Аперацыя «Арго»

Аперацыя «Арго»
англ.: Argo
Жанр	political thriller film[d], драматычны фільм, біяграфічны фільм, трылер[d] і гістарычны фільм
Рэжысёр	Бен Афлек[4]
Прадзюсар	Грант Хеслаў[d] Бен Афлек Джордж Клуні
Сцэнарыст	Chris Terrio[d][4] Joshuah Bearman[d] Tony Mendez[d]
У галоўных ролях	Бен Афлек[4] Браян Крэнстан[4] Алан Аркін[4] Джон Гудмэн[4] Victor Garber[d][4] Michael Cassidy[d][4] Clea DuVall[d][4] Rory Cochrane[d][4] Tate Donovan[d][4] Kerry Bishé[d][4] Кайл Чэндлер[4] Боб Гантан[d][4] Philip Baker Hall[d][4] Chris Messina[d][4] Adrienne Barbeau[d] Tom Lenk[d][4] Titus Welliver[d][4] Richard Kind[d][4] Michael Parks[d][4] Željko Ivanek[d][4] Keith Szarabajka[d] Скут Макнэйры[d][4] Barry Livingston[d][4] Matt Doherty[d] Рычард Діллан[d][4] Taylor Schilling[d][4] Christopher Stanley[d][4] Sheila Vand[d][4] Scott Elrod[d][4] Yuri Sardarov[d][4] Джэймс Эрл Картэр[4] Cas Anvar[d][4] Fouad Hajji[d][4] Jamie McShane[d][4] Victor McCay[d][4] Tehmina Sunny[d][4] Lindsey Ginter[d][4] Muhammed Cangören[d][4] Christopher Denham[d][4] Matt Nolan[d][4] Амід Абтагі[d][4]
Аператар	Rodrigo Prieto[d]
Кампазітар	Аляксандр Дэспла
Кінакампанія	Warner Bros., GK Films, Smokehouse Pictures
Працягласць	120 хв.
Бюджэт	44,5 млн $
Зборы	229,6 млн $[1]
Краіна	ЗША
Мова	англійская, фарсі
Год	31 жніўня 2012, 8 лістапада 2012[2] і 22 лістапада 2012[3]
IMDb	ID 1024648
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

«Апера́цыя „Арго́“» (англ.: Argo) — палітычны трылер рэжысёра Бена Афлека. Сюжэт карціны заснаваны на рэальных падзеях — аперацыі спецслужбаў па выратаванню шасці амерыканскіх дыпламатаў з Тэгерана. Сцэнарый напісаны па матывах артыкула Джошуа Бермана «Як ЦРУ выратавала амерыканцаў з Тэгерана фальшывым фантастычным фільмам»^{[заўв 1]} і кнігі Тоні Мендэса «Майстар маскіроўкі». Прэм’ера карціны адбылася 31 жніўня 2012 года (фестываль у Тэлурыдзе). У шырокі пракат яна выйшла 12 кастрычніка 2012 года.^[5]

Стужка паказала нядрэнныя вынікі ў пракаце — сусветныя зборы склалі больш за $ 229,6 млн, з іх $ 135,8 млн у амерыканскім пракаце, нягледзячы на рэйтынг R, прысвоены з-за ўжывання ў дыялогах ненарматыўнай лексікі. Трэці рэжысёрскі вопыт Бена Афлека атрымаў неадназначную ацэнку крытыкаў. Пахвальных водгукаў заслужыў баланс дакументальнага падыходу да адлюстравання падзей і трылера, які трымае гледачоў у напружанні, хоць канцоўка вядома з самага пачатку. Падбор выканаўцаў і гульня акцёраў другога плана таксама атрымалі высокую ацэнку. Апраўдаўшы прагнозы, карціна выйграла тры статуэткі «Оскара» ў сямі намінацыях, заваяваўшы ў 2013 годзе ўзнагароду акадэміі ў галоўнай намінацыі «Лепшы фільм». Таксама карціна заслужыла мноства іншых кінематаграфічных узнагарод, у тым ліку «Залаты глобус» і BAFTA ў некалькіх намінацыях.

Сур’ёзныя дыскусіі выклікала гістарычная дакладнасць падзей, паказаных у фільме, і яго палітычны кантэкст. Стваральнікаў карціны абвінавачвалі ў прыніжэнні ролі канадскіх спецслужбаў, празмернай палітычнай ангажаванасці і занадта вольнай трактоўцы падзей. Карціна была забаронена да паказу ў Іране, бо ў ёй, на думку кіруючых колаў, гісторыя была перакручана і паднесена з праамерыканскага пункту гледжання.

