ھەورامی
شێوەزارێکی زمانی کوردییە
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
ھەورامی یان ھۆرامی یەکێک لە بنشێوەزارەکانی سەر بە بنەماڵەی زمانی کوردییە، و خەڵکی دەڤەری ھەورامان قسەی پێ دەکەن. ھەروەھا زاری (زەنگەنە)ی ناوچەی دیلان، (کاکەیی)ی ناوچەی کەرکووک و ھەڵەبجە و مووسڵ، ناوچەی (باجەڵان)ی ناوچەی خانەقین، (شەبەک)ی ناوچەی مووسڵ، ھەندێ لە گوندەکانی ناوچەی خەزەر و ھەندێ لە زازاکانی باکووری کوردستان، نزیکن لە زاری ھەورامییەوە و لە یەکتری تێدەگەن.[٤]
Gorani | |
---|---|
گۆرانی Goranî | |
![]() | |
قسەی پێدەکرێ لە | باشوور و ڕۆژھەڵاتی کوردستان |
ناوچە | بە پلەی یەکەم ھەورامان، ھەروەھا گەرمیان و مووسڵ |
ژمارەی ئاخێوەران | ٣٥٠،٠٠٠ (٢٠١٤) |
بنەماڵەی زمان | |
شێوەزارەکان | Hawrami شەبەکی[٢] Sarli[٢] باجەڵانی[٣] |
سیستەمی نووسین | Kurdish alphabet (Perso-Arabic script) |
کۆدەکانی زمان | |
ISO 639-3 | Variously: hac – Gorani (Gurani) sdb – Shabaki sdf – Sarli |
Linguasphere | 58-AAA-b |
پیتەکان
دەستکاریپیتەکانی زمانی ھەورامی ھەمان پیتی زمانی کوردین بەگشتی، تەنھا پێنج (٥) پیتێک نەبێت، کە لەنێو ھەورامیدا ھەن و لەنێو پیتەکانی شێوەزارەکانی دیکەی کوردی نین؛ ئەمە وای کردووە لە ھەندێ لە نووسەرە ھەورامییەکان کە ئەو پیتانەی تری بۆ دیاری بکەن. ئەو پیتانەش لەنێو ئەم وشانە دەردەکەون:[٥]
پیتی یەکەم (ڎ)
دەستکاری- ئەڎا = دایک
- ئاڎ = ئەو (بۆ کوڕ)
- ئاڎە = ئەو (بۆ کچ)
- مڎۊ = دەدات
- بەڎبەخت = بەدبەخت
- سەڎ = سەد
- ئاماڎە = ئامادە
- دېڎۍ = باوەژن
- نمەڎ = لباد
- باڎیە = لەگەن؛ دەفرێک کە دۆی تێدەکرێت
- دېڎەکانۍ = جۆلانێ
- ڎەس = بەر : ئی ڎەس و ئۆ ڎەس = ئەم بەر و ئەو بەر ؛ ڎەس و دەس جېیاوازن : ئی دەس و ئۆ دەس
پیتی دووەم (ۋ)
دەستکاری- ۋاران = باران
- ۋەر = پێش / بەڵام وەر = ڕۆشنایی تیشکی خۆر
- وەرەتاۋ = خۆرەتاو
- ۋەرگ = گورگ
- ۋڵک = گورچیلە
- ۋڕ = وڕ
- ۋەنی = قەزوان
- ۋەزی = تۆ بە درەختدا/ دیواردا سەردەکەویت، وەزی = گوێز
- ۋەزۊ = ئەو بە درەختدا/ دیواردا سەردەکەوێت، وەزۊ = گوێزی
- ۋەرە = بەچکە مەڕ ، وەرە = بخۆ
پیتی سێیەم (ڼ / نگ)
دەستکاری- گەڼە = گەندە ، گەنە = بگەنێ
- پەڼە = پەن / پەندەر ، پەنە = پێ...دان/..کردن/...سڕین
- بەڼ = بەند ، بەن = پەت
- گڼە = ژنێک بە لووت قسان بکات ، گنە = بکەوە، ... درێژبە
