mabwysiadodd y Comisiwn ymyrraeth (interventionism) fel ei bolisi. Cyd-destun y degawd oedd Dadwladychu (Decolonization) Affrica ac Asia, a phwysodd llawer o wledydd y cyfandir am bolisi mwy gweithredol y Cenhedloedd Unedig ar faterion hawliau dynol, yn enwedig yng ngoleuni troseddau apartheid enfawr yn Ne Affrica. Roedd y polisi newydd yn golygu y byddai'r Comisiwn hefyd yn ymchwilio ac yn cynhyrchu adroddiadau ar droseddau.
Er mwyn caniatáu i'r polisi newydd hwn gael ei gyflawni'n well, digwyddodd newidiadau eraill. Yn y 1970au, crëwyd grwpiau gwaith daearyddol-ganolog. Byddai'r grwpiau hyn yn arbenigo mewn ymchwilio i droseddau mewn rhanbarth penodol neu hyd yn oed un wlad, fel yn achos Chile. Yn y 1980au crewyd grwpiau gwaith a oedd yn arbenigo mewn mathau penodol o gam-drin.
Fodd bynnag, ni lwyddodd yr un o'r mesurau hyn i wneud y Comisiwn mor effeithiol a ddymunwyd, yn bennaf oherwydd presenoldeb troseddwyr hawliau dynol a gwleidyddoli'r corff. Yn ystod y blynyddoedd canlynol pardduwyd enw da UNCHR gan weithredwyr a llywodraethau fel ei gilydd.
Cynhaliodd y Comisiwn ei gyfarfod olaf yn Genefa ar Fawrth 27, 2006 a daeth Cyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig yn ei le yn yr un flwyddyn.
Mandad
Bwriad y Comisiwn ar Hawliau Dynol oedd archwilio, monitro ac adrodd yn gyhoeddus ar sefyllfaoedd hawliau dynol mewn gwledydd neu diriogaethau penodol (a elwir yn fecanweithiau neu fandadau gwledydd) yn ogystal ag ar ffenomenau mawr o droseddau hawliau dynol ledled y byd (a elwir yn fecanweithiau neu fandadau thematig).[3] Disgwylir i adran Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig hefyd gynnal a diogelu'r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol.
Strwythur
Ar yr adeg y cafodd ei ddileu, roedd y Comisiwn yn cynnwys cynrychiolwyr o 53 aelod-wladwriaeth, a etholwyd gan aelodau ECOSOC. Nid oedd unrhyw aelodau parhaol: bob blwyddyn (ym Mai fel arfer), byddai oddeutu traean o'i seddi'n cael eu hethol a byddai'r rhai a ddewisir yn cael eu penodi am dymor o dair blynedd.
Dosrannwyd seddi ar y Comisiwn yn ôl rhanbarth, gan ddefnyddio mecanwaith Grwpiau Rhanbarthol y Cenhedloedd Unedig .
Gweithdrefnau arbennig
Sefydlodd y Comisiwn ar Hawliau Dynol 30 o weithdrefnau, neu fecanweithiau arbennig, i fynd i’r afael â sefyllfaoedd gwlad penodol neu faterion thematig megis rhyddid mynegiant a barn, artaith, yr hawl i fwyd, a’r hawl i addysg.
Gweler hefyd
- Pwyllgor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig
Cyfeiriadau
- ↑ "UN creates new human rights body". BBC. 15 Mawrth 2006.
- ↑ "Brief historic overview of the Commission". United Nations Human Rights Council. Cyrchwyd 22 Mehefin 2018.
- ↑ "Administrative Committee on Coordination (ACC)" (PDF). Administrative Committee on Coordination (ACC). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar February 19, 2014.