Izvorni kôd stranice Napoléon Bonaparte

Nemate dopuštenje da uredite ovu stranicu, iz sljedećeg razloga:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 09:48, 2 juli 2024
Expiry of block: 09:48, 2 juli 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Navedite sve gornje podatke u upite ili zahtjeve za deblokadu. Ako smatrate da ste greškom blokirani, dodatne informacije i uputstva možete pronaći na stranici o globalnoj smjernici "Zabranjeni otvoreni proksiji".
U suprotnom, zahtjev za blokadu postavite na Meta-Wikiju. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Možete vidjeti i kopirati izvorni kôd ove stranice.
{{Prijevod}}
{{Infokutija Veličanstvo
| Ime             =Napoleon I
| Titula          =Car Francuza; Kralj Italije
| Slika           =Jacques-Louis David - The Emperor Napoleon in His Study at the Tuileries - Google Art Project.jpg
| Opis slike      = Napoléon Bonaparte
| Vladavina       =[[20. mart]] [[1804]] - [[6. april]] [[1814]]<br />[[1. mart]] [[1815]] - [[22. juni]] [[1815]]
| Krunidba        =[[2. decembar]] [[1804]]
| Prethodnik      =''Konzulat sa Napoleonom na čelu<br /><small>''prethodni monarh: kralj [[Luj XVI Francuski|Luj XVI]]''</small>
| Nasljednik      =''[[de jure]]'' [[Napoleon II Francuski|Napoleon II]]<br />''[[de facto]]'' [[Luj XVIII Francuski|Luj XVIII]]
| Supružnik       =[[Jozefina de Beauharnais]]<br />[[Marija Luiza od Parme]]
| Djeca           =[[Napoleon II Francuski|Napoleon II]]
| Dinastija       =[[Dinastija Bonaparte|Bonaparte]] [[Datoteka:Coat of arms of Buonaparte.svg|30px]]
| Otac            =Carlo Buonaparte
| Majka           =Letizia Ramolino
| Datum rođenja   =[[15. august]] [[1769]]
| Mjesto rođenja  =[[Korzika]]
| Datum smrti     =[[5. maj]] [[1821]]
| Mjesto smrti    =[[Sveta Helena]]
||Nasljeđivanje=[[Car Francuske]]}}
'''Napoléon Bonaparte''' ([[Italijanski jezik|italijanski]]: Napoleone Buonaparte; 15. august 1769. - 5. maj 1821.) je bio francuski državnik i vojni zapovjednik tokom [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]] gdje je predvodio nekoliko uspješnih vojnih kampanja tokom [[Francuski Revolucionarni ratovi|Revolucionarnih ratova]].<ref name="NB1">[http://www.napoleon-online.de/html/napoleon.html Biografija sa stranice Napoleon online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150306183945/http://www.napoleon-online.de/html/napoleon.html |date=6 Mart 2015 }} učitano 5.5.2014 {{Simboli jezika|de|Njemački}}</ref> Bio je car [[Francuska|Francuske]] kao '''Napoleon I''' od 1804. do 1814. godine i ponovo 1815. godine tokom [[Rat sedme koalicije|Rata sedme koalicije]]. Dominirao je europskim i svjetskim poslovima više od deset godina vodeći Francusku protiv niza koalicija tokom [[Napoleonovi ratovi|Napoleonovih ratova]]. Zahvaljujući pobjedama u Napoleonovim ratovima stvorio je [[Prvo Francusko carstvo|ogromno carstvo]] koje je vladalo većim dijelom kontinentalne Evrope do konačnog sloma 1815. godine. Smatra se jednim od najvećih vojnih komandanata u historiji jer se njegovi ratovi i kampanje danas izučavaju na vojnim školama širom svijeta. Njegova politička i kulturna zaostavština ga je učinila jednom od najslavnijih i najkontroverznijih političkih ličnosti u historiji. Napoléon bio je također prvi [[Predsjednik Italije|predsjednik]] [[Italijanska republika (Napoleonova)|Italije]] u [[Historija Italije|historiji]], od 26. januara 1802. do 17. marta 1805.

