Wicipedia

De Corea

Gwlad yn nwyrain Asia

Gwlad yn nwyrain Asia yw Gweriniaeth Corea neu De Corea, wedi'i lleoli ar hanner deheuol Penrhyn Corea. Mae ganddi ffin tir â Gogledd Corea. Mae tua 25 miliwn o bobl, hanner poblogaeth o 51 miliwn y wlad yn byw o fewn ardal Seoul, prifddinas a dinas fwyaf y wlad.

De Corea
Gweriniaeth Corea
대한민국 (Coreeg)
Daehan Minguk ((RR)

Baner
ArwyddairDychmyga dy Gorea Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, gwladwriaeth gyfansoddiadol, gwlad Edit this on Wikidata
PrifddinasSeoul Edit this on Wikidata
Poblogaeth51,466,201 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd1 Mawrth 1919 (oddi wrth Japan)
AnthemAegwca Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethYoon Suk Yeol Edit this on Wikidata
Cylchfa amserAmser Safonol Corea, UTC+09:00, Asia/Seoul Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Coreeg, Iaith Arwyddo Coreeg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolDwyrain Asia, MIKTA Edit this on Wikidata
Arwynebedd100,295 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawY Môr Melyn, Môr y De, Môr Japan, Môr Dwyrain Tsieina Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaGogledd Corea, Gweriniaeth Pobl Tsieina, Japan Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau36°N 128°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth De Corea Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholY Cynulliad Cenedlaethol Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd De Corea Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethYoon Suk Yeol Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Arlywydd De Corea Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethYoon Suk Yeol Edit this on Wikidata
Map
Crefydd/EnwadProtestaniaeth, Bwdhaeth, Catholigiaeth Edit this on Wikidata
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$1,810,956 million, $1,665,246 million Edit this on Wikidata
Arianwon, Mun Corea Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant1.09 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.925 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Roedd pobl yn byw ym Mhenrhyn Corea mor gynnar â'r cyfnod Paleolithig Isaf (Hen Oes y Cerrig Isaf). Nodwyd ei deyrnas gyntaf ( sef y Gojoseon) yng nghofnodion Tsieineaidd yn gynnar yn y 7g CC. Yn dilyn uno Tair Teyrnas Corea yn Silla a Balhae ar ddiwedd y 7g, rheolwyd Corea gan linach Goryeo (918–1392) a llinach Joseon (1392-1897). Atodwyd Ymerodraeth Corea olynol yn 1910 i Ymerodraeth Japan. Daeth rheolaeth Japan yng Nghorea i ben yn dilyn yr ildiad yn yr Ail Ryfel Byd, ac ar ôl hynny rhannwyd Corea yn ddau barth ; parth gogleddol a feddiannwyd gan yr Undeb Sofietaidd a pharth deheuol a feddiannwyd gan yr Unol Daleithiau . Ar ôl i'r trafodaethau ar ailuno fethu, daeth yr olaf yn Weriniaeth Corea ym mis Awst 1948 tra daeth y cyntaf yn Ogledd Corea.

Ym 1950, ymladdwyd Rhyfel Corea, a welodd ymyrraeth helaeth gan y Cenhedloedd Unedig (drwy'r Unol Daleithiau) a oedd yn cefnogi'r De, tra derbyniodd y Gogledd gefnogaeth gan Tsieina a chan yr Undeb Sofietaidd. Ar ôl diwedd y rhyfel ym 1953, dechreuodd economi’r wlad godi, a chafwyd y cynnydd cyflymaf mewn cynnyrch mewnwladol crynswth (CMC) ar gyfartaledd yn y byd rhwng 1980 a 1990. Arweiniodd Brwydr June at ddiwedd rheolaeth awdurdodaidd ym 1987 ac erbyn hynny roedd y wlad yn cael ei hystyried ymhlith y democratiaethau mwyaf datblygedig yn Asia, gyda'r lefel uchaf o ryddid i'r wasg. Fodd bynnag, mae llygredd a sgandalau gwleidyddol wedi cynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf; mae pob un o’r pedwar cyn-lywydd byw yn Ne Corea wedi’u dedfrydu i’r carchar am amrywiol droseddau yn amrywio o gam-drin awdurdod i lwgrwobrwyo ac ysbeilio.[6]

Mae De Corea yn wlad ddatblygedig ac fe'i graddolwyd fel y seithfed wlad uchaf ar y Mynegai Datblygiad Dynol (HDI) yn rhanbarth Asia ac Ynysoedd y De. Mae ei heconomi wedi'i graddio fel y degfed fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol. Mae ei ddinasyddion yn mwynhau un o fandiau mwyaf llydan y rhyngrwyd Rhyngrwyd (a'r cyflymaf) yn y byd a'r rhwydwaith rheilffyrdd cyflymaf hefyd. Y wlad yw'r 5ed allforiwr mwyaf y byd a'r wythfed mewnforiwr mwyaf. De Corea oedd 7fed allyrrydd mwyaf o garbon yn y byd a'r 5ed allyrrydd mwyaf y pen.

Drwy'r 21g, mae De Corea wedi bod yn enwog am ei diwylliant pop dylanwadol, yn enwedig mewn cerddoriaeth K-pop, dramâu teledu a sinema, ffenomen y cyfeirir ati fel Wave Corea.[7][8][9][10] Mae'n aelod o Bwyllgor Cymorth Datblygu'r OECD, y G20, a Chlwb Paris.

Geirdarddiad

golygu
 
Mae'r enw Corea'n deillio o Goguryeo, a elwir hefyd yn Koryŏ, un o Dair Teyrnas Corea .

Mae'r enw Corea, neu Korea, yn deillio o'r enw Goryeo, a ddefnyddiwyd yn gyntaf gan deyrnas hynafol Goguryeo, a ystyriwyd yn bwer mawr yn Nwyrain Asia yn ystod y 5g fel ffurf fyrrach o'i henw.[11][12][13][14] Dilynodd teyrnas Goryeo o'r 10g Goguryeo,[15][16][17][18]  ac felly etifeddodd ei enw, fel a gofnodwyd gan y masnachwyr Persiaidd a ymwelodd fel "Corea".[19] Mae enw modern 'Koreia', yn ymddangos ar fapiau Portiwgaleg cyntaf yn 1568, gan João vaz Dourado fel Conrai[20] ac yn ddiweddarach ar ddiwedd yr 16g a dechrau'r 17g fel Korea (Corea) ar fapiau Teixeira Albernaz yn 1630.[21] Sylwer, felly, mae'r sillafiaf gyda "C" a ddaeth gyntaf, nid y "K".

Yn dilyn ildio Japan, ym 1945, mabwysiadwyd yr enw Gweriniaeth Korea (대한민국 /大韓民國)  byrfodd am "Gwladwriaeth Pobl Corea Fawr ' a 'the Republic of Korea' fel yr enw Saesneg, cyfreithiol ar y wlad newydd. Fodd bynnag, nid yw'n gyfieithiad uniongyrchol o'r enw Corea.[22] O ganlyniad, mae'r enw Corea "Daehan Minguk" weithiau'n cael ei ddefnyddio gan bobl De Corea, fel trawsenwad i gyfeirio at ethnigrwydd Corea (neu " hil ") yn ei chyfanrwydd, yn hytrach na thalaith De Corea yn unig.[22][23]

Gan mai dim ond rhan ddeheuol Penrhyn Corea yr oedd y llywodraeth yn ei reoli, bathwyd y term anffurfiol De Corea, gan ddod yn fwyfwy cyffredin yn y byd Gorllewinol. Tra bod De Coreiaid yn defnyddio Han (neu Hanguk) i gyfeirio at Koreiaid, fel pobl; mae Coreiaid y Gogledd a Choreiaid ethnig sy'n byw yn Tsieina a Japan yn defnyddio'r term Joseon.

