Чикансем страницӑн кодне пӑхни

Сирӗн ҫак сӑлтава пула «ҫак страницӑн тӳрлетӗвӗ» ӗҫе тума ирӗк ҫук.

Ваш IP-адрес находится в диапазоне, который был заблокирован на всех вики-сайтах Фонда Викимедиа.

Блокировка наложена участником ‪EPIC‬ . В качестве причины указана Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .

Начало блокировки: 08:48, 2 Утӑ уйӑхӗн 2024
Конец блокировки: 08:48, 2 Утӑ уйӑхӗн 2025

Ваш текущий IP-адрес: 206.189.44.186 . The blocked range is 206.189.32.0/20.

Ҫырупа тухнӑ чухне, тархасшӑн, ҫак пӗтӗм сведенисене яланах кӑтартӑр. Если вы считаете, что вас заблокировали по ошибке, вы можете найти дополнительную информацию на странице Недопустимость использования открытых прокси-серверов.

Для обсуждения блокировки, пожалуйста, оставьте запрос на Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Эсир ку страницӑн малтанхи текстне пӑхма тата копилеме пултаратăр.

'''Чикансем''' — чикан йăли-йĕркипе пурăнакан 80 тĕрлĕ ушкăнĕран тăракан халăх. Хăш-пĕр пайĕсем, пысăккисем, хăйсене уйрăм ятпа калаççĕ — '''[[Рома (чикансем)|рома]]''', '''[[синти]]''', '''мугат''', '''калос''', '''лом'''. Ку халăхсене пĕр ят парас шухăш пур, çăпах та хальлĕхе ун пек ят çирĕпленмен. Юлашки вăхăтра Romanies, «ромо евĕр» терминпа чылай усă кураççĕ.

[[Аслă Британи|Британсем]] яланхиллех вĕсене ''Gypsies'' (Egyptians — «икĕпатсем»), [[Испани|испансем]] — ''Gitanos'' (ку ят та Egiptanos «икĕпатсем» сăмахран), [[французсем]] — ''Bohémiens'' («богемсем», «чехсем»), ''Gitans'' (испанла ''Gitanos'' сăмаха ватса калани) е ''Tsiganes'', [[Германи|нимĕçсем]] — ''Zigeuner'', [[итали]]сем — ''Zingari'', [[Нидерланд|голландсем]] — ''Heidens'' («тĕне кĕменсем»), [[венгрсем]] — ''Cigany'' е ''Pharao nerek'' («фараон йăхĕ»), [[финсем]] — ''mustalaiset'' («хура» /''хура халăх'' пĕлтерĕшлĕ/), [[Турци|турккăсем]] — ''Çingerie'', ''Çingane''; [[израильсем]], [[иврит]]па — ''Tso’anim'' (צוענים); [[болгарсем]] — ''Цигани'' тесе палăртаççĕ. Халĕ чылай чĕлхере «[[Рома (чикансем)|рома]]» ({{lang-en|Roma}}, {{lang-cs|Romové}}, {{lang-fi|romanit}} тата ытти те) ятпа усă кураççĕ.

Халĕ чикансем [[Европа|Европăн]], Мал тата Кăнтăр [[Ази]], çаплах Çурçĕр [[Африка|Африкăн]], Çурçĕрпе Кăнтăр [[Америка]] çĕршывĕсенче тата [[Австрали]]ре пурăнаççĕ. Пур йышĕпе 2,5 млн çынран пуçласа 8 млн е 10-12 млн яхăн. [[СССР]]та 175,3 пин ([[1970]])чикан. Раççейре 183 пин çын, хастар чикансем шутланипе — миллиона яхăн.