Rođen je na [[Korzika|Korzici]] u relativno skromnoj porodici italijanskog porijekla nekoliko mjeseci nakon što je ostrvo pripojila [[Kraljevina Francuska]]. Služivši kao artiljerijski oficir u [[Francuska kraljevska vojska|Francuskoj kraljevskoj vojsci]], tokom Francuske revolucije se naglo popeo kroz vojne redove postavši general u 24. godini. Tada mu je [[francuski direktorij]] dao komandu nad francuskom vojskom stacioniranom u Italiji koja je potisnula [[Vendemerski ustanak]] protiv vlade. Sa 26 godina je započeo svoju prvu vojnu kampanju protiv Austrije i italijanskih kraljeva gdje je pobijedivši u gotovo svakoj bici zauzeo Apeninsko poluostrvo i uspostavio "[[Sestrinska republika|sestrinske republike]]" sa lokalnom podrškom. [[Napoleonova invazija na Egipat i Siriju|Vojna invazija na Egipat]] 1798. godine mu je poslužila za organiziranje [[Državni udar 18 brimera|državnog udara]] u novembru 1799. godine kada je postao prvi [[Francuski konzulat|konzul republike]]. Nakon potpisivanja [[Amijenski mir|Amijenskog mira]] 1802. godine, Napoleon je francusku koloniju [[Teritorija Louisiana|Louisianu]] prodao SAD-u čime je pokušao vratiti ropstvo u francuske karipske kolonije. Međutim, dok je uspostavljao obnovu ropstva na istočnim Karibima, kolonija [[Saint-Domingue]] ili "Biser Antila" je postala nezavisna država [[Haiti]] 1804. godine. Njegova ambicioznost ga je potaknula da postane prvi francuski car čime je došao u sukob sa [[Rat treće koalicije|Trećom koalicijom]] 1805. godine. Napoleon je razbio ovu koaliciju odlučujućim [[Ulmska kampanja|pobjedama kod Ulma]] i historijskim trijumfom nad [[Rusko Carstvo|Rusijom]] i [[Austrijsko carstvo|Austrijom]] u [[Bitka kod Austerlitza|bici kod Austerlitza]] što je dovelo do [[Raspad Svetog Rimskog carstva|raspada Svetog Rimskog carstva]]. Nakon toga je formirao [[francusko-perzijski savez]] i [[francusko-indijski savez]] sa sultanom [[Kraljevina Misir|Misira]] [[Tipu Sultan|Tipuom]] kako bi tokom [[Anglo-misirski ratovi|Anglo-misirskih ratova]] pobijedio Britance u Indiji. Zabrinuti zbog velike francuske ekspanzije, [[Rat četvrte koalicije|Četvrta koalicija]] je 1806. godine objavila rat Napoleonu. Međutim, on je brzo pobijedio [[Pruska|Prusku]] u [[Bitka kod Jene|bici kod Jene]]  i umarširao sa svojom [[Velika armija|Velikom armijom]] duboko u istočnu Europu i uništio Ruse u [[Bitka kod Friedlanda|bici kod Friedlanda]] 1807. godine. Francuska je tada prisilila poraženu Četvrtu koaliciju na potpisivanje nepovoljnog [[Tilzitski mir|Tilzitskog mira]] 1807. godine. Austrijanci i Britanci su ponovo 1809. godine napali Francuze tokom [[Rat pete koalicije|rata Pete koalicije]], ali je Napoleon učvrstio svoju nadmoć nad Europom nakon trijumfa u [[Bitka kod Vagrama|bici kod Vagrama]].

Kako bi proširio [[Kontinentalna blokada|kontinentalnu blokadu]], Napoleon je zauzeo [[Pirenejsko poluostrvo|Pirinejsko poluostrvo]] i proglasio svog brata [[Joseph Bonaparte|Josipa]] kraljem Španije zbog čega su se španci i portugalci pobunili uz britansku podršku. [[Španski rat za nezavisnost]] je trajao šest godina i bio je poznat po svojim brutalnim [[Gerilsko ratovanje|gerilskim borbama]] koji su kulminirali savezničkom pobjedom. Porast poljskog nacionalizma i ekonomskih efekata kontinentalne blokade su dovele do ponovnog sukoba sa Rusijom. [[Napoleonova invazija na Rusiju|Velika invazija na Rusiju]] 1812. godine je dovela do katastrofalnog kolapsa francuske vojske zbog rasprostranjenog razaranja ruskih gradova. To je dovelo do stvaranja [[Rat šeste koalicije|Šeste koalicije]] između Rusije, Pruske i Austrije 1813. godine. Dugotrajna vojna kampanja protiv Napoleona je kulminirala velikom savezničkom pobjedom u [[Bitka kod Leipziga|bici kod Leipziga]] u oktobru 1813. godine. Naredne godine su saveznici [[Kampanja na sjeveroistoku Francuske 1814|napali Francusku]] i zauzeli Pariz prisiljavajući Napoleona na abdikaciju. Nakon njegovog egzila na ostrvo [[Elba (ostrvo)|Elba]] i vraćanja [[Bourbon (dinastija)|dinastije Bourbon]] na vlast, Francuska je izgubila većinu teritorija koje je osvojila tokom revolucije. Međutim, Napoleon je pobjegao sa ostrva Elba u februaru 1815. godine i ponovo preuzeo kontrolu nad Francuskom. Saveznici su odgovorili formiranjem [[Napoleonovih sto dana|Sedme koalicije]] koja je porazila Napoleona u [[Bitka kod Waterlooa|bici kod Waterlooa]] u junu 1815. godine. [[Kraljevska mornarica]] je tada spriječila njegov planirani bijeg u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], pa se predao Britancima koji su ga protjerali na udaljeno ostrvo [[Sveta Helena]] u južnom Atlantiku gdje je umro šest godina kasnije u  51. godini.