Hanes

golygu

Corea Hynafol

golygu

Roedd pobl yn byw ym Mhenrhyn Corea mor gynnar â'r cyfnod Hen Oes y Cerrig Isaf.[24] Mae hanes Corea'n dechrau gyda sefydlu Joseon (a elwir hefyd yn "Gojoseon", neu Hen Joseon, i'w wahaniaethu â llinach y 14g) yn 2333 CC gan Dangun, yn ôl mytholeg Corea.[25][26] Cofnodwyd y gair Gojoseon mewn cofnodion Tsieineaidd ar ddechrau'r 7g.[27] Ehangodd Gojoseon nes iddo reoli Penrhyn gogledd Corea a rhannau o Manchuria. Honnwyd bod Gija Joseon wedi'i sefydlu yn 12g CC, ond mae ei fodolaeth a'i rôl wedi bod yn ddadleuol yn ddiweddar.[26][28]

Yn 108 CC, trechodd llinach Han Wiman Joseon a gosod pedwar cadlywydd ym mhenrhyn gogledd Corea. Syrthiodd neu enciliodd tri ohonyn nhw tua'r gorllewin o fewn ychydig ddegawdau. Wrth i orchymyn Lelang gael ei ddinistrio a'i ailadeiladu tua'r adeg hon, symudodd y lle yn raddol tuag at Liaodong. Felly, lleihawyd ei rym a dim ond fel canolfan fasnach y gwasanaethodd nes iddo gael ei orchfygu gan Goguryeo yn 313.[29][30]

Hanes creu'r ddwy Weriniaeth

golygu

Llywodraethwyd y penrhyn gan Ymerodraeth Corea o ddiwedd y 19eg ganrif i ddechrau'r 20g, pan gafod ei rheoli gan Japan yn 1910. Ar ddiwedd yr Ail Ryfel Byd peidiodd y cysylltiad hwn gyda Japan a rhannwyd y penrhyn yn ddau gyda Rwsia'n rheoli'r gogledd ac Unol Daleithiau America'n rheoli'r de. Ym 1948, dan oruchwyliaeth y Cenhedloedd Unedig, cynhaliwyd etholiadau yn y ddwy wlad a chyhoeddwyd dwy lywodraeth ar wahân yn y ddau ranbarth: Gwladwriaeth Ddemocrataidd Pobl Corea yn y gogledd a Gwladwiaeth Corea yn y de.

Cyhoeddodd y gogledd a'r de, yn eu tro, eu hawl sofran i reoli'r penrhyn cyfan a ffrwydrodd y dadlau'n rhyfel erbyn 1950: Rhyfel Corea. Yr anthem genedlaethol yw 애국가 ("Aegukga"; "Cân y Gwladgarwr").

Daearyddiaeth, hinsawdd a'r amgylchedd

golygu

Daearyddiaeth

golygu
 
Topograffi De Corea

Saif De Corea yn rhan ddeheuol Penrhyn Corea, sy'n ymestyn tua 1,100 km (680 mi) o dir mawr Asia. Ochr yn ochr â'r penrhyn mynyddig hwn mae'r Môr Melyn i'r gorllewin, a Môr Japan i'r dwyrain. Gorwedd ei rhan deheuol ar Gulfor Corea a Môr Dwyrain Tsieina.

Gorwedd y wlad, gan gynnwys ei holl ynysoedd, rhwng lledredau 33 ° a 39 ° G, a hydoedd 124 ° a 130 ° Dwy. Cyfanswm ei arwynebedd yw 100.032 km sg (38,622 mi sg).[31]

Gellir rhannu De Corea'n bedwar rhanbarth cyffredinol:

  • rhanbarth dwyreiniol o fynyddoedd uchel a gwastadeddau arfordirol cul;
  • rhanbarth gorllewinol o wastadeddau arfordirol eang, basnau afonydd a bryniau tonnog;
  • rhanbarth de-orllewinol o fynyddoedd a chymoedd;
  • a rhanbarth de-ddwyreiniol wedi'i ddominyddu gan fasn eang Afon Nakdong.[32] Mae De Corea'n gartref i dri ecoregions daearol: coedwigoedd collddail Canol Corea, coedwigoedd cymysg Manchuria, a choedwigoedd bythwyrdd bythol De Corea.[33]

Mae tirwedd De Corea'n fynyddig, ar y cyfan, ac nid yw'r rhan fwyaf ohono'n dir âr. Dim ond 30% o gyfanswm arwynebedd y tir yw'r iseldiroedd, a leolir yn bennaf yn y gorllewin a'r de-ddwyrain.

Ceir tua thair mil o ynysoedd, rhai bach yn bennaf mewn mannau anghyfannedd, oddi ar arfordiroedd gorllewinol a deheuol De Corea. Mae Jeju-do tua 100 km oddi ar arfordir deheuol De Corea. Hi yw ynys fwyaf y wlad, gydag arwynebedd o 1,845 km sg (712 mi sg). Jeju hefyd yn pwynt uchaf De Corea.[32]

Mae gan Dde Corea 20 parc cenedlaethol a lleoedd natur poblogaidd fel Caeau Te Boseong, Parc Ecolegol Bae Suncheon, a pharc cenedlaethol cyntaf Jirisan.[34]

Hinsawdd

golygu

Mae gan De Corea hinsawdd gyfandirol llaith a hinsawdd is-drofannol llaith, ac mae monsŵn Dwyrain Asia'n effeithio ar yr hinsawdd, gyda dyodiad yn drymach yn yr haf yn ystod tymor glawog byr o'r enw jangma ( 장마 ), sy'n dechrau ddiwedd mis Mehefin ac yn parhau tan diwedd Gorffennaf. Gall gaeafau fod yn oer iawn gyda'r tymheredd isaf yn gostwng o dan −20 °C (−4 °F) yn rhanbarth mewndirol y wlad: yn Seoul, amrediad tymheredd cyfartalog mis Ionawr yw −7 to 1 °C (19 to 34 °F), ac ystod tymheredd cyfartalog Awst yw 22 to 30 °C (72 to 86 °F) . Mae tymheredd y gaeaf yn uwch ar hyd arfordir y de ac yn sylweddol is yn mewndir mynyddig. Gall yr haf fod yn anghyffyrddus o boeth a llaith, gyda'r tymereddau'n uwch na 30 °C (86 °F) yn y rhan fwyaf o'r wlad. Mae gan De Corea bedwar tymor penodol; gwanwyn, haf, hydref a gaeaf. Mae'r gwanwyn fel arfer yn para o ddiwedd Mawrth i ddechrau Mai, yr haf o ganol Mai i ddechrau Medi, yr hydref o ganol Medi i ddechrau Tachwedd, a'r gaeaf o ganol Tachwedd i ganol Mawrth.

Mae'r glawiad yn disgyn yn bennaf yn ystod misoedd yr haf rhwng Mehefin a Medi. Ceir teiffwnau ar arfordir y de ar ddiwedd yr haf, sy'n dod â gwyntoedd cryfion, glaw trwm ac weithiau llifogydd. Mae'r dyodiad blynyddol ar gyfartaledd yn amrywio o 1,370 mm (54 modf) yn Seoul i 1,470 mm (58 mod) yn Busan. Gellir cymharu hyd gyda'r Crib Coch yng Nghymru, sy'n derbyn 4,473 mm (176 mod) o law mewn blwyddyn.