== Наци символики ==
[[Ӳкерчĕк:Roma flag.svg|thumb|[[Чикан ялавĕ]]]]
[[1971]] çулхи [[ака, 8]] [[Лондон]]ра Пĕтĕм тĕнче чикан конгресĕ пĕрремĕш хут пуçтарăннă. Çакăнта чикансем хăйсене пĕрлĕхлĕ çĕрсĕр-шывсăр халăх вырăнне хурса наци символĕсене йышăннă: '''[[Чикан ялавĕ|ялавпа]]''' '''[[Чикан гимнĕ|гимна]]''' çирĕплетнĕ. [[Герб]] вырăнне чикансем урапа кустăрми, такан, [[Выляв карчĕсем|картăсен]] колодине кăтартаççĕ. Çак паллăсемпе чикансем хаçатсене, журналсене тата сайтсене илемлетеççĕ.

Пĕрремĕш Пĕтĕм тĕнче чикан конгресĕ ирттернĕ куна — [[ака, 8]] — '''Чикан кунĕ''' тесе палăртнă. Çак кун каçхине чикансем чĕртнĕ çуртапа урама тухаççĕ.

== Халăх историйĕ ==
[[Ӳкерчĕк:Romany girl from cz 2005.jpg|left|thumb|Чикан хĕрĕ. [[Чехи]]. [[2005]]]]

=== Мал тапхăрĕ (VI - XV ĕмĕрсем) ===
[[Лингвистика|Лингвистикăпа]] [[генетика]] тĕпчев ĕçĕсем майĕпе, чикансем [[Инди]]рен [[VI ĕмĕр]]те 1000 çын йышлан тухнă. 

=== Чикансем Анăç Европăра (XV - XX ĕмĕр пуçламăшĕ) ===
[[Ӳкерчĕк:Клеймо.jpg|right|thumb|200px|Германире усă курнă чикан тăмхи]]

=== Чикансем Тухăç Европăра (XV - XX ĕмĕр пуçламăшĕ) ===
[[XV ĕмĕр]] пуçламăшĕнче [[Висанти]]н грексен çĕрĕсенчи чиканĕсем пĕр вырăнта пурăннă е куçса çӳренĕ. Чикансем çаплах [[Серби]]ре, [[Албани]]ре, хальхи [[Румыни]] тата [[Венгри]]ре пурăннă. Вĕсем [[ял]]сенче е [[город]]скими слободками пурăннă, тимĕрпе металсенчен япала туса тупăçланă, йывăçран хатĕр-хĕтĕр ăсталанă, лăпă авнă. Çакăнтах куçса çӳрен чиканĕсем те пурăннă, вĕсем вара [[цирк]] пултарулăхĕпе ăста пулнă, алла вĕрентнĕ упасене ташлаттарса укçа пуçтарнă.

[[1442]] çулта Венгри патши Жигмонд чикансене тăван çĕре хӳтĕленĕшĕн [[ясак]]сенчен хăтарать. Чикансем тупă йĕтрисем, хĕç, ут таврашĕ тата эткерсен латисене туса панă.

Балкана [[ислам|мăсăльмансем]] çĕнтерсе илсен, ал ăстисем кунтах юлнă, хĕç-пăшал та туса хатĕрленĕ . [[Хĕрес тĕнĕ|Хресчен]]-чикансем часах турккă çарне пулăшнă, çакă вĕсен хӳтлĕхĕ пулнă. Чикансен чылайăшĕ [[Болгари]]не турккăсемпе пĕрле лекнĕ (çавăнпа вырăнти пăхарсем вĕсене ытлах кăмăлламаççĕ).

== Чикан чĕлхи ==
[[Ӳкерчĕк:Romany musician.jpg|left|thumb|200px|Чикан музыканчĕ туйă вăййнче. [[Брно]]]]
[[Чикан чĕлхи]] инди-европа çемйин инди-ари ушкăнне кĕрет, тĕрлĕ [[диалект]]лă.
[[СССР]] çĕрĕсенче 1930-мĕш çулсенче чикан чĕлхин литература виçи вырăс чиканĕсен диалекчĕ пулса тăрать.