Napoleon je svojim uticajem donio liberalne reforme mnogim teritorijama koje je osvojio i kontrolirao, poput [[Niske zemlje|Niskih zemalja]], [[Švicarska|Švicarske]] i velikih dijelova današnje [[Italija|Italije]] i [[Njemačka|Njemačke]]. Sproveo je temeljnu liberalnu politiku u Francuskoj i širom zapadne Europe gdje je njegov [[Francuski građanski zakonik|Napoleonov zakonik]] utjecao na pravne sisteme više od 70 nacija širom svijeta. Britanski historičar [[Andrew Roberts]] smatra da je "ideje koje podupiru naš moderni svet - meritokratija, jednakost pred zakonom, imovinska prava, vjerska tolerancija, moderno sekularno obrazovanje i finansije - Napoleon podržao, konsolidovao, kodifikovao i geografski proširio. Njima je dodao racionalnu i efikasnu lokalnu upravu, zaustavljanje ruralnog razbojništva, poticanje nauke i umjetnosti, ukidanje feudalizma čime je došlo do najvećeg kodificiranja zakona od pada Rimskog carstva".

== Biografija ==
Kao dijete [[Korzika|korzičkog]] plemića [[Carlo Maria di Buonaparte]] i majke Maria Letizia Ramolino, školovao se na francuskoj vojnoj akademiji i [[Francuska revolucija|francusku revoluciju]] dočekao s činom artiljerijskog kapetana. U francuskim revolucionarnim ratovima brzo je napredovao do čina [[general]]a i godine [[1796]]. dobio zapovjedništvo nad francuskim snagama koje su jug zemlje trebale braniti od [[Austrija]]naca iz [[Italija|Italije]]. Zahvaljujući svom britkom umu u nizu bitaka i vještih manevara porazio je nadmoćne austrijske trupe, osvojio sjevernu Italiju i prisilio Austriju na sklapanje [[mir u Campo Formiu|mira u Campo Formiu]].<ref name="NB1"/>

Njegovi vojni uspjesi i naglo stečena popularnost učinili su ga favoritom političara i narodnih masa koji su željeli stabilnost nakon godina revolucionarne [[Anarhija|anarhije]] i nasilja. Godinu dana nakon pohoda u [[Egipat]], Napoléon je godine [[1799]]. izveo državni udar poslije kojeg se proglasio prvim [[konzul]]om i zaveo ličnu [[Diktatura|diktaturu]]. Godine [[1804]]. proglasio se francuskim [[car]]em.

Napoléonova vladavina bila je obilježena sukobom Francuske s [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenim Kraljevstvom]], koji je trajao od godine [[1793]]. do [[mir u Amiensu|mira u Amiensu]] [[1802]]. Godinu dana kasnije sukob je ponovno eskalirao i Napoléon se, nakon poraza u pomorskoj [[bitka kod Trafalgara|bici kod Trafalgara]] i kraha planova za invaziju Britanskih ostrva, morao obračunati s britanskim kontinentalnim saveznicima. Godine [[1805]]. u [[bitka kod Austerlitza|bici kod Austerlitza]] porazio je i pokorio [[Austrija|Austriju]], godine [[1806]]. nakon [[bitka kod Jene|bitke kod Jene]] isto je učinio s [[Prusija|Pruskom]] te formalno okončao [[Sveto rimsko carstvo]], da bi nakon pobjede nad [[Rusija|Rusima]] kod [[bitka kod Friedlanda|Friedlanda]] [[1807]]. godine sklopio savez s ruskim carom [[Aleksandar I Romanov|Aleksandrom]] i ustanovio tzv. [[Kontinentalni sistem]], čiji je cilj bio ekonomskim [[embargo]]m poraziti Britaniju.<ref name="NB2">[http://www.napoleon-online.de/html/napoleon.html Napoleonove bitke sa stranice Napoleon online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150306183945/http://www.napoleon-online.de/html/napoleon.html |date=6 Mart 2015 }} učitano 5.5.2014 {{Simboli jezika|de|Njemački}}</ref>

U tom trenutku Napoléon je bio na vrhuncu moći, ali je samo godinu dana kasnije sebi dopustio da bude umiješan u [[Dinastija|dinastički]] sukob u savezničkoj [[Španija|Španiji]]. Francuska vojna intervencija i postavljanje Napoléonovog brata za [[kralj]]a dovela je do općenarodnog otpora, pojave [[Španija|španske]] [[Gerila|gerile]] i prvih ozbiljnih francuskih poraza. Godine [[1809]]. ohrabrena Austrija je objavila rat Francuskoj što je dovelo do kratkog, ali vrlo krvavog pohoda tokom kojeg je u [[bitka kod Asperna|bici kod Asperna]] Napoléon po prvi put potučen na bojnom polju. Iako je Napoléon taj rat na kraju dobio, nastojao se od sličnih problema u budućnosti osigurati ženidbom s austrijskom princezom [[Marija Luiza Austrijska|Marijom Lujzom]] koja mu je rodila sina, budućeg [[Napoleon II Francuski|Napoleona II]].

U međuvremenu je Rusija sve teže trpjela ekonomske posljedice Kontinentalnog sistema pa ju je godine [[1812]]. Napoléon napao s najvećom vojnom silom dotada skupljenom. Oko 500.000 vojnika poveo je Napoleon na Rusiju. Pohod se krajem godine pretvorio u katastrofu tokom koje je izgubljen veći dio Napoléonove Velike Armije. Smatra se da se u Francusku vratilo živo samo 30.000 vojnika. U proljeće [[1813]]. Napoléon se suočio sa općenarodnim ustankom u [[Njemačka|Njemačkoj]] i dotadašnjim saveznicima koji su se okrenuli protiv njega. U odlučnoj [[bitka kod Leipziga|bici kod Leipziga]] Napoléon je poražen i prisiljen na povlačenje u Francuskoj gdje je morao [[abdicirati]] i otići u izgnanstvo na ostrvo [[Elba (ostrvo)|Elbu]] gdje je postavljen za formalnog vladara.