Amgylchedd

golygu
 
Mae Ynys Jeju yn Safle Treftadaeth y Byd UNESCO .
 
Mae afon Cheonggyecheon yn fan hamdden cyhoeddus yn Downtown Seoul.

Yn ystod 20 mlynedd gyntaf ymchwydd twf De Corea, ychydig o ymdrech a wnaed i ddiogelu'r amgylchedd.[35] Cafwyd diwydiannu heb heb ganiatad cynllunio a datblygu trefol di-gynllun, sydd wedi arwain at ddatgoedwigo a dinistrio gwlyptiroedd yn barhaus fel Fflat Llanw Songdo.[36] Fodd bynnag, bu ymdrechion diweddar i gydbwyso'r problemau hyn, gan gynnwys prosiect twf gwyrdd pum mlynedd $84 biliwn a reolir gan y llywodraeth yn anelu at hybu effeithlonrwydd ynni a thechnoleg werdd.[37]

Mae'r strategaeth economaidd werdd yn ailwampiad enfawr o ffocws o fewn economi De Corea, gan ddefnyddio bron i 2% o'r CMC cenedlaethol. Mae'r fenter werdd yn cynnwys rhwydwaith beiciau ledled y wlad, ynni solar a gwynt, gostwng cerbydau sy'n ddibynnol ar olew, cefnogi amser arbed golau dydd a defnydd helaeth o dechnolegau ecogyfeillgar fel LEDau mewn electroneg a goleuadau.[38] Mae'r wlad - sydd eisoes â rhwydwaith gwifrau mwya'r byd - yn bwriadu adeiladu rhwydwaith cenhedlaeth nesaf ledled y wlad a fydd 10 gwaith yn gyflymach na chyfleusterau band eang, er mwyn lleihau'r defnydd o ynni.[38]

Yn 2017, De Corea oedd y 7fed allyrrydd carbon mwya'r byd a'r 5ed allyrrydd mwyaf y pen. Addawodd yr arlywydd Moon Jae-in leihau allyriadau <a href="./Nwyon%20t%C5%B7%20gwydr" rel="mw:WikiLink" data-linkid="undefined" data-cx="{&quot;userAdded&quot;:true,&quot;adapted&quot;:true}">nwyon tŷ gwydr</a> - sy'n cyfrannu at newid yn yr hinsawdd - i ddim erbyn 2050.[39][40]

Yn ddiweddar daeth dŵr tap Seoul yn ddiogel i'w yfed, gyda swyddogion y ddinas yn ei frandio " Arisu " mewn ymgais i argyhoeddi'r cyhoedd.[41] Gwnaed ymdrechion hefyd gyda phrosiectau coedwigo. Prosiect arall gwerth miliynau o ddoleri oedd adfer Cheonggyecheon, nant a oedd yn rhedeg trwy ganol Seoul a oedd wedi ei phalmantu yn gynharach gan draffordd.[42] Un her fawr yw ansawdd aer, gyda glaw asid, sylffwr ocsidau, a stormydd llwch melyn blynyddol yn broblemau penodol.[35] Cydnabyddir bod llawer o'r anawsterau hyn yn ganlyniad i'r ffaith fod De Corea mor agos i Tsieina, sy'n llygrydd aer enfawr (yn 2021).[35] Roedd gan De Corea sgôr gymedrig Mynegai Uniondeb Tirwedd Coedwig 2019 o 6.02 / 10, gan ei osod yn 87fed yn fyd-eang allan o 172 o wledydd.[43]

Mae De Corea yn aelod o'r Protocol Antarctig-Amgylcheddol, Cytundeb Antarctig , Cytundeb Bioamrywiaeth, Protocol Kyoto (gan ffurfio'r Grŵp Uniondeb Amgylcheddol (EIG), ynghylch UNFCCC,[44] gyda Mecsico a'r Swistir ), Anialwch, Rhywogaethau mewn Perygl, Addasu Amgylcheddol, Gwastraff Peryglus, Cyfraith y Môr, Dympio Morol, Cytundeb Gwahardd Prawf Niwclear Cynhwysfawr (ddim mewn grym), Amddiffyn Haen Osôn, Llygredd Llongau, Pren Trofannol 83, Pren Trofannol 94, Gwlyptiroedd a Morfilod .[45]

Llywodraeth

golygu

Cyfansoddiad Gweriniaeth Corea sy'n pennu strwythur llywodraeth De Corea. Fel llawer o daleithiau democrataidd,[46] mae'r llywodraeth wedi'i rhannu'n dair cangen: gweithredol (ecseciwtif), barnwrol a deddfwriaethol. Mae'r canghennau gweithredol a deddfwriaethol yn gweithredu'n bennaf ar y lefel genedlaethol, er bod amryw o adrannau ecseciwtif hefyd yn cyflawni swyddogaethau lleol. Mae llywodraethau lleol yn lled-ymreolaethol, ac yn cynnwys cyrff gweithredol a deddfwriaethol eu hunain. Mae'r gangen farnwrol yn gweithredu ar lefelau cenedlaethol a lleol. Democratiaeth gyfansoddiadol, felly, yw De Corea.

 
Cynulliad Cenedlaethol De Corea

Mae'r cyfansoddiad wedi'i ddiwygio sawl tro ers ei gyhoeddi gyntaf ym 1948 ar ddiwrnod ei hannibyniaeth. Fodd bynnag, mae wedi cadw llawer o nodweddion eang ac mae'r wlad fwy neu lai wedi cael system arlywyddol gyda phrif weithredwr annibynnol.[47] O dan ei chyfansoddiad presennol cyfeirir at y wladwriaeth weithiau fel Chweched Gweriniaeth De Corea. Cynhaliwyd yr etholiad uniongyrchol cyntaf hefyd ym 1948.

Er i De Corea brofi cyfres o unbenaethau milwrol o'r 1960au hyd at y 1980au, mae wedi datblygu i fod yn ddemocratiaeth ryddfrydol lwyddiannus. Heddiw, mae Llyfr Ffeithiau'r Byd y CIA yn disgrifio democratiaeth De Corea fel "democratiaeth fodern sy'n gweithredu'n llawn".[48] Mae De Corea'n 45ed ar y Mynegai Canfyddiadau Llygredd, gyda sgôr o 57 allan o 100.[49]

Is-adrannau gweinyddol

golygu

Rhennir De Corea yn wyth talaith, un dalaith hunan-lywodraethol arbennig, saith dinas fetropolitaidd (dinasoedd hunan-lywodraethol sydd dim yn rhan o dalaith) ac un ddinas arbennig.