- بەڼا = بەندە/ بەستراوە ، بەنا = وەستادیوار
- چڼە = چەند ، چنە = بچنە
- مەڼ = مەنگ ، مەن = ما/مایەوە
پیتی چوارەم (ۊ) (هەمان (ۆ) ـیە لە سۆرانی)
دەستکاری- لۊ = (لۆ) گیایەکی کوێستانییە
- چۊ = دار
- خۊ = خۆ
- تۊ = تۆ
- سۊ = سۆ
- کۊ = کۆ
- شۊت = شیر
- خۊل = خێل
- کەرۊ = دەکات ، کەرۆ = بکەرەوە
- بەرۊ = دەبات ، بەرۆ = ببەرەوە
- بووسۊ = بخەوێت ، بووسۆ = بخەوەرەوە
- چڕۊ = بانگهێشتدەکات ، چڕۆ = بانگهێشتبکەرەوە
پیتی پێنجەم (ېـ / ۍ) ھەر وەک (یـ/ێـ و ی / ێ)
دەستکاری- ئېگە = ئێرە
- لېقنە = ڕیقنە
- گولانۍ = بچووکان (گولانە/گولانۍ/تاک - گولانۍ / کۆ)
- باخۍ = باخان(باخ/تاک - باخۍ/کۆ))
- کاۋڕۍ = بەرخان (کاۋڕ/تاک - کاۋڕۍ/ کۆ)
- بزۍ = بزنان (بزە/تاک - بزۍ / کۆ)
- مەلۍ = مەلان (مەل/ تاک- مەلۍ/ کۆ)
- کناچۍ = کچان (کناچۍ/تاک- کناچۍ/ کۆ)
- کوڕۍ = کوڕان (کوڕ/تاک - کوڕۍ/کۆ)
- جلۍ = جلان (جل/تاک - جلۍ/ کۆ)
- شېڵانۍ = قەیسی (شېڵانۍ/تاک - شېڵانۍ/ کۆ)
- مریچڵۍ = چۆڵەکە
- ھېزۍ = ھێزان (ھېز/ تاک - ھېزۍ/ کۆ) بەڵام ھیزی = دوێنێ
- شېر = شێر (شېر/تاک - شېرۍ / کۊ)
- مەیمۍ = دێین ، مەیمێ دێینەوە
- بەیمۍ = بێین ، بەیمێ = بێینەوە
- نەیمۍ = نەیێین ، نەیمێ = نەیێینەوە
- نمەیمۍ = نایێین ، نمەیمێ = نایێینەوە
- بەیدۍ = وەرن ، بەیدێ وەرنەوە
- نەیدۍ = نەیێن ، نەیدێ نەیێنەوە
- مەیدۍ = دێن ، نمەیدێ = نایێنەوە
نموونە: ھۆنراوەنووس سەیدی ھەورامی دەڵێ:
دیم شیرین نیشتەن، دانە مڎۆ پېش | ھارەش ھار کەردەن، دەور مڎۆنە وېش |
جێناوەکان
دەستکاریجێناوەکان لە ھەورامیدا بەراورد بە سۆرانی:[٦]
ھەورامی | سۆرانی |
---|---|
من | من |
تۊ | تۆ |
ئاڎ | ئەو (بۆ کوڕ) |
ئاڎە | ئەو (بۆ کچ) |
ئېمە | ئێمە |
شمە | ئێوە |
ئاڎۍ | ئەوان |
پەراوێزەکان
دەستکاری- ^ A Working Classification
- ^ ئ ا «Gurani». Iranica Online. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Bajalan». Iranica Online. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ بیرشالیاری زەردەشتی
- ^ سەربوردێکی ھورامان و سەردانێکی تەوێڵە / لاپەڕە/١٨٤
- ^ سەربوردێکی ھەورامان و سەردانێکی تەوێلە/لاپەڕە/١٨٥
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری- ھەورامان ئۆنڵاین، دەروازەیەکی نوێیە بۆ ناوچەی ڕەنگینی ھەورامان hawramanonline.net
- فەرھەنگی ئینترنێتیی ھۆرامی
ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |