Корей Халӑх Демократиллӗ Республики страницӑн кодне пӑхни

Сирӗн ҫак сӑлтава пула «ҫак страницӑн тӳрлетӗвӗ» ӗҫе тума ирӗк ҫук.
Ваш IP-адрес находится в диапазоне, который был заблокирован на всех вики-сайтах Фонда Викимедиа.
Блокировка наложена участником ‪EPIC‬ . В качестве причины указана Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .
Начало блокировки: 08:48, 2 Утӑ уйӑхӗн 2024
Конец блокировки: 08:48, 2 Утӑ уйӑхӗн 2025
Ваш текущий IP-адрес: 206.189.44.186 . The blocked range is 206.189.32.0/20.
Ҫырупа тухнӑ чухне, тархасшӑн, ҫак пӗтӗм сведенисене яланах кӑтартӑр. Если вы считаете, что вас заблокировали по ошибке, вы можете найти дополнительную информацию на странице Недопустимость использования открытых прокси-серверов.
Для обсуждения блокировки, пожалуйста, оставьте запрос на Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Эсир ку страницӑн малтанхи текстне пӑхма тата копилеме пултаратăр.
{{Патшалăх
|ChNm = Корей Халӑх Демократиллӗ Республики
|NationName = 조선민주주의인민공화국, 朝鮮民主主義人民共和國
|FlagTitle = [[КХДР ялавĕ]]
|PicFlag = [[Ӳкерчĕк:Flag_of_North_Korea.svg|250px]]
|LctCn = [[File:North_Korea_(orthographic_projection).svg|400px]]
|CoA = [[Ӳкерчĕк:Emblem_of_North_Korea.svg|125px]]
|CoATitle = [[КХДР гербĕ]]
|LNGs = [[корей чӗлхи|корейле]]
|CapCn = [[Пхеньян]]<ref>[[1972]] ҫулччен КХДР конституцийӗпе, [[1948]] ҫулхи редакципе патшалӑх тӗп хули - тӗрӗслесе тӑман [[Сеул]] хули пулнӑ</ref><ref>{{кĕнеке| автор = Савельев, Р. В.| ят = Проблемы Корейского полуострова и интересы России| каçă =| место =| издательство = Институт Дальнего Востока РАН| год = 1998| страницăсем = 65| isbn =}}</ref>
|BigCity = [[Пхеньян]], [[Хамхын]], [[Кэсон]], [[Синыйджу]],  [[Расон]]
|TitleGl = Патшалӑх канашӗн Ертӳҫи
|PrezName = [[Ким Чен Ын]]
|MinList = Министрсен Кабинечӗн Ертӳҫи
|MName = [[Ким Док Хун]]
|SqNumb = 97
|SqAll = 122 762
|YearP = 2023
|NasPop = 26 172 732<ref name="info">{{cite web | author= | url=http://worldpopulationreview.com/countries/north-korea-population/ | title=North Korea Population 2019 | lang=en | website=http://worldpopulationreview.com/ | publisher= | date=2019-06-25 | accessdate=2021-08-11 | archive-date=2021-08-11 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210811210258/https://worldpopulationreview.com/countries/north-korea-population | deadlink=no }}</ref>
|NasPlot = 214,86<ref name="info" />
|NasNum = 53
|Valuta = [[Ҫурҫӗр Корей вони]] (KPW)
|GTOt = +09
|GTDo = +09
|GimnName = [[Корей Халӑх Демократиллӗ Республикин гимнӗ|КХДР гимнӗ]]
|Domen = .kp
|Tel = +850
}}

'''Корей Халӑх Демократиллӗ Республики''' (кӗскетнӗ — '''КХДР''', {{lang-ko|조선민주주의인민공화국, 朝鮮民主主義人民共和國}}, ''Чосон Минджуджуи Инмин Конхвагук'') — [[Тухӑҫ Ази]]ри [[Патшалӑх|патшалӑх]], унӑн паллӑ ят — '''Ҫурҫӗр Корей'''. [[Корей ҫурутравӗ]]н ҫурҫӗр енче вырнаҫнӑ, 3 патшалӑхсемпе тип ҫӗр ҫинчи чикӗленет: кӑнтӑр енче [[Корей Республики]]пе (патшалӑхсем [[Демилитаризациленӗ зона (Корей)|демилитаризациленӗ зонӑпа]] пайланӑ), ҫурҫӗр енче [[Китай Халӑх Республики]]пе, ҫурҫӗр-тухӑҫ енче [[Раҫҫей Федерацийӗ]]пе. Анӑҫран [[Сарӑ тинӗс]]пе, тухӑҫран [[Япони тинӗсӗ]]пе юнашар вырнаҫнӑ.

Патшалӑх лаптӑкӗ - 122 762 км² тата [[2019]] ҫулхи даннӑйсемпе, халӑх йышӗ - 25 млн ытла ҫын. Тӗнчери рейтингра вӑл [[Лаптăкӗсене кура йĕркеленĕ патшалăхсен ят-йышĕ|территорипе 97-мӗш вырӑнта]], [[Халăх йышĕпе йĕркеленĕ патшалăхсен ят-йышĕ|халӑх йышӗпе 53-мӗш]] вырӑнта.

14 администрациллӗ-территориллӗ пайсене пайланать, вӗсенчен 9 провинци, 2 тӳрӗ пӑхӑнӑвӗн хули тата 3 ятарлӑ регион.