Map Enwch a Hangul Hanja Poblogaeth c
Dinas arbennig ( Teukbyeol-si ) a
Seoul 서울특별시 서울特別市b 9,830,452
Dinas fetropolitan ( Gwangyeok-si ) a
Busan 부산광역시 釜山廣域市 3,460,707
Daegu 대구광역시 大邱廣域市 2,471,136
Incheon 인천광역시 仁川廣域市 2,952,476
Gwangju 광주광역시 光州廣域市 1,460,972
Daejeon 대전광역시 大田廣域市 1,496,123
Ulsan 울산광역시 蔚山廣域市 1,161,303
Dinas hunan-lywodraethol arbennig ( Teukbyeol-jachi-si ) a
Sejong 세종특별자치시 世宗特別自治市 295,041
Talaith ( Gwneud ) a
Gyeonggi 경기도 京畿道 12,941,604
Gangwon 강원도 江原道 1,545,452
Gogledd Chungcheong 충청북도 忠淸北道 1,595,164
De Chungcheong 충청남도 忠淸南道 2,120,666
Gogledd Jeolla 전라북도 全羅北道 1,847,089
De Jeolla 전라남도 全羅南道 1,890,412
Gogledd Gyeongsang 경상북도 慶尙北道 2,682,897
De Gyeongsang 경상남도 慶尙南道 3,377,126
Talaith hunan-lywodraethol arbennig ( Teukbyeol-jachi-do ) a
Jeju 제주특별자치도 濟州特別自治道 661,511

Demograffeg

golygu
 
Pyramid poblogaeth De Corea yn 2016

Yn Ebrill 2016, amcangyfrifwyd bod poblogaeth De Corea oddeutu 50.8 miliwn gan Swyddfa Ystadegol Genedlaethol, gyda dirywiad parhaus ym mhoblogaeth oedran gweithio a chyfradd ffrwythlondeb llwyr.[50][51] Mae'r wlad yn nodedig am ei dwysedd poblogaeth, a amcangyfrifwyd yn 505 y cilomedr sgwâr yn 2015,[50] fwy na 10 gwaith y cyfartaledd byd-eang. Ar wahân i ficro-wladwriaethau a dinas-wladwriaethau, De Corea yw trydedd wlad fwyaf poblog y byd.[52] Mae'r mwyafrif o Dde Coreiaid yn byw mewn ardaloedd trefol, oherwydd mudo cyflym o gefn gwlad yn ystod ehangiad economaidd cyflym y wlad yn y 1970au, 1980au a'r 1990au.[53] Prifddinas Seoul hefyd yw dinas a phrif ganolfan ddiwydiannol fwya' wlad. Yng nghyfrifiad 2005, roedd gan Seoul boblogaeth o 10 miliwn. Mae gan Ardal Prifddinas Genedlaethol Seoul 25 miliwn o drigolion (tua hanner poblogaeth gyfan De Corea) sy'n golygu mai hon yw ardal fetropolitan ail fwyaf y byd. Mae dinasoedd mawr eraill yn cynnwys Busan (3.5 miliwn), Incheon (3 miliwn), Daegu (2.5 miliwn) a Daejeon (1.4 miliwn).[54]

Addysg

golygu
 
Ystyrir mai Prifysgol Genedlaethol Seoul yw'r brifysgol fwyaf clodfawr yn Ne Corea.

Ystyrir yn gyffredinol fod De Corea yn un o'r gwledydd OECD sy'n perfformio orau mewn darllen llythrennedd, mathemateg a gwyddorau drwy'r byd, gyda'r myfyriwr ar gyfartaledd yn sgorio 519, o'i gymharu â chyfartaledd yr OECD o 492, gan ei osod yn nawfed yn y byd. Mae gan y wlad un o'r gweithluoedd mwyaf dysgedig yn y byd ymhlith gwledydd yr OECD.[55][56][57][58]  Mae'r wlad yn adnabyddus am ei hagwedd hynod eithafol ar addysg, sydd bron yn obsesiwn cenedlaethol o addysg, yn ôl llawer.[59][60] Mae'r obsesiwn hwn wedi dal y genedl yn gyson ar frig y safleoedd addysg fyd-eang. Yn 2014, daeth De Corea'n ail ledled y byd (ar ôl Singapor) yn y safleoedd cenedlaethol o sgoriau mathemateg a gwyddoniaeth myfyrwyr gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD).[61]

Mae addysg uwch yn fater difrifol yng nghymdeithas De Corea, lle mae'n cael ei ystyried yn un o gonglfeini sylfaenol bywyd De Corea. Caiff addysg ei hystyried yn flaenoriaeth uchel gan deuluoedd y wlad, gan fod llwyddiant mewn addysg yn aml yn destun balchder i deuluoedd ac o fewn cymdeithas yn Ne Corea, ac mae'n anghenraid i wella safle economaidd-gymdeithasol rhywun o fewn y gymdeithas.[62][63][64] Mae'r fynedfa i sefydliad addysg uwch haen uchaf yn arwain at swydd coler wen fawreddog, ddiogel sy'n talu'n dda gyda'r llywodraeth, banciau, neu gyd-dyriad mawr o Dde Corea fel Samsung, Hyundai neu LG Electronics.[65]

Y tair prifysgol orau yn Ne Corea, y cyfeirir atynt yn aml fel "SKY", yw Prifysgol Genedlaethol Seoul, Prifysgol Korea a Phrifysgol Yonsei.[66][67] Mae bywyd myfyriwr o Dde Corea ar gyfartaledd yn troi o amgylch addysg, gyda chystadleuaeth ddwys am y graddau uchaf, pwysau i lwyddo'n academaidd.[67] Ceir tabŵ diwylliannol mawr yng nghymdeithas De Corea ynghlwm wrth y rhai nad ydynt wedi cyflawni addysg brifysgol ffurfiol, lle mae'r rhai nad oes ganddynt raddau prifysgol yn wynebu rhagfarn gymdeithasol ac yn aml yn cael eu hystyried gan eraill fel dinasyddion eilradd, diffygiol. Mae hyn yn aml yn arwain at lai o gyfleoedd ar gyfer cyflogaeth, gwella eich sefyllfa economaidd-gymdeithasol a rhagolygon ar gyfer priodas.[68][69]

Iaith

golygu

Coreeg yw iaith swyddogol De Corea, ac mae'n cael ei dosbarthu gan y mwyafrif o ieithyddion fel iaith ynysig (felly hefyd y Basgeg). Mae'n ymgorffori nifer sylweddol o eiriau benthyg o'r Tsieinëeg. Defnyddia'r iaith system ysgrifennu frodorol o'r enw Hangul, a grëwyd ym 1446 gan King Sejong, i ddarparu dewis arall cyfleus i'r symbolau Hanja Tsieineaidd, clasurol a oedd yn anodd eu dysgu ac nad oeddent yn gweddu i'r Coreeg. Mae De Corea'n dal i ddefnyddio rhai cymeriadau Hanja Tsieineaidd mewn meysydd cyfyngedig, megis cyfryngau print a dogfennaeth gyfreithiol.

Mae gan yr iaith Coreeg yn Ne Corea dafodiaith safonol o'r enw Seoul (ar ôl y brifddinas), gyda 4 grŵp tafodiaith iaith Corea ychwanegol yn cael eu defnyddio ledled y wlad.

Heddiw mae bron pob myfyriwr o Dde Corea'n dysgu Saesneg trwy gydol eu haddysg, gyda rhai yn dewis Japaneeg neu Mandarin hefyd.[70]

Crefydd

golygu

Religion in South Korea (2015 census)[71][72]      Irreligious (56.1%)     Protestantism (19.7%)     Korean Buddhism (15.5%)     Catholicism (7.9%)     Other (0.8%)

Yn ôl canlyniadau cyfrifiad 2015, datganodd mwy na hanner poblogaeth De Corea (56.1%) nad oeddent yn gysylltiedig ag unrhyw sefydliadau crefyddol. Mewn arolwg yn 2012, datganodd 52% eu bod yn "grefyddol", dywedodd 31% nad oeddent "ddim yn grefyddol" a nododd 15% eu bod yn " anffyddwyr argyhoeddedig". O'r bobl sy'n gysylltiedig â sefydliad crefyddol, mae'r mwyafrif yn Gristnogion a Bwdistiaid. Yn ôl cyfrifiad 2015, roedd 27.6% o’r boblogaeth yn Gristnogion (nododd 19.7% eu hunain yn Brotestaniaid, 7.9% fel Catholigion) a 15.5% yn Fwdistiaid. Ymhlith y crefyddau eraill mae Islam a cheir 130,000 Mwslim, gweithwyr mudol yn bennaf o Bacistan a Bangladesh a 35,000 Mwslimiaid o Gorea ei hun[73].