4 лістапада 1979 г. рэвалюцыя ў Іране дасягае свайго апагею. Натоўпы ісламістаў штурмуюць пасольства ЗША ў Тэгеране і ўрываюцца на яго тэрыторыю. Персанал спешна знішчае пячаткі, сакрэтныя дакументы і іншыя матэрыялы. 52 супрацоўніка застаюцца ў палоне, але шасцярым удаецца пакінуць пасольства і знайсці прытулак у доме канадскага пасла Кена Тэйлара. Праходзіць 74 дні з моманту іх уцёкаў. Супрацоўнікі Дзяржаўнага дэпартамента шукаюць шляхі вырашэння сітуацыі. Яны прапануюць дачакацца вясны, раздаць дыпламатам веласіпеды і пашпарты, каб тыя даехалі да турэцкай мяжы. Эксперт ЦРУ па пытаннях эксфільтрацыі Тоні Мендэс сумняваецца ў разумнасці такога падыходу. На наступны дзень ён прапануе новы варыянт, які прыйшоў яму ў галаву пасля прагляду фільма «Бітва за планету малпаў». Ён прапануе выдаць супрацоўнікаў пасольства за скаўтаў — членаў здымачнай групы канадскага фільма, якія шукаюць натуру^{[заўв 2]}. Дзёрзкі план ухвалены кіраўніцтвам ЦРУ. Кіруючыся ім, Мендэс звяртаецца за дапамогай да свайго знаёмага — вядомага грымёра Джона Чэмберса. Праз яго ён выходзіць на аўтарытэтнага галівудскага прадзюсара Лестэра Сігэла, і пачынаецца падрыхтоўка да здымак. Мендэс знаходзіць у архівах прыдатны сцэнар фантастычнага фільма «Арго», які па стылю нагадвае «Зорныя войны»^{[6][заўв 3]}. У гульню ўступае некалькі вопытных спецыялістаў, у тым ліку рэдактар коміксаў Джэк Кірбі. Адкрываецца офіс фіктыўнай кампаніі «Studio 6 Productions», размяшчаецца рэклама ў профільных выданнях, праводзіцца прэс-канферэнцыя.

Тым часам іранцы збіраюць папяровыя абрэзкі з дакументаў, якія прайшлі праз здрабніцелі паперы  (руск.) (бел., і паступова аднаўляюць цэлыя фатаграфіі персаналу пасольства. Адсутнасць шасцярых супрацоўнікаў вось-вось раскрыецца. Тоні Мендэс прылятае ў Іран і пераконвае дыпламатаў даверыцца яму. Ён дапамагае ім трохі змяніць аблічча і навучае легендзе — яны канадцы і члены здымачнай групы. Дзеля верагоднасці дыпламаты ажыццяўляюць вылазку на гарадскі базар, што ледзь не прыводзіць да катастрофы. Адзін з прадаўцоў, сын якога загінуў на вайне, накідваецца на «кіношнікаў». Збіраецца натоўп, іранскі агент употай фатаграфуе ўсю «здымачную групу». Між тым вартавыя ісламскай рэвалюцыі, якія абыходзяць усе дамы ў горадзе, пачынаюць цікавіцца «гасцямі пасла», але яго служанка, якая ўжо здагадалася, што гэта збеглыя амерыканцы, рассейвае іх падазрэнні.

На наступны дзень група рыхтуецца пакінуць краіну. У апошні момант Мендэс атрымлівае загад аб адмене аперацыі «Арго», але вырашае на свой ​​страх і рызыку яе завяршыць. Уцекачы паспяхова праходзяць візавы кантроль у мэхрабадскім аэрапорце, заявіўшы, што запаўнялі ўязныя візы. На апошнім рубяжы іх затрымлівае кантроль вартавых ісламскай рэвалюцыі, яны абураюцца распуснасцю афіш фільма. Адзін з дыпламатаў, які валодае фарсі, эмацыйна пераказвае сюжэт фільма, робячы яго падобным да падзей іранскай рэвалюцыі. Кіраўнік варты тэлефануе для праверкі ў «офіс кампаніі» у Галівудзе, Чэмберс у апошнюю секунду паспявае адказаць на званок. Вартавыя даюць дазвол на вылет. Тым часам аднаго з шасці дыпламатаў апазнаюць па адноўленых пасольскіх анкетах. Вартавыя выязджаюць прама на ўзлётнае поле, спрабуючы затрымаць самалёт, але той паспявае ўзляцець і пакінуць паветраную прастору Ірана. Пасол і яго людзі таксама пакідаюць Іран, служанка пераходзіць іракскую мяжу.