Тӗп хула тата чи пысӑк хула — [[Пхеньян]]. Патшалӑх чӗлхи — [[Корей чӗлхи|корейле]]. 

Корей Халӑх Демократиллӗ Республики — [[моно нациллӗ патшалӑх|моно (пӗр) нациллӗ патшалӑх]], ӑҫта [[Корейсем|корейсем]] ҫӗршывӑн халӑх йышӗн 99% патнелле. Халӑх йышӗн абсолютлӑ нумайрахӑшӗ — [[Атеизм|атеистсем]].

[[КХДР конституцийӗ|Конституципе]] — [[Унитарлӑ патшалӑх|унитарлӑ]] [[Социализм|социалист]] [[Патшалăх|патшалӑхӗ]]. Официаллӑ [[патшалӑх идеологийӗ]] — [[Чучхе|чучхе]]. Наци парламентӗнче — [[Мӑн Халӑх Пухӑвӗ]]нче тӗп парти — [[Корей ӗҫ партийӗ]] (КӖП). Тӗнчери организацисемпе [[тоталитарлӑ диктатура]]<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/totalitarianism|title="Totalitarianism, form of government that theoretically permits no individual freedom and that seeks to subordinate all aspects of individual life to the authority of the state. Italian dictator Benito Mussolini coined the term totalitario in the early 1920s to characterize the new fascist state of Italy, which he further described as “all within the state, none outside the state, none against the state.” By the beginning of World War II, totalitarian had become synonymous with absolute and oppressive single-party government. Other modern examples of totalitarian states include ... North Korea under the Kim dynasty"|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210317045209/https://www.britannica.com/topic/totalitarianism|archive-date=2021-03-17|access-date=2022-06-07|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|title=North Korea country profile|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-15256929|website=BBC News|date=2018-06-13|accessdate=2022-06-07|archivedate=2022-06-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220607090712/https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-15256929}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/2017/world/north-korea-defectors/|title=Life under Kim Jong Un|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201200057/https://www.washingtonpost.com/graphics/2017/world/north-korea-defectors/|archive-date=2021-02-01|access-date=2022-06-07|deadlink=no}}</ref> пек йышӑннӑ, изоляционизм политикине тытса пырать<ref>{{Cite web|url=https://www.thetimes.co.uk/|title=«The US Government contradicted earlier North Korean claims that it had agreed to remove the Stalinist dictatorship’s designation as a terrorist state and to lift economic sanctions, as part of talks aimed at disarming Pyongyang of its nuclear weapons».|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191122043752/https://www.thetimes.co.uk/|archive-date=2019-11-22|access-date=2022-06-07|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|title=News|url=https://www.telegraph.co.uk/news/|website=The Telegraph|date=2016-03-15|accessdate=2022-06-07|archivedate=2007-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070308092408/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F03%2F06%2Fwhurley106.xml}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://socialistworld.net/eng/2003/02/08korea.html|title=''Kim Jong-il's regime needs economic concessions to avoid collapse, and just as crucially needs an end to the strategic siege imposed by the U.S. since the end of the Korean war (1950–53). Pyongyang's nuclear brinkmanship, though potentially dangerous, is driven by fear rather than by militaristic ambition. The rotten Stalinist dictatorship faces the prospect of an implosion. Since the collapse of the Soviet Union, which deprived North Korea of vital economic support, the nation has consistently attempted to secure from the US a non-aggression pact, recognition of its sovereignty, and economic assistance. The US's equally consistent refusal to enter into direct negotiations with North Korea, effectively ruling out a peace treaty to formally close the 1950–53 Korean War, has encouraged the regime to resort to nuclear blackmail''|lang=en|website=socialistworld.net|date=2003-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20071203224805/http://socialistworld.net/eng/2003/02/08korea.html|archive-date=2007-12-03|access-date=2022-06-07|deadlink=yes}}</ref><ref>{{Cite news|title=''North Korea Says It Is Using Plutonium to Make A-Bombs''|first=James|last=Brooke|url=https://www.nytimes.com/2003/10/02/international/asia/north-korea-says-it-is-using-plutonium-to-make-abombs.html|website=nytimes.com|publisher=The New York Times|date=2003-10-02|lang=en|accessdate=2022-06-07|archivedate=2016-09-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160905053600/http://www.nytimes.com/2003/10/02/international/asia/02CND-KORE.html?ex=1380513600&en=a29d7f1e49aabee0&ei=5007&partner=USERLAND}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.economist.com/asia/2008/05/29/how-the-other-00000001-live|title=''EVERY developing country worth its salt has a bustling middle class that is transforming the country and thrilling the markets. So does Stalinist North Korea''|lang=en|date=2008-05-29|publisher=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20080802001701/http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=11465278|archive-date=2008-08-02|access-date=2022-06-07|deadlink=no}}</ref>.

Ку [[Хутӑш экономика|гибридлӗ]] [[Ӳстерекен ҫӗршывсем|аталанакан]] экономикӑпа [[Ял хуҫалӑхӗ|аграрлӑ]] идустриаллӑ ҫӗршыв. [[2017]] ҫулхи [[Шалти пӗтӗм продукт|ШПП]] пысӑкӑшӗпе — 17,364 миллиард [[АПШ долларĕ|АПШ долларӗ]] (пӗр ҫын ҫине 685 АПШ долларӗ). Укҫа виҫи — [[Ҫурҫӗр Корей вони]].