Novi režim kralja [[Luj XVIII, kralj Francuske|Luja XVIII]] pokazao se tako nepopularnim da je Napoléon nakon samo godinu dana sa šačicom pristaša uspio preuzeti vlast i započeti vladavinu poznatu kao [[Sto dana]]. Taj period završio je u junu [[1815]]. godine nakon poraza u [[Bitka kod Waterlooa|bici kod Waterlooa]]. Napoléon je zarobljen od Britanaca i zatočen na ostrvu [[Sveta Helena]] gdje je umro šest godina kasnije.

Godine [[1840]]. njegovi posmrtni ostaci vraćeni su u Francusku gdje je pokopan u [[Pariz|pariskom]] [[Dom invalida|Domu invalida]]. Njegov pogreb smatra se jednim od najvećih i najveličanstvenijih u historiji.

Zbog svoje kratke ali burne vladavine Napoléon je i danas predmetom velikih kontroverzi. Jedni ga smatraju beskrupuloznim tiraninom i militaristom čija je vanjska politika izazvala krvoproliće i pustošenje koje se u [[Evropa|Evropi]] nije ponovilo sve do doba [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]]. S druge strane navode se njegova manje spektakularna, ali za razvoj evropske ekonomije i kulture daleko važnija dostignuća na polju unutrašnje politike, odnosno cijeli niz liberalnih reformi kojima je staro [[feudalizam|feudalno]] uređenje postupno zamjenjivano modernim [[kapitalizam|kapitalizmom]] oličenim u Napoléonovom zakoniku poznatom kao [[Code civile]].

== Porodični život ==
=== Brakovi ===
[[Datoteka:Jacques-Louis David 006.jpg|mini|250px|Krunidba u Notre Dame, 1804.]]
Napoléon se prvi puta oženio [[1796]]. godine sa [[Joséphine de Beauharnais]]. Joséphine Rosa Tascher de la Pagerie rodila se na [[Martinique]]u gdje je njena porodica imala plantažu [[šećer]]a. Roditelji su je udali za Alexandra de Beauharnaisa. U braku su imali dvoje djece, ali su se rastali zbog bračnih razmirica. Alexandar je u doba [[Revolucija|revolucije]] bio pogubljen na [[Giljotina|giljotini]]. Joséphine se udala za Napoléona uoči njegovog prvog pohoda na Italiju.

Budući da šest godina starija Joséphine Napoléonu nije rodila dijete, dogovorili su razvod [[1809]]. godine. Potom je [[1810]]. oženio devetnaestogodišnju nadvojvotkinju [[Marija Luiza od Parme|Mariju Luizu Austrijsku]], kćerku [[Franjo II, car Svetog Rimskog Carstva|Franje II, cara Svetog Rimskog Carstva]]. Iako nije dobrovoljno ušla u ovaj brak, već sljedeće godine Marija Luiza rodila je Napoléonu sina, nasljednika prijestolja. Marija Luiza napustila je Napoléona [[1814]]. kad je prognan na [[Elba|Elbu]]. Odlukom Bečkog kongresa dobila je vojvodine [[Parma|Parmu]] i [[Piacenza|Piacenzu]] kojima je vladala od [[1816]]. godine. Marija Luiza sklopila je još dva braka i umrla [[1847]]. godine.

Sin Napoléona I i Marije Luize dobio je ime [[Francois Charles Joseph Bonaparte]]. Kada je Napoléon abdicirao [[1815]]. kao četverogodišnji dječak proglašen je za francuskog cara pod imenom [[Napoléon II]]. Bio je bolešljivo dijete i živio je na dvoru u [[Schönbrunn]]u. Također je bio kralj [[Rim]]a, vojvoda od [[Reichardst]]a i princ od Parme. Nadimak mu je bio ''"Orlić"'' (''L’aiglon''). Umro je [[1832]]. godine u 21. godini života.

=== Braća i sestre ===

Napoleon je imao trinaestero braće i sestara, od kojih je sedmero bilo živo kada se on proglasio francuskim carem. Svim svojim sestrama i braći dao je titule i zemlju na upravljanje. Među njima su:

* [[Josip Bonaparte]] - Jedini preživjeli stariji Napoleonov brat. Napoleon ga učinio kraljem [[Napulj]]a, a zatim kraljem [[Španija|Španije]].
* [[Lucien Bonaparte]] - Suvereni princ Canina
* [[Eliza Bonaparte]] - Napoleon joj je na upravu dao veliko vojvodstvo Toskanu, vojvodstvo Luccu, i kneževinu Piombinu. Bila je jedina od odrasle Napoleonove braće i sestara koja ga nije nadživjela.
* [[Ludovik Bonaparte]] - Napoleon ga učinio kraljem [[Holandija|Holandije]].
* [[Paulina Bonaparte]] - Napoleon ju je učinio suverenom princezom Guastalle.
* [[Karolina Bonaparte]] - Napoleon joj je dao vojvodstvo Berg i vojvodstvo Klev, a kasnije je njenog muža, [[Joakim Murat|Joakima Murata]], učinio kraljem [[Napulj]]a, što je njoj donijelo titulu napuljske kraljice.
* [[Jeronim Bonaparte]] - Napoleon ga učinio kraljem Vestfalije.

