Nawddseintiau'r Hen Ogledd

Roedd Sant Cynderyn neu Mungo (518-614) yn fab i Taneu, Tywysoges y Gododdin. Bu farw Cynderyn yn 612-614. Daeth Taneu yn feichiog ar ôl cael ei threisio gan Owain mab Urien. Yn Ystrad Clud, lledaenodd Sant Cynderyn gristnogaeth i'r Alban. Ef yw nawddsant Glasgow, a chysegrwyd y "St Mungo Museum of Religious Life and Art" yn ei enw.^[1].

Roedd Denyw yn fam i Cynderyn ac yn dywysoges o'r 6ed ganrif. Ganed Denyw yn Gododdin yn yr Hen Ogledd. Ar ôl ei thaflu o Traprain Law, yn Lleuddiniawn (Lothian), mae Denyw yn teithio i Culross, lle rhoddodd enedigaeth i Cynderyn.

Daeth Sant Padrig (385- 461) o'r Hen Ogledd yn wreiddiol yn y 5g. Yn ôl un chwedl, pan oedd Padrig yn 16 oed, cipiwyd ef gan fôr-ladron. Aeth y môr-ladron â Padrig i'r Irweddon. Ar ôl llawer o amser dychwelodd i Gymru lle ordeiniwyd ef. Dychwelodd drachefni i Irweddon a chyflawnodd wyrthiau fel gwaredu nadroedd o'r ynys.^[2].

Roedd Ke yn sant o'r 5ed ganrif. Dywedir bod Ke yn fab i'r Brenin Leuddun o Lleuddiniawn ac yn esgob yn yr Hen Ogledd cyn teithio i Gymru, Cernyw a Llydaw. Edmygir ef yn y lleoedd hyn^[3]. Mae Eglwys Sant Ke o'r 17eg ganrif yn Saint-Ke-Perroz, Llydaw ^[4].

Daw'r saint yn wreiddiol o'r hyn a elwir heddiw'n Lloegr, ond mae enwau Cymraeg neu Gymbrieg (yr iaith a siaradwyd cyn y Gymraeg) ar yr ardal. Mae'n bosib bod rhai pobl o'r Hen Ogledd wedi addoli Oswallt a Cwthbert. Fe'u cofnodir mewn testunau Hen Gymraeg gyda 'gos-' o flaen eu henwau, fel Llyfr Gwyn Rhydderch a Llyfr Du Gaerfyrddin.