[[IV пирӗн эрӑччен ӗмӗр|IV]]—[[III пирӗн эрӑччен ӗмӗр]]сенче корейсен патшалӑхлӑхӗ пуҫланать. [[Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи|Тӗнче иккӗмӗш вӑрҫи]] хыҫҫӑн [[Корей çурутравĕ|Корей ҫурутравне]] (кунччен вӑл [[Япони Империйӗ]]н [[Корей Японин аллинче|тӗрӗслесе тӑнинче]] пулнӑ) [[Корейӗн Совет оккупаци зони|ҫурҫӗр]] ([[Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ|ССРП]] тӗрӗслесе тӑнипе) тата [[Корейри американ ҫар правительстви|кӑнтӑр]] (АПШ тӗрӗслесе тӑнипе) [[Корейӗн пайлани|пайсенче пайланӑ]]. [[1948]] ҫулхи [[Çурла, 15|ҫурлан 15-мӗшӗнче]] оккупаци американ зонин чиккисенче [[Корей Республики]] туса хуни ҫинчен пӗлтерни хыҫҫӑн ку ҫулхи авӑнӑн 9-мӗшӗнче [[Корейӗн Совет оккупаци зони|оккупаци совет зонинче]] Корей Халӑх Демократиллӗ Республики туса хуни ҫинчен пӗлтернӗ. Кун хыҫҫӑнхи [[Корей вӑрҫи]] (1950—1953) ҫӗршывӑн пайланнине ҫирӗплетнӗ. 

[[КХДР ядерлă программи|КХДР-н ядерлӑ хӗҫ-пӑшалӑн ӳстерни]] — регионти лару-тӑрӑвӑн йывӑланӑвӗ.

== Географи ==
[[Ӳкерчĕк:North_Korea_Topography.png|thumb|right|300px|КХДР физика картти]]
Корей Халӑх Демократиллӗ Республики [[Тухӑҫ Ази|Тухӑҫ Азири]] [[Корей ҫурутравӗн]] ҫурҫӗр енче вырнаҫнӑ. Виҫӗ патшалӑхсемпе тип ҫӗр ҫинчи чикӗленет: ҫурҫӗр енче — [[Ялунцзян|Амноккан]] тата [[Туманная (юханшыв)|Туманган]] юханшывӗсенче [[Китай Халăх Республики|Китайпа]]; ҫурҫӗр-тухӑҫ енче — Туманная (Туманган) юханшывӗнче [[Раççей Федерацийĕ|Раҫҫейпе]]; кӑнтӑр енче — [[Корей Республики]]пе. Анӑҫра — [[Сарӑ тинӗс]]пе тата [[Корей пырӗ]]пе, тухӑҫра — [[Япони тинӗсӗ]]пе юнашар вырнаҫнӑ.

Патшалӑх лаптӑкӗ — 120 540 км² (тип ҫӗр - 120 410 км², шыв - 130 км²). КХДР правительсти ҫырӑн ҫумӗнчи 12 мильлӗ зонӑн акваторине территориллӗ шыв пек ҫинчен пӗлтернӗ.

== Администрациллӗ пайлану ==
{{main|КХДР администрациллӗ пайланӑвӗ}}
[[Ӳкерчĕк:С. Корея.png|thumb|300px|Корей Халӑх Демократиллӗ Республикин администрациллӗ пайланӑвӗ]]
Патшалӑх территорийӗн 9 провинцисене, тӳрӗ пӑхӑнупа хулане — [[Пхеньян]] (тӗпхула) тата ятарлӑ статуспа хулана — [[Расон]], пайланнӑ.