Ar y cyfan, rhwng cyfrifiad 2005 a 2015, bu dirywiad bach mewn Cristnogaeth (i lawr o 29% i 27.6%), dirywiad sydyn mewn Bwdhaeth (i lawr o 22.8% i 15.5%), a chynnydd yn y boblogaeth dgrefydd ( o 47.2% i 56.9%).

Iechyd

golygu

Mae gan Dde Corea system gofal iechyd cyffredinol, yn wir, mae ganddi'r system gofal iechyd ail orau'r byd.[74]

Hunanladdiad yn Ne Corea yw'r 10fed uchaf yn y byd yn ôl Sefydliad Iechyd y Byd, yn ogystal â'r gyfradd hunanladdiad uchaf yn yr OECD.[75]

Mae gan ysbytai De Corea offer a chyfleusterau meddygol datblygedig ar gael yn rhwydd, yn 4ydd ar gyfer unedau MRI y pen a 6ed ar gyfer sganwyr CT y pen yn yr OECD. Roedd ganddi hefyd ail nifer fwyaf yr OECD o welyau ysbyty i bob 1000 o bobl - gyda 9.56 gwely.

Mae disgwyliad oes wedi bod yn cynyddu'n gyflym ac yn 2015 roedd De Corea yn yr 11eg safle yn y byd o ran disgwyliad oes: yn 82.3 blynedd yn ôl Sefydliad Iechyd y Byd.[76] Mae ganddi hefyd y disgwyliad oes trydydd uchaf wedi'i addasu yn ôl iechyd yn y byd.[77]

Cysylltiadau tramor

golygu
 
Cyn Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig (2007–2016), Ban Ki-moon

Cynhalidodd De Corea gysylltiadau diplomyddol â mwy na 188 o wledydd dros y degawdau diwethaf. Mae'r wlad hefyd wedi bod yn aelod o'r Cenhedloedd Unedig ers 1991, pan ddaeth yn aelod-wladwriaeth ar yr un pryd â Gogledd Corea. Ar 1 Ionawr 2007, gwasanaethodd cyn Weinidog Tramor De Corea, Ban Ki-moon, fel Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig rhwng 2007 a 2016. Mae hefyd wedi datblygu cysylltiadau â Chymdeithas Cenhedloedd De-ddwyrain Asia fel aelod o ASEAN Plus tri, corff o arsylwyr, ac Uwchgynhadledd Dwyrain Asia (EAS).

Yn Nhachwedd 2009, ymunodd De Corea â Phwyllgor Cymorth Datblygu OECD, gan nodi'r tro cyntaf i gyn-wlad sy'n derbyn cymorth ymuno â'r grŵp fel aelod-rhoddwr.

Cynhaliodd De Corea Uwchgynhadledd G-20 yn Seoul yn Nhachwedd 2010, blwyddyn pan welodd De Corea a’r Undeb Ewropeaidd lansio cytundeb masnach rydd (FTA) i leihau rhwystrau sy'n atal masnachu. Aeth De Corea ymlaen i arwyddo Cytundeb Masnach Rydd gyda Chanada ac Awstralia yn 2014, ac un arall gyda Seland Newydd yn 2015.

Gogledd Corea

golygu

Mae Gogledd a De Corea'n hawlio sofraniaeth lwyr dros y penrhyn cyfan a'r ynysoedd pellennig.[78] Er gwaethaf eu gelyniaeth, mae ymdrechion cymodi wedi parhau ers i'r ddwy wlad wahanu. Gweithiodd gwleidyddion fel Kim Koo i gysoni’r ddwy lywodraeth hyd yn oed ar ôl Rhyfel Corea.[79] Gyda gelyniaeth hirsefydlog yn dilyn Rhyfel Corea rhwng 1950 a 1953, llofnododd Gogledd Corea a De Corea gytundeb i fynd ar drywydd heddwch[80] ar 4 Hydref 2007, gyda Roh Moo-Hyun ac arweinydd Gogledd Corea, Kim Jong-il, yn arwyddo cytundeb wyth pwynt ar faterion heddwch parhaol, sgyrsiau lefel uchel, cydweithredu economaidd, adnewyddu gwasanaethau trên, priffyrdd a theithio awyr, a chymal perthnasol i'r Gemau Olympaidd.[80]

 
Arweinydd Gogledd Corea, Kim Jong-un ac Arlywydd De Corea, Moon Jae-in, yn ysgwyd llaw y tu mewn i'r Tŷ Heddwch

Er gwaethaf y "Polisi Heulwen" ac ymdrechion i gymodi, cymhlethwyd y cynnydd gan brofion taflegryn Gogledd Corea yn 1993, 1998, 2006, 2009, a 2013. Erbyn dechrau 2009, roedd y berthynas rhwng Gogledd a De Corea yn llawn tyndra; adroddwyd bod Gogledd Corea wedi defnyddio taflegrau,[81] dod â’i gytundebau blaenorol gyda De Corea i ben,[82] a bygythwyd De Corea a’r Unol Daleithiau i beidio ag ymyrryd â lansiad lloeren yr oedd wedi’i gynllunio.[83] Mae Gogledd a De Corea yn dal i ryfel yn dechnegol (heb erioed arwyddo cytundeb heddwch ar ôl Rhyfel Corea) ac yn rhannu ffin gaerog fwya'r byd.[84]

Cyhoeddodd yr Arlywydd Lee Myung-bak ym Mai 2010 y byddai Seoul yn torri pob masnach â Gogledd Corea fel rhan o fesurau a anelwyd yn bennaf at daro’n ôl ar Ogledd Corea, yn ddiplomyddol ac yn ariannol, ac eithrio Cyd-brosiect Diwydiannol Kaesong a chymorth dyngarol.[85] Bygythiodd Gogledd Corea i dorri pob cysylltiad i ddechrau, i ddileu’r cytundeb blaenorol o beidio â bod yn ymosodol, a diarddel yr holl Dde Coreiaid o barth diwydiannol ar y cyd yn Kaesong, ond ôl-draciodd ar ei bygythiadau a phenderfynu parhau â’i gysylltiadau â De Corea. Er gwaethaf y cysylltiadau parhaus, mae Rhanbarth Diwydiannol Kaesong wedi gweld gostyngiad mawr mewn buddsoddiad a gweithlu o ganlyniad i'r gwrthdaro milwrol hwn. Yn Chwefror 2016, caewyd cyfadeilad Kaesong gan Seoul mewn ymateb i lansiad roced Gogledd Corea yn gynharach yn y mis [86], a gondemniwyd yn unfrydol gan Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig.[87] Mae etholiad 2017 yr Arlywydd Moon Jae-in wedi gweld newid mewn dull tuag at y Gogledd, a defnyddiodd y ddwy ochr Gemau Olympaidd y Gaeaf 2018 a gynhaliwyd yn Ne Corea fel cyfle i ymgysylltu,[88] gyda dirprwyaeth wleidyddol uwch iawn o Ogledd Corea a anfonwyd at y gemau, ynghyd ag ymweliad dwyochrog gan uwch aelodau cabinet De Corea â'r Gogledd yn fuan wedi hynny.[89]