== Početak vojne karijere ==

Grad [[Toulon]] nije prihvatao [[Francuska Republika|Francusku Republiku]]. Proglasio je [[Luj XVII, kralj Francuske|Luja XVII]] (sina [[Luj XVI, kralj Francuske|Luja XVI]]) kraljem i dopustio da u luku uđu engleski, italijanski i španski brodovi. Napoléon je učestvovao u opsadi Toulona ([[1793]].) i zamjenjivao je ranjenog generala. Istaknuo se kao zapovjednik topništva te je dobio čin brigadnog generala. Tada je imao 24 godine.

Potom je imenovan zapovjednikom francuske vojske u Italiji. U borbama protiv Austrijanaca porazio je čak četiri austrijska generala koji su u svakoj borbi bili brojčano nadmoćniji. Uz to su se Napoléonovi vojnici približili Beču na sto kilometara, što je prisililo Austrijance na potpisivanje mirovnog ugovora u [[Campo Formio|Campoformiju]] ([[1797]].). Napoléon je ukinuo [[Mletačka Republika|Mletačku Republiku]]. Njenu teritoriju je predao Austriji u zamjenu za austrijsku teritoriju na području [[Belgija|Belgije]] i vlast nad [[Milano]]m.

== Prvi konzul ==
[[Datoteka:Luny Thomas Battle Of The Nile August 1st 1798 At 10pm.jpg|mini|lijevo|300px|Bitka na Nilu, 1. august 1798.]]
Veliki protivnik Francuske bila je [[Velika Britanija]]. Stoga je Napoléon odlučio uništiti britansku trgovinu s [[Indija|Indijom]] osvajanjem [[Egipt]]a i time privredno oslabiti Engleze. Godine [[1798]]. došao je u [[Kairo]]. Porazio je [[Turska|Turke]] u bitki kod [[Piramide|piramida]] i zavladao Egiptom. No, kod [[Abu Qir]]a [Abukir], u bitki na [[Nil]]u, francusku je [[Flota|flotu]] uništio britanski admiral [[Horatio Nelson]]. Napoléon je u Egipat doveo oko 150 naučnika koji su napravili [[Geografija|geografske]] karte, proučavali [[biljke]] i [[životinje]]. Pomoću kamena iz Rozete koji je pisan [[hijeroglifi]]ma, demotskim i [[Grčka|grčkim]] slovima [[Jean-François Champollion]] uspio je [[1824]]. godine dešifrirati hijeroglife.

U Francuskoj je izbila politička kriza, a Austrija je ponovno zavladala sjevernom Italijom. Stoga je Napoléon potajno napustio Egipat i priključio se uroti protiv [[Direktorij]]a. Proveden je [[državni udar]] i urotnici su [[1799]]. uspostavili novu vlast koju su činila trojica konzula – Konzulat. Napoléon je imenovan Prvim konzulom i postao je neograničeni vladar.

U zemlji je uspostavljena [[vojna diktatura]], vlast je centralizirana, a uloga [[parlament]]a bila je neznatna. Također su centralizirane finansije i osnovana je državna banka (Banque de France). Građanima su osigurana prava i slobode stečene u doba revolucije. Svi su bili jednaki pred zakonom i imali su pravo na slobodu [[vjeroispovijest]]i. Zakonom o školstvu otvarane su gimnazije za koje su postojale [[Stipendija|stipendije]]. Cilj školovanja bio je obrazovanje sposobnih činovnika i vojnih dužnosnika. Ono što je mnogima bilo najvažnije bilo je uspostavljanje mira i reda u državi. Godine [[1802]]. [[Ustav]] je promijenjen te je Napoléon imenovan doživotnim konzulom.

== Bitke ==

[[Datoteka:Gerard - Napoleon Ier en uniforme de colonel.jpg|mini|200px|Portret Napoléona Bonapartea, 1812.]]

=== Carski ratovi <ref name="NB2"/>===

Kao izabrani doživotni konzul Napoléon se [[1804]]. godine proglasio carem. U aprilu [[1803]]. Britanija je, isprovocirana Napoléonovim agresivnim ponašanjem, nastavila rat s Francuskom na moru. Dvije godine kasnije Britancima su se pridružile Austrija, Rusija, [[Švedska]] i [[Napulj]]. Zbog poraza u pomorskoj bitki kod [[Trafalgar]]a, rta na jugu Španije, Napoléon je napustio planove o napadu na Britaniju. Svoju je vojsku usmjerio protiv austrijsko-ruskih snaga te ih [[1805]]. porazio u bitkama kod [[Ulm]]a i [[Austerlitz]]a.

Iste je godine brata Louisa [Luja] proglasio kraljem [[Holandija|Holandije]], a [[šogor]]a [[Joachim Murat|Joachima Murata]] kraljem Napulja. Godine [[1806]]. ukinuo je [[Sveto Rimsko Carstvo]] Njemačke Narodnosti i od njemačkih je država osnovao [[Rajnska konfederacija|Rajnsku konfederaciju]].