{| class="standard" border="1"
 ! rowspan="2" |№
 ! colspan="3" |Хула/Провинци 
 ! rowspan="2" |Администрациллӗ центр
 ! rowspan="2" |Лаптӑк,<br>км²
 ! rowspan="2" |Халӑх йышӗ,<br>ҫын (2008)
 ! rowspan="2" |Йышлӑх,<br>ҫын/км²
 |- 
 ![[Концевич системи|Л.Р. Концевич системипе]] ят   
 ![[Хангыль]]пе официаллӑ ят
 ![[Ханча]]па официаллӑ ят
 |-
 | colspan="9" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Тӳрӗ пӑхӑну хулисем (''чикхальси'', {{lang-ko|직할시, 直轄市}})
 |-
 | 1
 | [[Пхеньян]], Чикхальси
 | 평양 직할시
 | 平壤直轄市
 |
 | align="right" | 2 000
 | align="right" | 3 255 288
 | align="right" | 1627,64
 |-
 | 2
 | [[Расон]] ятарлӑ хули
 | 라진-선봉 직할시
 | 羅先直轄市
 |
 | align="right" | 746
 | align="right" | 145 427
 | align="right" | 194,94
 |-
 | colspan="9" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Ятарлӑ администрациллӗ регионсем
 |-
 | 3
 | [[Кэсон промышленоҫ регионӗ]]
 | 개성 공업 지구
 | 開城工業地區
 |
 | align="right" | 66
 | align="right" |
 | align="right" |
 |-
 | 4
 | [[Кымгансан туризм регионӗ]]
 | 금강산 관광 지구
 | 金剛山觀光地區
 |
 | align="right" | 530
 | align="right" |
 | align="right" |
 |-
 | 5
 | [[Синыйджу ятарлӑ администрациллӗ районӗ]]
 | 신의주 특별 행정구
 | 新義州特別行政區
 |
 | align="right" | 132
 | align="right" |
 | align="right" |
 |-
 | colspan="9" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Провнцисем (''то'', {{lang-ko|도|道}})  
 |-
 | 6
 | [[Чагандо]]
 | 자강도
 | 慈江道
 | [[Канге]]
 | align="right" | 16 968
 | align="right" | 1 299 830
 | align="right" | 76,60
 |-
 | 7
 | [[Хамгён-Пукто]]
 | 함경 북도
 | 咸鏡北道 
 | [[Чхонджин]]
 | align="right" | 16 824
 | align="right" | 2 327 362
 | align="right" | 138,34
 |-
 | 8
 | [[Хамгён-Намдо]]
 | 함경 남도
 | 咸鏡南道
 | [[Хамхын]]
 | align="right" | 18 970
 | align="right" | 3 066 013
 | align="right" | 161,62
 |-
 | 9
 | [[Хванхэ-Пукто]]
 | 황해 북도
 | 黃海北道
 | [[Саривон]]
 | align="right" | 9 196
 | align="right" | 2 113 672
 | align="right" | 229,85
 |-
 | 10
 | [[Хванхэ-Намдо]]
 | 황해 남도
 | 黃海南道
 | [[Хэджу]]
 | align="right" | 8 002
 | align="right" | 2 310 485
 | align="right" | 288,74
 |-
 | 11
 | [[Канвондо (Ҫурҫӗр Корей)|Канвондо]]
 | 강원도
 | 江原道
 | [[Вонсан]]  
 | align="right" | 10 622
 | align="right" | 1 477 582
 | align="right" | 139,11
 |-
 | 12
 | [[Пхёнан-Пукто]]
 | 평안 북도
 | 平安北道
 | [[Синыйджу (хула)|Синыйджу]]  
 | align="right" | 12 059
 | align="right" | 2 728 662
 | align="right" | 226,28
 |-
 | 13
 | [[Пхёнан-Намдо]]
 | 평안 남도
 | 平安南道
 | [[Пхёнсон]]
 | align="right" | 12 330
 | align="right" | 4 051 696
 | align="right" | 328,60
 |-
 | 14
 | [[Янгандо]]
 | 량강도
 | 兩江道
 | [[Хесан]]
 | align="right" | 14 317
 | align="right" | 719 269
 | align="right" | 50,24
 |- style="background: #CCC;"
 | ||Всего|| || || ||122 762||23 495 286||191,39
 |-
 |}


=== Пысӑк хуласем ===
КХДР-н пысӑк хулисем <ref>{{cite web |url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1209824173&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-118&srt=npan&col=adhoq&msz=1500 |title=Korea (North) |subtitle=Largest cities (per geographical entity) |publisher=World Gazetteer |lang=en |accessdate=2010-01-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110522145446/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1209824173&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-118&srt=npan&col=adhoq&msz=1500 |archivedate=2011-05-22 |deadlink=yes }}</ref>:

* [[Пхеньян]] (3 702 757 пурӑнакан ҫын)
* [[Синыйджу (хула)|Синыйджу]] (286 000);
* [[Кэсон]] (352 000);
* [[Нампхо]] (467 000);
* [[Чхонджин]] (330 000);
* [[Вонсан]] (340 000);
* [[Саривон]] (161 000);
* [[Сонним]] (159 000);
* [[Хамхын]] (768 551);
* [[Хэджу]] (227 000);
* [[Канге]] (208 000);
* [[Хесан]] (110 000);
* [[Кимчхэк]] (200 000).

== Халӑх ==
[[Ӳкерчĕк:North_Korea_single_age_population_pyramid_2020.png|thumb|right|200px|КХДР халӑхӗн ҫул-ӳсӗм тытӑмӗ]]
Корей Халӑх Демократиллӗ Республики — моно-нациллӗ патшалӑх, ӑҫта [[Корейсем|корейсем]] ҫӗршывӑн халӑх йышӗн 99% патнелле.

=== Чӗлхесем ===
КХДР-н [[Официаллă чĕлхе|официаллӑ чӗлхи]] — [[Корей чӗлхи|корейле]]. Икӗ корей патшалӑхӗсен [[диалект|диалекчӗсем]] хушшинче [[Ҫурҫӗр Корейпе Кӑнтӑр Корей хушшинчи корей чӗлхинчи уйрӑмсем|сахал мар уйрӑм]] пур.

=== Тӗн ===
КХДР — светски патшалӑх, халӑхӑн нумайрахӑшӗ — [[Атеизм|атеистсем]]. КХДР конституцийӗнче (5 сыпӑк, 68 статья) "граждансене намӑс ирӗклӗхне гарантиленет" ҫырнӑ.

КХДР-нче чиркӳ патшалӑхран пайланнӑ. Ҫӗршыв ертсе пыни атеизм пропоганди тата тӗне хирӗҫ ӗҫе тӑвать. Халӗ КХДР-нче икӗ [[Христианлăх|христиан]] храмӗ пур: пӗр [[Католицизм|католик]] ([[Ҫветтуй престол]]ӑн влаҫне йышӑнман) тата пӗр православ. Ҫӗршывра Корей христиан ассоциацийӗ тата КХДР [[Православи|православ]] комитечӗ пур.