Milwrol

golygu

Mae tensitbau rhwng y ddwy wlad (Gogledd a De Corea) wedi ysgogi De Corea i ddyrannu 2.6% o’i CMC a 15% o holl wariant y llywodraeth i’w byddin (cyfran y Llywodraeth o CMC: 14.967%), ac mae'n parhau i gynnal consgripsiwn gorfodol i ddynion.[90] O ganlyniad, mae gan Dde Corea y seithfed nifer fwyaf y byd o filwyr gweithredol (599,000 yn 2018), nifer ucha'r byd o filwyr wrth gefn (3,100,000 yn 2018)[91] a'r ddegfed gyllideb amddiffyn fwyaf. O 2019 ymlaen mae gan Dde Corea gyllideb amddiffyn o $43.1 biliwn ac yn 2020 roedd y wlad yn cael ei hystyried fel y 6ed grym milwrol mwyaf pwerus yn y byd.[92]

Mae byddinoedd De Corea'n cynnwys y Fyddin (ROKA), y Llynges (ROKN), y Llu Awyr (ROKAF), a'r Corfflu Morol (ROKMC), a lluoedd wrth gefn.[93] Lleolir llawer o'r grymoedd hyn ger Parth Anfilwrol Corea (Korean Demilitarized Zone). Yn gyfansoddiadol mae'n ofynnol i bob gwryw o Dde Corea wasanaethu yn y fyddin, fel arfer am gyfnod o 18 mis.[94]

Cefnogaeth filwrol yr Unol Daleithiau

golygu

Mae'r Unol Daleithiau wedi lleoli mintai sylweddol o filwyr i amddiffyn De Corea yn y wlad. Yn 2021 roedd tua 28,500 o bersonél milwrol yr Unol Daleithiau wedi'u lleoli yn Ne Corea[95]. Ceir unedau daear ac awyr yn bennaf, wedi eu neilltuo i USFK (United States Forces Korea) a'u neilltuo'n bennaf i Wythfed Byddin yr Unol Daleithiau yr UD a Seithfed Llu Awyr Llu Awyr yr UD. Maent wedi'u lleoli mewn mannau yn Osan, Kunsan, Yongsan, Dongducheon, Sungbuk, Camp Humphreys, a Daegu, yn ogystal ag yn Camp Bonifas yn Ardal Ddiogelwch ar y Cyd DMZ.

Economi

golygu
Cyfran o
Gynnyrch Mewnwladol
Crynswth y byd (PPP) [96]
Blwyddyn Rhan
1980 0.63%
1990 1.18%
2000 1.55%
2010 1.65%
2017 1.60%

Mae economi gymysg De Corea[97][98] yn 10fed ar safle CMC enwol [99] a 13eg o ran pŵer prynu (purchasing power parity) yn y byd, gan ei nodi fel un o brif economïau G-20. Fe'i hystyrir yn wlad ddatblygedig gydag economi incwm uchel a hi yw aelod-wlad fwyaf diwydiannol yr OECD. Mae brandiau De Corea fel LG Electronics a Samsung yn enwog yn rhyngwladol ac wedi ennill enw da i Dde Corea am ei electroneg o safon ac am nwyddau eraill.[100]

Mae ei buddsoddiad enfawr mewn addysg wedi mynd â'r wlad o anllythrennedd tlawd i bwerdy technolegol rhyngwladol o bwys. Oherwydd ei gweithlu medrus, codwyd economi'r wlad i lefel uchel iawn ac mae bellach ymhlith y gwledydd mwyaf addysgedig yn y byd gydag un o'r canrannau uchaf o'i dinasyddion a gradd addysg drydyddol.[101] Roedd economi De Corea'n un o'r gwledydd a dyfodd gyflymaf yn y byd rhwng dechrau'r 1960au a diwedd y 1990au, ac roedd yn dal i fod yn un o'r gwledydd datblygedig a dyfodd gyflymaf yn y 2000au, ynghyd â Hong Kong, Singapor a Taiwan, y tri Teigr Asiaidd arall.[102] Cofnodwyd y cynnydd cyflymaf mewn CMC y pen ar gyfartaledd yn y byd yma, rhwng 1980 a 1990.[103] Mae DeCoreiaid yn cyfeirio at y twf hwn fel "y Gwyrth ar Afon Han".[104] Dibynna economi'r wlad ar fasnach ryngwladol, ac yn 2014, De Corea oedd y pumed allforiwr mwyaf a'r seithfed-fewnforiwr mwyaf yn y byd.

De Corea oedd un o'r ychydig wledydd datblygedig a lwyddodd i osgoi dirwasgiad yr argyfwng ariannol byd-eang 2007-08.[105] Cyrhaeddodd ei gyfradd-twf economaidd 6.2% yn 2010 (y twf cyflymaf ers wyth mlynedd ar ôl twf sylweddol 7.2% yn 2002),[106] adferiad sydyn o gyfraddau twf economaidd o 2.3% yn 2008 a 0.2% yn 2009. Arhosodd y gyfradd ddiweithdra yn Ne Corea hefyd yn isel yn 2009, sef 3.6%.[107]

Daeth De Corea'n aelod o'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) ym 1996.