Naredni Napoléonov korak bio je nametanje kontinentalne blokade Velikoj Britaniji. Evropskim državama pod njegovom kontrolom naredio je [[bojkot]] britanske robe. Zbog tih je događaja [[Pruska]] sklopila savez s Rusijom i napala je Rajnsku konfederaciju. No, Napoléon je kod [[Jena|Jene]] i [[Auerstädt]]a porazio Pruse. Sljedeće je godine ([[1807]].) u [[Tilsit]]u sklopio mirovni sporazum s ruskim carom [[Aleksandar I, ruski car|Aleksandrom I]]. Svome je carstvu pridodao dvije nove države: [[Vestfalija|Vestfaliju]], u kojoj je za kralja postavio brata [[Jérôme]]a [Žeroma], i [[Varšavsko Vojvodstvo]].

=== Poluostrvski rat <ref name="NB2"/>===

Godine [[1807]]. Napoléon je osvojio [[Portugal]] koji nije poštivao kontinentalnu blokadu, a [[1808]]. [[Španija|Španiju]] u kojoj je za kralja postavio brata Josepha ([[Joseph Bonaparte]]). Josephov dolazak u Španiju potakao je ustanak protiv Francuza, poznat pod nazivom Poluostrvski rat. Napoléon je došao u Španiju i ugušio pobunu, no nakon njegova odlaska borbe su se nastavile. Budući da su Britanci podupirali Špance u pobuni u Poluostrvskom ratu, Francuzi su s vremenom izgubili 300 000 vojnika i velika novčana sredstva. To je uticalo na slabljenje Napoléonova carstva.

Ipak, Francusko Carstvo ubrzo je doživjelo najveću ekspanziju. U novom ratu [[1809]]. Napoléon je prinudio Austriju na mir u [[Schönbrunn]]u [Šenbrun] i oduzeo joj je dio teritorija. Na prostoru [[Hrvatska|hrvatskih]] i [[Slovenija|slovenskih]] zemalja južno od [[Sava|Save]] osnovao je [[Ilirske pokrajine]]. Također je zavladao [[Holandija|Holandijom]] i dijelom sjevernih njemačkih država.

=== Bitka kod Austerlitza <ref name="NB2"/> ===
{{Glavni|Bitka kod Austerlitza}}
Bitka kod Austerlitza poznata je i pod nazivom "trocarska bitka" jer su se u njoj sukobili francuski car Napoléon, austrijski car [[Franjo II, njemačko-rimski car|Franjo II/I]] i ruski car [[Aleksandar I, ruski car|Aleksandar I]]. Za manje od osam sati, otkako je Napoléon rukavicom dao znak za početak bitke, Austrijanci i Rusi bili su potučeni. Izgubili su 35 000 vojnika, 15 generala, 150 topova i 42 zastave. Napoléon je učvrstio svoju vlast u Evropi.

Zaraćene vojske kretale su se prema [[Brno|Brnu]] u [[Češka|Češkoj]]. Napoléon je protivnicima postavio stupicu kod [[Austerlitz]]a (današnji [[Slavkov]] kod Brna). Odglumio je da se povlači prema zapadu i sačekao je neprijateljsku vojsku na terenu koji je sam odabrao. Da se njegova vojska ne bi obeshrabrila, Napoléon je vojnicima objasnio plan bitke što inače nije bilo uobičajeno. ''"Dok neprijatelj bude marširao da opkoli moje desno krilo, izložit će mi svoju bočnu stranu"''. Bitka se odvijala prema Napoléonovu planu. Rusi i Austrijanci pokušali su mu presjeći put prema Beču i Napoléon je namjerno oslabio svoje desno krilo da ga tu napadnu.

Francuski se logor nalazio na sjevernoj strani uzvisine [[Santon]], a južnije je uzvisina [[Zurlan]] s koje je prema jugu tekao potok [[Goldbach]] okružen zamrznutim baruštinama. Napoléon je Lannesov korpus razmjestio na lijevo krilo. Iza uzvisine Zurlan sakrio je Muratovu konjicu i [[grenadir]]e. U podnožju Zurlana bio je 4. korpus. Kao pojačanje tek je trebao doći 1. korpus. Na Goldbachu se malo ljudi moralo oduprijeti nadmoćnom protivniku. Između Francuza s jedne strane, i Austrijanaca i Rusa s druge strane, bili su brežuljci [[Pratzen]]a, uzvisine koja se proteže oko pet kilometara, visoke do 300 metara s blagim padinama. Napoléon ih je ostavio slobodne, kao "mamac" protivniku.

Rusku vojsku vodio je već ostarjeli general [[Kutuzov]]. Rusi i Austrijanci odlučili su s glavninom vojske napasti francusko desno krilo, upravo kako je Napoléon želio. Pri tome su morali podijeliti svoju vojsku da bi napali i druge francuske jedinice. Upravo je to bila glavna greška. Rusi i Austrijanci radi glavnog udara na francusko desno krilo oslabili su svoj centar gdje je Napoléon imao glavninu vojske.