== Чикан этеплĕхĕ ==

== Чикан этносен «мăн» ушкăнĕсем ==
* [[Синти|Синтипе мануш]]
* Калоспа хитанос
* [[Рома (чикансем)|Рома]]
* Мугат (люли пек паллă)
* Каале
* Лом (боша пек паллă)
* Домарипе дом
* [[Ирланди çулçӳревçисем|Трэвеллерс]]

== Вуламалли ==
# ''Бессонов Н., Деметер Н., Кутенков В.'' История цыган: новый взгляд. — Воронеж, 2000. ISBN 5-89981-180-3 [http://ec-dejavu.ru/g/Gipsy.html Две главы из этой книги] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080506070945/http://ec-dejavu.ru/g/Gipsy.html |date=2008-05-06 }}
# ''Герман А.В.'' Библиография о цыганах. Указатель книг и статей с 1780 по1930 гг. — М.: 1930.
# Pott А. Г., Die Zigeuner in Europa und Asien, Bd 1-2, Lpz., 1964
# Mikiosich F., Über die Mundarten und die Wanderungen der Zigeuner Europas, W., 1872-80
# A catalogue of the Gypsy books collected by R. A. Scott Macfie, Liverpool, 1936
# Voux de Foletier F. de, Mille ans d’histoire des Tsiganes, [P., 1970]
# Black G. F., A Gypsy bibliography. Ann Arbor (Michigan), 1971
# Catalogue of the Romany collection formed by Me Grigor Phillips D. U., Edinburgh, 1962.
# «Journal of the Gypsy lore Society», old series, 1888-92, v. 1-3, new series, 1907—1916, v. 1-9, third series, Edinburgh, 1922-, v. 1-; «Etudes Tsigines», P., 1955-; «Roma», Chandigarh, 1974-, v. 1-.
# ''Кенрик Д., Паксон Г.'' Цыгане под свастикой. — М.: 2001.

== Каçăсем ==
* [http://zigane.pp.ru Раççей чиканĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430210851/http://zigane.pp.ru/ |date=2008-04-30 }}
* [http://romanykultury.info/ Романы Культуры и Джиипэн, чикансен веб-журналĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080511155943/http://romanykultury.info/ |date=2008-05-11 }}
* [http://zigane.pp.ru/history14.htm Чикан ушкăнĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070429083140/http://zigane.pp.ru/history14.htm |date=2007-04-29 }}
* [http://www.sakharov-center.ru/museum/exhibitionhall/prishelci/hall_exhibitions_current_prishelci.htm Люли чиканĕсем]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120826095724/http://www.sakharov-center.ru/museum/exhibitionhall.html |date=2012-08-26 }}
* [http://community.livejournal.com/romanykultury/ Romanykultury ЖЖ сообщество журнала Романы Культуры и Джиипэн]
* [http://cigane.clan.su/forum/ Чикан форумĕ]
* [http://www.studiiromani.org Студии Романи – Чикан вулавăшĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060821022409/http://www.studiiromani.org/ |date=2006-08-21 }}
* [http://community.livejournal.com/romanopedia/ Романопеди]
* [http://gypsymusic.ru/ Халăх тĕсĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080920021413/http://gypsymusic.ru/ |date=2008-09-20 }}
* [http://www.romastudent.net/ Roma Student Net, Чикан студенчĕсен канашĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011201526/http://www.romastudent.net/ |date=2007-10-11 }}
* [http://www.romano-nevipe.netfirms.com/ Косово чиканĕсен асапĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080610174421/http://www.romano-nevipe.netfirms.com/ |date=2008-06-10 }}
* [http://cigane.clan.su/ Чикан ансамблĕ]

{{Чикансем}}

[[Категори:Чикансем]]

Ку страницӑра усӑ курнӑ шаблонсем:

Чикансем страницӑна таврăн.

Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/wiki/Чикансем»