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "South Korea's troubling history of jailing ex-presidents". AEI. 9 Hydref 2018.
  2. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). "Former South Korean president sentenced to prison | DW | 30 Tachwedd 2020". DW.COM (yn Saesneg). Cyrchwyd 10 Chwefror 2021.
  3. ↑ "Ex-President Roh Tae-woo to Pay Remainder of Massive Fine". The Chosunilbo (yn Saesneg). 22 Awst 2013. Cyrchwyd 27 Hydref 2019.
  4. ↑ "South Korea : President's impeachment on a background of political scandal". Perspective Monde (yn Ffrangeg). Université de Sherbrooke. 7 Chwefror 2017.
  5. ↑ "South Korea ex-leader jailed for 15 years". BBC News. 5 Hydref 2018.
  6. ↑ [1][2][3][4][5]
  7. ↑ Yong Jin, Dal (2011). "Hallyu 2.0: The New Korean Wave in the Creative Industry". International Institute Journal 2 (1). https://quod.lib.umich.edu/i/iij/11645653.0002.102/--hallyu-20-the-new-korean-wave-in-the-creative-industry?rgn=main;view=fulltext.
  8. ↑ CNN, Lara Farrar for. "'Korean Wave' of pop culture sweeps across Asia" (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-06. Cyrchwyd 2021-10-19.
  9. ↑ "The Global Impact of South Korean Popular Culture: Hallyu Unbound ed. by Valentina Marinescu" (yn en). ResearchGate. https://www.researchgate.net/publication/293479051.
  10. ↑ Kim, Harry (2 Chwefror 2016). "Surfing the Korean Wave: How K-pop is taking over the world | The McGill Tribune". The McGill Tribune. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Tachwedd 2018. Cyrchwyd 31 Mai 2019.
  11. ↑ Roberts, John Morris; Westad, Odd Arne (2013). The History of the World. Oxford University Press. t. 443. ISBN 978-0-19-993676-2. Cyrchwyd 15 Gorffennaf 2016.
  12. ↑ Gardner, Hall (27 Tachwedd 2007). Averting Global War: Regional Challenges, Overextension, and Options for American Strategy. Palgrave Macmillan. tt. 158–159. ISBN 978-0-230-60873-3. Cyrchwyd 15 Gorffennaf 2016.[dolen farw]
  13. ↑ Laet, Sigfried J. de (1994). History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century. UNESCO. t. 1133. ISBN 978-92-3-102813-7. Cyrchwyd 8 Tachwedd 2016.
  14. ↑ Walker, Hugh Dyson (20 Tachwedd 2012). East Asia: A New History. AuthorHouse. tt. 6–7. ISBN 978-1-4772-6517-8. Cyrchwyd 19 Tachwedd 2016.
  15. ↑ Rossabi, Morris (20 Mai 1983). China Among Equals: The Middle Kingdom and Its Neighbors, 10th–14th Centuries. University of California Press. t. 323. ISBN 978-0-520-04562-0. Cyrchwyd 8 Tachwedd 2016.
  16. ↑ Yi, Ki-baek (1984). A New History of Korea. Harvard University Press. t. 103. ISBN 978-0-674-61576-2. Cyrchwyd 8 Tachwedd 2016.
  17. ↑ Kim, Djun Kil (30 Ionawr 2005). The History of Korea. ABC-CLIO. t. 57. ISBN 978-0-313-03853-2. Cyrchwyd 8 Tachwedd 2016.
  18. ↑ Grayson, James H. (5 Tachwedd 2013). Korea – A Religious History. Routledge. t. 79. ISBN 978-1-136-86925-9. Cyrchwyd 8 Tachwedd 2016.
  19. ↑ Yunn, Seung-Yong (1996), "Muslims earlier contact with Korea", Religious culture of Korea, Hollym International, p. 99
  20. ↑ Dourado, Fernão. "Atlas de Fernão Vaz Dourado". Arquivo nacional da Torre do Tombo.
  21. ↑ "1369MAPAS E ICONOGRAFIA DOS SÉCS. XVI E XVII" (PDF).
  22. ↑ 22.0 22.1 Myers, Brian Reynolds (28 December 2016). "Still the Unloved Republic". Sthele Press. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 Mawrth 2018. Cyrchwyd 10 Mehefin 2019. Taehan minguk. In English it is translated as Republic of Korea or South Korea, names which to us foreigners denote the state as a political entity distinct from its northern neighbor. To most people here, however, Taehan minguk conveys that sense only when used in contrastive proximity with the word Pukhan (North Korea). Ask South Koreans when the Taehan minguk was established; more will answer '5000 years ago' than 'in 1948,' because to them it is simply the full name for Hanguk, Korea, the homeland. That’s all it meant to most people who shouted those four syllables so proudly during the World Cup in 2002.
  23. ↑ Myers, Brian Reynolds (20 Mai 2018). "North Korea's state-loyalty advantage". Free Online Library. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Mai 2018.
  24. ↑ "Prehistoric Korea". About Korea. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 Mawrth 2008. Cyrchwyd 12 Gorffennaf 2008.
  25. ↑ "Korea's History". Asian Shravan. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Ionawr 2010. Cyrchwyd 17 Chwefror 2009.
  26. ↑ 26.0 26.1 Seth, Michael J. (2010). A History of Korea: From Antiquity to the Present. Rowman & Littlefield Publishers. t. 443. ISBN 978-0-7425-6717-7.A History of Korea: From Antiquity to the Present. Rowman & Littlefield Publishers. p. 443. ISBN 978-0-7425-6717-7.
  27. ↑ Peterson, Mark; Margulies, Phillip (2009). A Brief History of Korea. Infobase Publishing. t. 6. ISBN 978-1-4381-2738-5.
  28. ↑ Hwang, Kyung-moon (2010). A History of Korea, An Episodic Narrative. Palgrave Macmillan. t. 4. ISBN 978-0-230-36453-0.
  29. ↑ terms.naver.com https://terms.naver.com/entry.nhn?cid=46620&docId=532555&categoryId=46620. Missing or empty |title= (help)
  30. ↑ 이문영 (15 Gorffennaf 2011). Sowadang. ISBN 978-89-93820-14-0 https://books.google.com/books?id=tR0FAQAAQBAJ&q=%EB%82%99%EB%9E%91%EA%B5%B0+%EC%B1%85&pg=PA52. Missing or empty |title= (help)
  31. ↑ The estimated area rises steadily from year to year, possibly because of land reclamation. Korea Statistical Information Service (yn Coreeg) https://web.archive.org/web/20040917181709/http://kosis.nso.go.kr/cgi-bin/sws_999.cgi?ID=DT_1A1&IDTYPE=3&A_LANG=1&FPUB=3&SELITEM=. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Medi 2004. Cyrchwyd 27 Mawrth 2006. Missing or empty |title= (help)
  32. ↑ 32.0 32.1 Geography of Korea, Asia Info Organization
  33. ↑ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5451287.
  34. ↑ "Korea National Park Service official site". Cyrchwyd 29 Hydref 2010.
  35. ↑ 35.0 35.1 35.2 "Korea Air Pollution Problems". American University of Washington. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 Mawrth 2010. Cyrchwyd 18 Chwefror 2010.
  36. ↑ Randolph T. Hester (28 Awst 2009). "Letter to Lee administration: Save the Songdo Tidal Flat". The Hankyoreh. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 Mai 2011. Cyrchwyd 18 Chwefror 2010.
  37. ↑ Wang, Ucilla (28 Gorffennaf 2008 ) South Korea Boosts Renewable-Energy Investments by 60%.
  38. ↑ 38.0 38.1 "South Korea's green new deal". CNN.com. 18 Hydref 2009. Cyrchwyd 21 Hydref 2009.
  39. ↑ Cha, Josh Smith, Sangmi (8 Mehefin 2020). "Jobs come first in South Korea's ambitious 'Green New Deal' climate plan". Reuters (yn Saesneg). Cyrchwyd 29 Medi 2020.
  40. ↑ Herald, The Korea (8 Medi 2020). "Moon vows to shut down 30 more coal plants to bring cleaner air and battle climate change". www.koreaherald.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 29 Medi 2020.
  41. ↑ "Seoul City holds 2nd Arisu Festival to show tap water is safe to drink". Newsworld. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Medi 2007.
  42. ↑ "Seoul Metropolitan Government – "A Clean, Attractive & Global City, Seoul!"". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 Chwefror 2009.
  43. ↑ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C. et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications 11 (1): 5978. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7723057.
  44. ↑ "Party Groupings". United Nations Framework Convention on Climate Change. 28 Tachwedd 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Mehefin 2013. Cyrchwyd 18 Chwefror 2010.
  45. ↑ Nodyn:CIA World Factbook
  46. ↑ "Index of Democracy 2008" (PDF). The Economist Intelligence Unit. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 14 December 2008. Cyrchwyd 25 April 2010.