Večer uoči bitke Napoléon je bio siguran u svoju pobjedu. Veselo je objedovao sa svojim časnicima i jeo svoje, kako se pričalo, omiljeno jelo – pečene krompire i crveni luk. Malo se odmorio, a onda je još jednom provjerio položaje. Francuska trublja za ustajanje oglasila se u 4 sata [[2. decembar|2. decembra]] [[1805]]., na prvu godišnjicu carske krunidbe. Bojno polje prekrivala je gusta magla. U 7 sati saveznici su napali Goldbach i polako napredovali. Vjerovali su da je bitka već odlučena. U međuvremenu se magla razrijedila, otkrivajući kolone ruske vojske koja se kretala prema jugu. Austrijsko-ruski centar je slabio. Oko 9 sati francuska se vojska poput klina zabila u protivnički centar i razdvojila im lijevo i desno krilo. U 9 sati i 30 minuta slabi je austrijsko-ruski centar bio u potpunom rasulu i Francuzi su im napali desno krilo. Rusi su bili potučeni. Izgubili su 500 grenadira i 200 članova plemičke viteške garde, osobne careve pratnje.

Istodobno je oko 8 sati pobjedu izvojevalo i francusko lijevo krilo. Oko 14 sati, kad su desno krilo i ruski centar bili slomljeni, Napoléon je naredio uništenje neprijateljskog lijevoga krila. Francuzi nisu htjeli imati zarobljenike i uslijedio je pokolj Rusa. Rusi su se pokušali spasiti bijegom prema jugu, prema zamrznutim baruštinama. Napoléon je naredio da velika baterija od dvadeset pet topova puca po ledu na baruštinama. Pod udarima topova led je pucao i oko 2 000 Rusa ugušilo se propavši u baruštinu. Nakon bitke iz baruština je izvučeno 38 topova i 130 konjskih trupala. U pet sati poslije podne trublje su označile završetak bitke. Dan kasnije austrijski je car osobno došao Napoléonu s molbom za primirje, a potom je zaključen mir u [[Bratislava|Bratislavi]] ([[26. decembar|26. decembra]]), bez prisustva Rusa. Austrija je izgubila [[Venecija|Veneciju]], [[Dalmacija|Dalmaciju]] i [[Tirol]].

Napoléon se vratio u [[Pariz]] sa 120 austrijskih i ruskih zastava. Od [[Bronca|bronce]] zarobljenih topova izlijevan je stup Velike armije koji i danas ukrašava pariski trg [[Vendome]]. Najvišim časnicima Napoléon je podijelio dva miliona zlatnih franaka, udovice su dobile trajnu mirovinu, a djeca poginulih mogla su svojim imenima dodati ime Napoléon.

=== Pohod na Rusiju i slom ===

Sumnjajući da Rusija planira savez s Engleskom Napoléon je napao Rusiju s 600 000 vojnika.  U junu [[1812]]. Francuzi su ušli na ruski teritorij, no Rusi su se povlačili paleći sela. Mnogobrojna francuska vojska često je bila bez hrane, počele su se širiti bolesti, a često su ugibali i konji. Do prve, i jedne od najkrvavijih bitaka toga doba, došlo je kod [[Borodin]]a. Napoléon je do te bitke već izgubio polovinu svoje vojske. Rusi su se odlučili povući i francuska je vojska ušla u [[Moskva|Moskvu]]. No, ruski su vojnici zapalili grad i Napoléon se morao povući. Nakon povlačenja iz Moskve glad, ruska zima i povremeni gerilski napadi ruske vojske uništili su francusku vojsku od koje je ostalo samo 5000 ljudi. Napoléon je otišao u Pariz i s novom se vojskom vratio na područje [[Saska|Saske]].<ref name="DW">Dieter Wunderlich, [http://www.dieterwunderlich.de/Napoleon_Bonaparte.htm Biografija sa stranice autora] učitano 5.5.2014 {{Simboli jezika|de|Njemački}}</ref>

Godine [[1813]]. porazio je protivničke vojske kod [[Lützen]]a, [[Bautzen]]a i [[Dresden]]a, ali je izgubio bitku kod [[Leipzig]]a. Vratio se u Francusku, a budući da su se njegovi maršali odbili boriti, pobjednička ga je koalicija prisilila da [[Abdikacija|abdicira]]. Protivnici su ga [[1814]]. prognali na ostrvo [[Elba|Elbu]] koji mu je dan na upravu. Na vlast u Francuskoj postavljen je [[Luj XVIII, kralj Francuske|Luj XVIII]] iz dinastije [[Burbon]] (brat Luja XVI koji je za vrijeme Revolucije napustio Francusku). Napoléonova supruga Marija Lujza i sin Napoléon stavljeni su pod skrbništvo Marijina oca, austrijskoga cara [[Franjo II, njemačko-rimski car|Franje II/I]]. Napoléon nikada više nije vidio ni suprugu niti sina.