== Истори ==
{{main|Корей Халӑх Демократиллӗ Ресубликин историйӗ}}
[[Ӳкерчĕк:Korean War bombing Wonsan.jpg|thumb|left|[[Корей вӑрҫи]]н вӑхӑчӗнче [[Вонсан]]ӑн бомбӑлани ([[1951]] ҫул)]]
[[Ӳкерчĕк:View of Pyengyang, (s.d.) (Taylor box45num40).jpg|thumb|XX ӗмӗрӗн пуҫламӑшӗнче [[Пхеньян]]]]
КХДР историйӗ [[Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи|Иккӗмӗш Тӗнче вӑрҫи]] хыҫҫӑн пуҫланать<ref>А. Н. Ланьков. Северная Корея: вчера и сегодня</ref>. 1945 ҫул��а Япони ҫарӗнчен ирӗкленнӗ Корей ҫурутравне АПШ-пе ССРП витӗмӗн зонисене пайланӑ. [[Корей çурутравĕ|Ҫурутравӑн]] ҫурҫӗр енче [[Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ|совет]] тӗрӗслесе тӑни пулнӑ, кӑнтӑр енче — [[Америкăри Пĕрлешĕннĕ Штатсем|АПШ]]-н тӗрӗслесе тӑни.

[[Корей Японин аллинче|Японин хӑвӑрт ӳкнине]] пула вӑрҫӑ хутшӑнаканӗсем [[Корейӗн пайлани|Корей ҫурутравӗн пуласлӑхӗ ыйту]] татса паман юлнӑ. Ҫак вӑхӑтра [[Корейсем|корейсем]] хӑйӗн пӑхӑнманлӑхне чӗртме пуҫланӑ. [[1946]] ҫулхи [[Нарăс уйăхĕ|нарӑс]] уйӑхӗнче ҫурутравӑн ҫурҫӗр енче [[Ким Ир Сен]] пуҫлӑхӗпе [[Ҫурҫӗр Корей Вӑхӑтлӑ Халӑх Комитечӗ]] йӗркеленнӗ. [[1948]] ҫулхи [[Çурла, 15|ҫурлан 15-мӗшӗнче]] [[Кӑнтӑр Корей Пӗрремӗш Республики|оккупаци американ зонин чиккисенче Корей Республики]] туса хуни ҫинчен пӗлтерни хыҫҫӑн ку ҫулхи [[Авăн, 9|авӑнӑн 9-мӗшӗнче]] оккупаци совет зонинче Корей Халӑх Демократи Республики туса хуни ҫинчен пӗлтернӗ.

Ҫӗнӗ ҫӗршыври политика влаҫне [[Корей ӗҫ партийӗ]]пе монополизациленӗ, [[планлӑ экономика]] йышӑннӑ. [[Корей вӑрҫи]]нче ([[1950]] ҫулхи [[Çĕртме, 25|ҫӗртмен 25]] — [[1953]] ҫулхи [[Утă, 27|утӑн 27]]) коммунист ҫурҫӗре [[Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ|ССРП]] пулӑшнӑ, вӑрҫа пула икӗ ентен вилнисемпе аманнисен шучӗ - 1,3 млн ҫын. Вӑрҫӑ хыҫҫӑн КХДР-нче [[Абсолютлӑ диктатура|абсолютлӑ диктатура]] лартнӑ. [[XX ĕмĕр|XX]] ӗмӗр хушши Ҫурҫӗр Корейӗн экономики (пӗрремӗш черетре ҫар секторӗ) ӳссе аталаннӑ, анчах ӗмӗрӗн вӗҫӗнче ӳсни чарнӑ.

[[Ӳкерчĕк:The statues of Kim Il Sung and Kim Jong Il on Mansu Hill in Pyongyang (april 2012).jpg|thumb|270px|[[Ким Ир Сен]]пе  [[Ким Чен Ир]]]]

[[1994]] ҫулта Ким Ир Сен вилчӗ, унӑн ывӑлӗ [[Ким Чен Ир]] Хӳтӗленӗвӗн Патлашӑх комитечӗн Ертӳҫи пулса тӑнӑ, вӑл "[[Сонгун]]" ([[Чă��аш чĕлхи|чӑв]]. "арми ку чи пӗрремӗшӗ") политикине пуҫланӑ. Ҫурҫӗр Корейӗн анӑҫпа ҫыхӑну шанӑҫӗ ҫуралнӑ, анчах [[Джордж Уокер Буш|ҫӗнӗ]] [[АПШ президенчӗ]] куна хирӗҫ пулнӑ.

[[2011]] ҫулхи [[Раштав, 17|раштавӑн 17-мӗшӗнче]] Ким Чен Ир вилни хыҫҫӑн [[Ким Чен Ын]] КӖП ТК Етӳҫи пулса тӑнӑ. Унпа "Пёнджин" (корейлерен "параллеллӗ аталану) политикипе [[КХДР ядерлă программи|ядерлӑ хӗҫ-пӑшалӑн ӳстерни пуҫланӑ]].

