Напалеон Орда

Напалеон Орда
Напалеон Орда
Імя пры нараджэнні	Напалеон Мацей Тадэвуш Орда
Дата нараджэння	11 лютага 1807[…]
Месца нараджэння	Варацэвічы, Кобрынскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя;
Дата смерці	26 красавіка 1883 (76 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя;
Месца пахавання	Іванава;
Грамадзянства	Расійская імперыя;
Бацька	Міхал Орда[d]
Маці	Юзэфа з Бутрымовічаў[d]
Жонка	Сафія-Луіза-Ірэна Буль[d]
Дзеці	Вітольд Орда[d]
Род дзейнасці	мастак, кампазітар, піяніст
Жанр	жывапіс (малюнак)
Вучоба	Свіслацкая гімназія; Віленскі ўніверсітэт;
Узнагароды
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Напалеон Орда (польск.: Napoleon Mateusz Tadeusz Orda; 11 лютага 1807, в. Варацэвічы Кобрынскага павета Гродзенскай губерні — 26 красавіка 1883, Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя) — беларускі і польскі мастак, кампазітар, піяніст і педагог.

Біяграфія

Дзяцінства і юнацтва

Нарадзіўся 11 лютага 1807 года ў радавым маёнтку Варацэвічы Кобрынскага павета Гродзенскай губерні (цяпер вёска ў Іванаўскім раёне Брэсцкай вобласці) у сям’і палескай шляхты. Яго бацька — Міхал, паводле адукацыі інжынер-фартыфікатар, амаль увесь час працаваў на будаўніцтве дарог і каналаў, у час падзелаў Рэчы Паспалітай з’яўляўся маршалкам Кобрынскага павета.

Пачатковую адукацыю мастак атрымаў у родным доме. З існых крыніц дакладна невядома^[4] ці былі ў іх доме гувернёры, хутчэй за ўсё так, але галоўным яго выхавальнікам і дарадцай на працягу ўсяго жыцця была маці — Юзафіна — дачка пінскага суддзі і мечніка Мацея Бутрымовіча. Яна валодала французскай мовай і была таленавітай піяністкай^[4]. Юзафіна вучылася гульні на клавіры ў запрошанага ў нясвіжскі тэатр чэшскага кампазітара і клавесініста Францішка Яржомбкі^[5]. А першыя ўрокі ігры на фартэпіяна свайму сыну, будучаму кампазітару, яна дала сама.

Далейшае жыццё: паўстанне, эміграцыя і вяртанне на Радзіму

Скончыў Свіслацкую гімназію. У 1823 годзе паступіў у Віленскі ўніверсітэт. Але за ўдзел у тайным студэнцкім таварыстве «Заране» быў арыштаваны і выключаны з універсітэта. Удзельнічаў у паўстанні 1830—1831 гадоў, падчас якога камандаваў партызанскай адзінкай, атрымаў чын капітана і быў узнагароджаны крыжом Virtuti Militari за бітву пад Коцкам. Пасля падаўлення паўстання эміграваў у Францыю. Там пазнаёміўся з Фрэдэрыкам Шапенам, у якога браў урокі музыкі. Напісаў шэраг твораў для фартэпіяна (рамансы, паланэзы, серэнады, мазуркі). У сярэдзіне 1830-х гадоў — дырэктар Італьянскай оперы ў Парыжы. Вучыўся ў студыі П. Жэрара ў Парыжы і ў Віленскім універсітэце. З 1856 года жыве ў Варацэвічах, Гродне, на Валыні. Пакінуў па сабе архітэктурныя замалёўкі вёсак, маёнткаў, замкаў, палацаў, гарадоў Беларусі, Літвы і Украіны.

Напалеон Орда і Гродна

Некаторыя даследчыкі лічаць, што Орда жыў у Гродне ў 1863—64 гадах. Дакладна вядома, што з 15 мая 1866 па красавік 1867 ён знаходзіўся ў гродзенскай турме па падазрэнні ва ўдзеле ў паўстанні 1863 года^[6]. Як мінімум тры малюнкі Орды зробленыя з двара гродзенскай вязніцы^[7].

Некаторыя гродзенскія малюнкі Орда, верагодна, маляваў па памяці, знаходзячыся пазней у Кобрыне. Іншыя, імаверна, былі намаляваныя з тэрыторыі Новага замка. Гэта адбывалася ў час знаходжання ў гродзенскай турме, калі мастак захварэў і быў пераведзены ў шпіталь, які знаходзіўся ў замку^[8]. Агулам ён намаляваў больш за 30 відарысаў з выявамі архітэктурных збудаванняў Гродна: як адметных помнікаў, так і шараговай забудовы^[9]^[10].

У час побыту ў Гродне Орда спыняўся ў доме Румеляў на вуліцы Манастырскай. Ён стаяў у двары сённяшняга дома па вуліцы Давыда Гарадзенскага, 2, недалёка ад Свята-Раства-Багародзіцкай царквы. Сям’я Румеляў мела там вялікі двор з садам. Пра побыты Орды ўзгадваў у сваіх мемуарах Юліуш Румель^[11].

Далейшы лёс таксама быў звязаны з Гроднам: у рапарце пінскага спраўніка мінскаму губернатару ад 7 красавіка 1880 года напісана, што «па вяртанні ў Расію па недаказанасці праў дваранства Напалеон Орда залічаны да мяшчан горада Гродна»^[6].

Творчасць

Наведаў шмат мясцін Беларусі, Украіны, Польшчы, Літвы. Замалёўваў пейзажы і будынкі, звязаныя з жыццём вядомых людзей. Даў абяцанне намаляваць усе замкі Беларусі, пакуль яны не разбурыліся.

Уплыў на культуру

Выявы Мірскага і Нясвіжскага замкаў, замаляваныя Напалеонам Ордам, былі выкарыстаны для афармлення беларускіх грашовых купюраў.

Памяць

Імем Напалеона Арды названы вуліцы ў Мінску^[12], Брэсце і Гродне^[13]. У верасні 2018 года імя Напалеона Орды прысвоена Пінскай мастацкай школе^[14]. Выява Нясвіжскага замка Радзівілаў рукі мастака была змешчана на другой па намінале беларускай банкноце ўзору 2000 года (100 000 рублёў).

У 1997 годзе ў цэнтры горада Іванава Брэсцкай вобласці пастаўлены адзіны ў Еўропе помнік Напалеону Орду (скульптар І. Голубеў, архітэктар В. Касяк).

Дзейнічае Раённы музейны комплекс Напалеона Орды ў вёсцы Варацэвічы Іванаўскага раёна. 26 лістапада 2021 года была адкрыта для наведвальнікаў адноўленая сядзіба Ордаў ва ўрочышчы Чырвоны Двор, дзе нарадзіўся Напалеон Орда^[15].

200-годдзе:

У лютым 2007 года былі выпушчаны памятныя сярэбраныя (20 рублёў, 5 тысяч штук) і медна-нікелевыя (1 рубель, 7 тысяч штук) манеты «Напалеон Орда. 200 год», прысвечаныя юбілею мастака і кампазітара^[16].
У культурна-асветніцкім цэнтры сучаснага мастацтва імя Язэпа Драздовіча праходзіла выстаўка па выніках пленэру, які праходзіў на Глыбоччыне з 25 снежня, прысвечаная 200-годдзю з дня нараджэння Напалеона Орды^[17].

11 лютага 2010 года кампанія Google адзначыла народзіны Напалеона Орды, змясціўшы адмысловае лога з малюнкам мастака палаца Чацвярцінскіх у Гродна на сваім пошукавым сэрвісе^[18].