== Vladavina od 100 dana ==

Napoléon je iskoristio nezadovoljstvo vladavinom Luja XVIII te se u martu [[1815]]. vratio u Francusku. Trupe koje su poslane da ga zarobe pridružile su mu se i preuzeo je vlast [[20. mart]]a [[1815]]. (vladavina od 100 dana). Budući da su protivnici odbili sklapanje mira, odlučio ih je napasti. Do bitke je došlo kod [[Waterloo (Belgija)|Waterlooa]] u [[Belgija|Belgiji]] [[18. juni|18. juna]] [[1815]]. Pobjedu su izvojevale engleska vojska generala [[Wellington]]a i pruska vojska pod vodstvom generala [[Blücher]]a. Nakon bitke Napoléon je pobjegao u Pariz. Budući da su mu političari uskratili podršku, Napoléon je abdicirao i po drugi put pokušao prenijeti vlast na četverogodišnjeg sina [[Napoléon II Bonaparte, car Francuske|Napoléona II]] što je francuski parlament ovaj put i potvrdio. Potom je pobjegao u [[Rochefort]] i tamo se predao kapetanu britanskog bojnog broda [[Bellerophon]]. Britanci su ga prognali na [[Sveta Helena|Svetu Helenu]], ostrvce u južnom dijelu [[Atlantski okean|Atlantskog okeana]].<ref name="DW"/>

== Napoléonova smrt ==
[[Datoteka:Tumb of Napoleon Bonaparte.jpg|mini|Napoléonov sarkofag.]]
S Napoléonom je u progonstvo pošlo i dvadesetak njegovih najvjernijih ljudi (posluga i nekoliko generala). Vrijeme je provodio diktirajući [[Memoari|memoare]] i igrajući [[bilijar]]. Maštao je o bijegu sa ostrvca površine tek nešto veće od 100&nbsp;km<sup>2</sup>. Umro je [[5. maj]]a [[1821]]. od [[rak]]a na želucu i pokopan je na Svetoj Heleni. Godine [[1840]]. njegovi su ostaci preneseni u Pariz na zahtjev kralja [[Luj-Filip, kralj Francuske|Luja-Filipa]] i sahranjeni su u [[Dom Invalida|Domu Invalida]], gdje se i danas nalaze.

Nekoliko ljudi iz pratnje sačuvalo je za uspomenu uvojke Napoléonove kose. Šezdesetih godina [[20. vijek]]a, naučnici su savremenim metodama analizirali jedan od tih uvojaka. U kosi su otkrivene značajne količine otrova [[arsen]]a. Posumnjalo se da su Britanci sistemski trovali Napoléona. Daljnjim istraživanjem i analizama otkriveno je da je zelena boja kojom su u to vrijeme bojali zidove sadržavala arsenik. Soba u kojoj je živio Napoléon bila je obojana takvom zelenom bojom.

== Reference ==
{{refspisak}}

{{redoslijed
|prethodnik = [[Republika]], a prethodni monarh [[Luj XVI, kralj Francuske|Luj XVI]]
|gl_članak_funkcija = [[Spisak francuskih vladara|car Francuske]]
|nasljednik = [[Luj XVIII, kralj Francuske|Luj XVIII]]
}}
{{redoslijed
|prethodnik = [[Luj XVIII, kralj Francuske|Luj XVIII]]
|gl_članak_funkcija = [[Spisak francuskih vladara|car Francuske]]<br />vladavina 100 dana
|nasljednik = [[Napoleon II Francuski|Napoléon II]]
}}

{{Wikicitat|Napoléon Bonaparte}}
{{Commons|Napoléon Bonaparte}}
{{Francuski vladari}}

{{DEFAULTSORT:Bonaparte, Napoléon}}
[[Kategorija:Rođeni 1769.]]
[[Kategorija:Umrli 1821.]]
[[Kategorija:Bonaparte|Napoléon]]
[[Kategorija:Francuski vladari]]
[[Kategorija:Francuske vojskovođe]]
[[Kategorija:Francuski političari]]
[[Kategorija:Italijanski političari]]
[[Kategorija:Predsjednici Italije]]
[[Kategorija:Kraljevi Italije]]
[[Kategorija:Članovi Francuske akademije nauka]]
[[Kategorija:Abdikacije]]
Šabloni koji su upotrebljeni na ovoj stranici:
Šablon:Ambox/igralište (uredi)
Šablon:Commons (uredi)
Šablon:Francuski vladari (uredi)
Šablon:Glavni (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Šablon:Infokutija (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Infokutija Veličanstvo (uredi)
Šablon:Infokutija vladar (uredi)
Šablon:Navbox (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Navkutija (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Šablon:Plainlist/styles.css (uredi)
Šablon:Prijevod (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Redoslijed (uredi)
Šablon:Refspisak (uredi)
Šablon:Refspisak/styles.css (uredi)
Šablon:Side box (uredi)
Šablon:Simboli jezika (uredi)
Šablon:Sporedni okvir (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Webarchive (uredi)
Šablon:Wikicitat (uredi)
Modul:Arguments (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Category handler (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Hatnote (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Hatnote list (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Infobox (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Infobox/styles.css (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:InfoboxImage (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Main (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Message box/configuration (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Message box/igralište (uredi)
Modul:Namespace detect (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Namespace detect/config (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Namespace detect/data (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Navbar (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Navbar/configuration (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Navbar/styles.css (uredi)
Modul:Navbox (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:No globals (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Side box (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Modul:Side box/styles.css (uredi)
Modul:Webarchive (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Webarchive/data (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Modul:Yesno (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Nazad na Napoléon Bonaparte.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Napoléon_Bonaparte"