== Патшалӑх тытӑмӗ ==
Хальхи КХДР конституцийӗ "Корей Халӑх Демократиллӗ Республики ку пур корей халӑхӗн интерессене чӗрӗлетекен никамран пӑхӑнман социалист патшалӑхӗ" каланӑ<ref>КХДР Конституцийӗ, 103 Чучхе (2014), Статья 1.</ref>. Конституципе, ҫӗршыври влаҫ ӗҫченӗн, кресченӗн, ӗҫ интеллигенцийӗн, пур ӗҫ халӑхӗн аллинче<ref>КХДР Конституцийӗ, 103 Чучхе (2014), Статья 4.</ref>

=== Мӑн халӑх пухӑвӗ ===
Мӑн халӑх пухӑвӗ (МХП; {{lang-ko|최고인민회의}})— чи ҫӳлти саккун тӑван органӗ. МХП пӗтӗм, пӗр тан тата тӳрӗ суйлав правин вӑрттӑн сасӑлатнипе суйлакан 687 депутатсенчен тӑрать (суйлавсем альтернативсӗр). Суйлав прави 17 ҫултан пуҫланать<ref>[https://www.bbc.com/news/world-asia-47492747 North Koreans vote in 'no-choice' parliamentary elections]</ref><ref>[https://apnews.com/article/dec2e0c6d6bb424c9fdfadbd23b98bec North Korea goes to polls to rubber-stamp parliament lineup]</ref><ref name="arch_IPUP">{{Cite web | title = DEMOCRATIC PEOPLE'S REPUBLIC OF KOREA Choe Go In Min Hoe Ui (Supreme People's Assembly) | publisher = Inter-Parliamentary Union  | date = 5 August 2014 | access-date = 3 January 2018 | url = http://archive.ipu.org/parline/reports/2085.htm }}</ref><ref name=pk>{{cite web|title=DPRK Holds Election of Local and National Assemblies |work=People's Korea |url=http://www1.korea-np.co.jp/pk/195th_issue/2003081602.htm |access-date=2008-06-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120510012133/http://www1.korea-np.co.jp/pk/195th_issue/2003081602.htm |archive-date=2012-05-10 |url-status=dead }}</ref>.

=== Мӑн халӑх пухӑвӗн президиумӗ ===
Мӑн халӑх пухӑвӗн президиумӗ — яланхи ӗҫлекен орган тата коллективлӑ патшалӑх пуҫлӑхӗ.

=== Ӗҫ тӑвакан влӑҫ ===
Правительство — министрсен кабинечӗ. [[1948]] ҫулхи конситуципе туса хунӑ, унӑн ертӳҫи — [[Ким Док Хун]] (2020 ҫулхи ҫурлан 13-мӗшӗнчен).

=== Хӳтӗленӳ патшалӑх комитечӗ ===
Хӳтӗленӳ патшалӑх комитечӗ — ҫар влаҫӗн чи ҫӳлти органӗ.

=== Суд влаҫӗ ===
КХДР-нчи [[суд]] системинче Тӗп суд, провинци сучӗ, халӑх сучӗ тата ятарлӑ суд пур<ref>Социалистическая Конституция Корейской Народно-демократической республики. — Пхеньян: Издательство литературы на иностранных языках, 2017. — С. 29, 32. — ISBN 978-9946-0-1605-4</ref>.

=== Вырӑн влаҫӗ ===
Вырӑн влаҫӗ халӑх пухӑвӗсенчен, халӑх комитечӗсенчен тӑрать.

=== Политика партийӗсем ===
* [[Корей ӗҫ партийӗ]] (КӖП) — 1945 ҫулта тунӑ парти. КХДР-нчи тӗп парти, унӑн тӗп вырӑн КХДР-н конституцийӗнче тӑнӑ<ref>КХДР Конституцийӗ, 103 Чучхе (2014), Статья 11.</ref>. Парти идеологийӗ — чучхе (Ҫурҫӗр Корей национал-коммунизм идеологийӗ).
* [[Корей социал-демократиллӗ партийӗ]] — [[1945]] ҫулта тунӑ социал-демократи партийӗ. КӖП-н тӗп вырӑн йышӑнӑть.
* [[Пӗлӗт ҫулӗнчи ҫамрӑк туссен партийӗ|Чхондогё-Чхонудан (Пӗлӗт ҫулӗнчи ҫамрӑк туссен) партийӗ]] — [[1946]] ҫулта тунӑ консерватизм партийӗ.
[[1946]]—[[2024]] ҫулсенче пур КХДР-нчи партисемпе юхӑмсене пӗрлештерекен Пӗрлешнӗ демократи тӑван ҫӗршыв фрончӗ (ПДТҪФ) пулнӑ. ПДТҪФ икӗ Корейсен реюнификаци шухӑшне пулӑшнӑ.

=== Патшалӑх уявӗсем ===
'''[[Григорий календарӗ]]пе:'''
* [[Кăрлач, 1|Кӑрлачӑн 1]] — [[Ҫӗнӗ ҫул]];
* [[Нарăс, 16|Нарӑсӑн 16]] — [[Йӑлкӑшакан Ҫӑлтӑр кунӗ]] (Ким Чен Ир ҫуралнӑ кунӗ);
* [[Пуш, 2|Пушӑн 2]]— Йывӑҫсене лартни кунӗ;
* [[Пуш, 8|Пушӑн 8]] — [[Пӗтӗм Тӗнчери хӗрарӑм кунӗ]];
* [[Ака, 15|Акан 15]] — [[Хӗвел кунӗ]] (Ким Ир Сен ҫуралнӑ кунӗ);
* [[Ака, 25|Акан 25]] — [[Корей халӑх армийӗ]]н никӗсленӳ кунӗ;
* [[Çу, 1|Ҫӑвӑн 1]] — [[Пӗтӗм Тӗнчери ӗҫ кунӗ]];
* [[Çĕртме, 9|Ҫӗртмен 9]] — [[Корей ачисен пӗрлешӗвӗ]] никӗсленӳ кунӗ;
* [[Утă, 27|Утӑн 27]] — [[Корей вӑрҫи|Тӑван ҫӗршыв ирӗкленӳ вӑрҫинче]] ҫӗнтерӳ кунӗ;
* [[Çурла, 15|Ҫурлан 15]] — [[Ирӗкленӳ кунӗ (Корей)|Тӑван ҫӗршыв ирӗкленӳ кунӗ]] ([[Япони]]рен);
* [[Çурла, 25|Ҫурлан 25]] — [[Сонгун]] кунӗ;
* [[Авăн, 9|Авӑнӑн 9]] — [[Халӑх правительсвин никӗсленӳ кунӗ]] (КХДР туни ҫинчен пӗлтерни кунӗ);
* [[Юпа, 10|Юпан 10]] — [[Корей ӗҫ партийӗ]]н никӗсленӳ кунӗ;
* [[Раштав, 27|Раштавӑн 27]] — [[КХДР конституцийӗн кун]].