  47. ↑ "South Korea – Constitution". International Constitutional Law. Cyrchwyd 16 Chwefror 2009.
  48. ↑ "Korea, South". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 10 Chwefror 2009. Cyrchwyd 16 Chwefror 2009.
  49. ↑ "Corruption Perceptions Index 2018 Executive Summary p.8" (PDF). transparency.org. Transparency International. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2019-04-21. Cyrchwyd 13 Mawrth 2019.
  50. ↑ 50.0 50.1 "Population Projections for Provinces (2013~2040)" (PDF). Statistics Korea. 16 April 2016. Cyrchwyd 20 Mai 2016.
  51. ↑ "Major Indicators of Korea". Korean Statistical Information Service. Cyrchwyd 9 Medi 2016.
  52. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw books.google.com
  53. ↑ "South Korea". CIA Country Studies. Cyrchwyd 22 April 2006.
  54. ↑ Populations for all cities (2005), "Summary of Census Population (by administrative district/sex/age)". NSO Database. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Hydref 2010. Cyrchwyd 11 Mai 2009.
  55. ↑ "PISA – Results in Focus" (PDF). OECD. t. 5.
  56. ↑ "Korea – Student performance (PISA 2015)". OECD.
  57. ↑ "What the world can learn from the latest PISA test results". 10 December 2016.
  58. ↑ "Education OECD Better Life". OECD. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Mai 2016. Cyrchwyd 29 Mai 2016.
  59. ↑ Habibi, Nader (11 December 2015). "The overeducated generation". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 Tachwedd 2016.
  60. ↑ Cobbold, Trevor (14 Tachwedd 2013). "South Korea's Education Success Has a Dark Side". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 Tachwedd 2016.
  61. ↑ Diamond, Anna (17 Tachwedd 2016). "Why South Korea Is So Fixated With the College-Entrance Exam".
  62. ↑ Lee, Ji-Yeon (26 Medi 2014). "Vocational Education and Training in Korea: Achieving the Enhancement of National Competitiveness" (PDF). KRIVET. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 20 December 2016.
  63. ↑ Strother, Jason (10 Tachwedd 2012). "Drive for education drives South Korean families into the red". Christian Science Monitor. http://www.csmonitor.com/World/Asia-Pacific/2012/1110/Drive-for-education-drives-South-Korean-families-into-the-red.
  64. ↑ "South Korean education ranks high, but it's the kids who pay". 30 Mawrth 2015.
  65. ↑ "South Koreans Consider The Trades Over University Education". Public Radio International.
  66. ↑ David Santandreu Calonge (30 Mawrth 2015). "South Korean education ranks high, but it's the kids who pay". Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2015.
  67. ↑ 67.0 67.1 WeAreTeachers Staff (5 April 2013). "South Korea's School Success". WeAreTeachers. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Gorffennaf 2015. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2015.
  68. ↑ "Korea Awash with the Under-Skilled and Overeducated". 8 December 2011. Cyrchwyd 23 Hydref 2016.
  69. ↑ Na Jeong-ju (23 Mai 2012). "Meister schools fight social prejudice". The Korea Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Awst 2016. Cyrchwyd 15 Gorffennaf 2016.
  70. ↑ "Chinese, Second-most Popular Foreign Language at Schools in South Korea". china.org.cn. 30 Mehefin 2004.
  71. ↑ South Korea National Statistical Office's 19th Population and Housing Census (2015): "Religion organizations' statistics". Retrieved 20 December 2016
  72. ↑ Quinn, Joseph Peter (2019). "South Korea". In Demy, Timothy J.; Shaw, Jeffrey M. (gol.). Religion and Contemporary Politics: A Global Encyclopedia. ABC-CLIO. t. 365. ISBN 978-1-4408-3933-7. Cyrchwyd 3 Mehefin 2020.
  73. ↑ "Korea's Muslims Mark Ramadan". The Chosun Ilbo. Seoul. 11 Medi 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 Medi 2008.
  74. ↑ "Revealed: Countries With The Best Health Care Systems, 2019 > CEOWORLD magazine". 5 Awst 2019.
  75. ↑ "Suicide rates, age standardized – Data by country". World Health Organization. 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 Hydref 2017. Cyrchwyd 13 April 2017.
  76. ↑ "Life expectancy increased by 5 years since 2000, but health inequalities persist". WHO. 19 Mai 2016.
  77. ↑ "WHO – World Health Statistics 2016: Monitoring health for the SDGs". WHO.
  78. ↑ "Can North Korea get South to join dispute with Japan over two islands in Asia?". Newsweek. 21 Mawrth 2018.
  79. ↑ modern Korean history – Home.
  80. ↑ 80.0 80.1 "North, South Korea pledge peace, prosperity". Reuters. 4 Hydref 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-12-23. Cyrchwyd 17 Chwefror 2009.
  81. ↑ "North Korea deploying more missiles". BBC News. 23 Chwefror 2009.
  82. ↑ "North Korea tears up agreements". BBC News. 30 Ionawr 2009. Cyrchwyd 8 Mawrth 2009.
  83. ↑ "North Korea warning over satellite". BBC News. 3 Mawrth 2009. Cyrchwyd 8 Mawrth 2009.
  84. ↑ "Koreas agree to military hotline". CNN.com. 4 Mehefin 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-11-30. Cyrchwyd 18 Chwefror 2010.
  85. ↑ "Seoul Decides to Continue Kaesong Project, Humanitarian Aid". The Chosun Ilbo. Seoul. 25 Mai 2010.
  86. ↑ "Seoul shuts down joint North-South Korea industrial complex". The Guardian. 10 Chwefror 2016.
  87. ↑ "North Korea rocket launch: UN security council condemns latest violation". The Guardian. 7 Chwefror 2016.
  88. ↑ "South Korean president says Olympics have lowered tensions with North". The Washington Post. 17 Chwefror 2018.
  89. ↑ "South Koreans meet North Korean leader Kim for talks about talks". Reuters. 5 Mawrth 2018.
  90. ↑ John Pike. "Defense Budget – South Korea". Globalsecurity.org. Cyrchwyd 29 Hydref 2010.
  91. ↑ "2018 Defence White Paper" (PDF). December 2018. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2019-08-08. Cyrchwyd 2021-10-19.
  92. ↑ "2019 Military Strength Ranking". www.globalfirepower.com.
  93. ↑ GlobalSecurity on Military of Republic of Korea, Globalsecurity.org
  94. ↑ Lee Tae-hoon (30 Medi 2009). "Military Duty Exemption for Biracial Koreans Will Be Scrapped". The Korea Times. Seoul. Cyrchwyd 18 Chwefror 2010.
  95. ↑ "America's Unsinkable Fleet". Newsweek. New York. 26 Chwefror 2007. Cyrchwyd 17 Chwefror 2009.
  96. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org (yn Saesneg). Cyrchwyd 19 Medi 2018.
  97. ↑ South Korea: Introduction >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge.
  98. ↑ Kerr, Anne; Wright, Edmund (2015). A Dictionary of World History. Oxford University Press. tt. 367–. ISBN 978-0-19-968569-1.
  99. ↑ Report for Selected Countries and Subjects, International Monetary Fund.
  100. ↑ Behnke, Alison (2004). North Korea in Pictures. Lerner Publishing Group. t. 60. ISBN 978-0-8225-1908-9.
  101. ↑ "OECD.Stat Education and Training > Education at a Glance > Educational attainment and labor-force status > Educational attainment of 25–64 year-olds". OECD. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Ionawr 2016.
  102. ↑ Economic Growth Rates of Advanced Economies. International Monetary Fund. Cyrchwyd 8 Medi 2010.
  103. ↑ "GDP per capita growth (annual %) – Data". data.worldbank.org.
  104. ↑ Kleiner, Jürgen (2001). Korea, A Century of Change. River Edge, NJ: World Scientific. ISBN 978-981-02-4657-0.
  105. ↑ "South Korea Survived Recession With CEO Tactics". Newsweek. New York. 10 Mai 2010.
  106. ↑ "South Korea GDP grew revised 6.2pc in 2010". Business Recorder. Karachi. Agence France-Presse. 30 Mawrth 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 April 2011.
  107. ↑ "Background Note: South Korea". U.S. State Department. 7 Gorffennaf 2011.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=De_Corea&oldid=13264776"