'''Уйӑх календарӗпе:'''
* ''1-мӗш уйӑх уйӑхӗн 1-мӗшӗ'' — [[Соллаль]];
* ''1-мӗш уйӑх уйӑхӗн 15-мӗшӗ'' — [[Тэборым]];
* Акан 4—5 — Чхонмён;
* ''5-мӗш уйӑх уйӑхӗн 5-мӗшӗ'' — Тано;
* ''8-мӗш уйӑх уйӑхӗн 15-мӗшӗ'' — [[Чхусок]].

== Этеплӗх ==
[[Ӳкерчĕк:Arirang, Pyongyang (5063684316).jpg|мини|230px|Пхеньянти "Ариран" ӑестивалӗ]]
КХДР-нче "корей ятарлӑхӗпе социализм реализмӗ" кинофильма тӑвакан аталаннӑ киноиндустри пур. Мультфильмсене те тӑвать<ref>{{cite web |url = http://www.korusforum.org/PHP/STV.php?stid=1 |author = Астафьев А. |title = «О киноискусстве». Обзор кинематографа Северной Кореи |date = 2000-05 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070927124327/http://www.korusforum.org/PHP/STV.php?stid=1 |archivedate = 2007-09-27 }}</ref>.

=== Спорт ===
[[Ӳкерчĕк:DPRK Pin.jpg|thumb|"[[Тхэквондо]]" палли]]
КХДР-нче йӑлана кӗнӗ корей халӑхӗн тата анӑҫран илнӗ спорт тӗсӗсем пур.

== Вӗренӳ ==
[[Ӳкерчĕк:Laika ac Grand People's Study House (7968604172).jpg|thumb|right|200px|Пхеньянти [[Акӑлчан чӗлхи|акӑлчан чӗлхи]] лекцийӗ]]
[[Ӳкерчĕк:Kimchek-univ e-library1.jpg|thumb|right|Ким Чхэк ячӗллӗ промышленоҫ институчӗн электронлӑ вулавӑшӗ, Пхеньян]]
1975 ҫултан КХДР-нче пӗтӗм кирлӗ 11 ҫуллӑ вӗренӳ пур. Аслӑ тата вӑтам вӗренӳре техника ӗҫне нумайрах суйлаҫҫӗ<ref>{{кĕнеке|
|автор = Иргебаев А. Т., Тимонин А. А.
|пай = Народное образование
|пуçелĕк = КНДР. Справочник
|вырăн = Мускав
|каçă = http://geography.su/books/item/f00/s00/z0000009/st007.shtml
|издательство = Политиздат
|çул = 1988
|archivedate = 2021-05-19
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20210519025431/http://geography.su/books/item/f00/s00/z0000009/st007.shtml
}}</ref>. 

КХДР-нчи чи пысӑк аслӑ вӗренӳ шкулӗ — [[Ким Ир Сен ячӗллӗ университечӗ]].

== Сывлӑх сыхлӑхӗ ==
КХДР-нче патшалӑх медицина пӑхнипе медицина страхлани пур<ref>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/North_Korea.pdf Library of Congress country study]</ref>.

== Экономика ==

== Хӗҫ-пӑшал вӑйӗсем ==
2024 ҫулта КХДР армийӗнче 1280 пин ҫын пулнӑ (600 пин ҫын сыхлавра)<ref>The Military Balance 2024. — P. 282.</ref>.

== Ядерлӑ программи ==
{{main|КХДР ядерлă программи}}
КХДР ядерлӑ хӗҫ-пӑшала 1990-мӗш ҫулсен пуҫламӑшӗнчен тума пуҫланӑ шутланать.

== Тулашри политика ==
2013 ҫулта КХДР-н ПНО-нчи 161 патшалӑх шутшӑнакансемпе дипломати ҫыхӑнӑвӗ пур. Унпа 31 ҫӗршыв, АПШ-пе Японие шутласа, дипломатие пулӑшмасть<ref>[https://www.ncnk.org/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf DPRK Diplomatic Relations (англ.) // The National Committee On North Korea. — 2016.]</ref>

== Массӑла информаци хатӗрӗсем ==
КХДР-нче 30 ытла хаҫат кӑларать (акӑлчанла, французла, испанла, японла, вырӑсла, китайла хаҫатсене шутласа)<ref>Ланьков А. Н. [http://www.hrono.ru/statii/2003/lanprop.html Официальная пропаганда в КНДР: идеи и методы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180717205523/http://www.hrono.ru/statii/2003/lanprop.html |date=2018-07-17 }} // [[Ланьков Андрей Николаевич|Ланьков А. Н.]] Северная Корея: вчера и сегодня. — М.: Восточная литература (издательство), 1995</ref>.

== Ҫакӑн пек пӑхӑр ==
* [[Корей Республики]]
* [[Корей çурутравĕ]]

== Асӑрхавсем ==
{{Асӑрхавсем}}

== Вуламалли ==
* {{кĕнеке|автор=Корейская Народно-Демократическая Республика. Конституция (1972)|пуçелĕк=Социалистическая Конституция Корейской Народно-Демократической Республики|подзаголовок=принята на I сессии ВНС пятого созыва 27 декабря 61 года чучхе (1972) (с изм. и доп.)|ответственный=Корейская Народно-Демократическая Республика. Конституция (1972)|вырăн=Пхеньян|издательство=Изд. лит. на ин. яз.|çул=103 Чучхе (2014)|страница=34}}
* [https://old.bigenc.ru/world_history/text/2096720 Статья "Корея"] - автор[[Алкин Сергей Владимирович|С. В. Алкин]] (Исторический очерк), [[Комиссаров Сергей Александрович|С. А. Комиссаров]] (Исторический очерк), [[Асмолов Константин Валерианович|К. В. Асмолов]] (Исторический очерк), [[Троцевич Аделаида Фёдоровна|А. Ф. Троцевич]] (Литература), [[Елисеева Ирина Александровна|И. А. Елисеева]] (С. А. Комиссарова) (Архитектура и изобразительное искусство), [[Есипова Маргарита Владимировна|М. В. Есипова]] (Музыка), [[Максимов Вадим Игоревич|В. И. Максимов]] (Театр и танец), Ли Санъиль (Театр и танец), Чо Мисон (Театр и танец), [[Голдовский Борис Павлович|Б. П. Голдовский]] (Кукольный театр), С. Н. Анашкин (Кино)
* [https://old.bigenc.ru/geography/text/2096962 Статья "Корея, Корейская Народно-Демократическая Республика"] - автор:[[Алексеева Нина Николаевна|Н. Н. Алексеева]] (Природа), [[Денисов Валерий Иосифович|В. И. Денисов]] (Исторический очерк), [[Тархов Сергей Анатольевич|С. А. Тархов]] (Хозяйство), [[Нестёркин Валентин Дмитриевич|В. Д. Нестёркин]] (Вооружённые силы), [[Нечаев Василий Сергеевич|В. С. Нечаев]] (Здравоохранение), [[Линдер Владимир Исаакович|В. И. Линдер]] (Спорт), [[Цой Инна Валериантовна|И. В. Цой]] (Литература), Н. И. Фролова (Архитектура и изобразительное искусство: архитектура), [[Максимов Вадим Игоревич|В. И. Максимов]] (Театр и танец), [[Голдовский Борис Павлович|Б. П. Голдовский]] (Театр и танец), С. Н. Анашкин (Кино)
* {{кĕнеке|автор = [[Курбанов, Сергей Олегович|Курбанов С. О.]]|пуçелĕк = Курс лекций по истории Кореи: С древности до конца XX века|вырăн = СПб.|издательство = [[Санкт-Петербург патшалӑх университечӗ|СППУ издательстви]]|çул = 2002|страница=626|isbn = 5-288-03016-2}}
* {{кĕнеке|автор= [[Курбанов, Сергей Олегович|Курбанов С. О.]]|пуçелĕк= История Кореи с древности до начала XXI века|вырăн  = СПб.|издательство = [[Санкт-Петербург патшалӑх университечӗ|СППУ издательстви]]|çул = 2009|страница=680|isbn = 978-5-288-04852-4}}
* {{кĕнеке |автор=[[Родригес-Фернандес Александр Мануэльевич|Родригес А. М.]]|пай=§ 9—10: Корея. Южная Корея. Северная Корея|пуçелĕк=Новейшая история стран Азии и Африки, XX век: Учебник для студентов высших учебных заведений: В 3 частях. — Ч. 2: 1945—2000 |ссылка= |ответственный=Под ред. [[Родригес-Фернандес, Александр Мануэльевич|А. М. Родригеса]] |издание= |вырăн=М.|издательство=Гуманитарный издательский центр «Владос» |çул= 2001|страница=107—130|страница=320|isbn=5-691-00644-4|isbn2=5-691-00820-X(II)|тираж=}}

== Каҫӑсем ==
* [http://naenara.com.kp/main/index/ru/first Официальный северокорейский портал на русском языке «Нэнара»/Вырӑсла Ҫурҫӗр Корей "Нэнара" порталӗ]
* ''[[Курбанов Сергей Олегович|Курбанов С. О.]]'' [http://all-on-korea.narod.ru/ О Корее/Корей ҫинче].
* {{Dmoz|Regional/Asia/North_Korea}}
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-15256929 Профиль] [[BBC News]] ҫинче {{ref-en}}

{{Азири патшалăхсем}}
{{Социализм патшалăхĕсем}}

[[Категори:Патшалӑхсем, алфавитпа]]
[[Категори:КХДР]]
[[Категори:Унитарлă республикăсем]]
[[Категори:Коммунизм патшалăхĕсем]]
[[Категори:Патшалăхсем — ПНО пайташĕсем]]
Ку страницӑра усӑ курнӑ шаблонсем:
Корей Халӑх Демократиллӗ Республики страницӑна таврăн.
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/wiki/Корей_Халӑх_Демократиллӗ_Республики»