Сакрэтнасць аперацыі захоўваецца да канца. Роля спецслужбаў ЗША ніяк не раскрываецца, і ўсе лаўры дастаюцца канадскаму боку. У канцоўцы кіраўніцтва ЦРУ збіраецца адзначыць заслугі Тоні Мендэса вышэйшай узнагародай ЦРУ  (англ.) (бел. на закрытай цырымоніі.

Захоп заложнікаў у пасольстве ў Тэгеране стаў адным самых трагічных момантаў крызісу ірана-амерыканскіх адносін у часы праўлення адміністрацыі Джымі Картэра. Доўгі час дэталі паспяховай місіі канадскіх і амерыканскіх спецслужбаў 1980 заставаліся пад грыфам «сакрэтна». У 1997 годзе доступ да матэрыялаў быў адкрыты, але асаблівай цікавасці грамадскасці яны тады не прыцягнулі^[7][8]. У 2007 годзе прадстаўнікі прадзюсарскай кампаніі Smokehouse Pictures (en) Джордж Клуні і Грант Хеслаў звярнулі ўвагу на артыкул Джошуа Бермана «Як ЦРУ выратавала амерыканцаў з Тэгерана фальшывым фантастычным фільмам» ("How ​​the CIA Used a Fake Sci-Fi Flick to Rescue Americans from Tehran "), апублікаваны ў часопісе Wired^[9]. Пазней Хеслаў і Клуні пазнаёміліся з кнігай Тоні Мендэса «Майстар маскіроўкі» («The Master of Disguise») і сустрэліся з ім самім^[10][11]. Матэрыял, на думку крытыка Манолы Даргіс, быў нібы створаны для фільма — знарок такое не прыдумаеш^[12]. Ідэя здалася шматабяцальнай, і яны вырашылі пачаць працу над сцэнарыем^[7]. Smokehouse Pictures выкупіла правы на экранізацыю, вытрымаўшы канкурэнцыю з боку кампаніі Plan B (en). Дагавор на вытворчасць быў заключаны са студыяй Warner Bros^[8].

У чэрвені 2009 года прадстаўнікі Smokehouse Pictures выбралі ў якасці сцэнарыста Крыса Тэры. У яго партфоліа на той момант быў усяго адзін поўнаметражны фільм. Спачатку аперацыя выратавання дыпламатаў здалася настолькі неверагоднай, што Крыс не мог прыдумаць, з якога боку падысці да будучага сцэнарыя. Пісьменнік адправіўся вывучаць архіўныя матэрыялы ў бібліятэкі. Крыс паспрабаваў уявіць, як бы сцэны будучага фільма выканалі любімыя акцёры Сідні Люмета, зоркі экрана 1970-х, такія як Джэк Уорд і Фэй Данаўэй. Затым Тэры прыняў вымушанае рашэнне некалькі спрасціць сюжэт і надаць яму больш напружаную канцоўку. У рэальнасці паслядоўнасць дзеянняў спецслужбаў была досыць складанай. Дыпламаты не сядзелі бязвылазна ў доме канадскага пасла, а хаваліся ў некалькіх розных дамах і пераязджалі з месца на месца. Паляцелі яны з Тэгерана некалькімі рэйсамі. Герой карціны Лестэр Сігэл, па волі сцэнарыста, стаў зборным вобразам некалькіх дзеячаў кінабізнесу. Пасля адпаведных паправак сцэнарый паступова стаў складацца ў адзінае цэлае ^[13].

Па патрабаванню студыі Warner Bros Тэры дадаў у пачатку вялізны маналог Мендэса, які распавядае аб яго перадгісторыі (і нават працы ў СССР), які тлумачыць гледачу сэнс тэрміна эксфільтрацыя. Зрэшты, пазней ад гэтага маналога адмовіліся — атрымлівалася, што фільм меў два ўступы ^[14]. Тэкст шліфаваўся да пачатку 2011 года, пакуль ён не дасягнуў патрэбнай ступені гатоўнасці. Толькі тады прадзюсары пачалі шукаць рэжысёра. Джордж Клуні збіраўся быў асабіста ўзначаліць здымкі і стаць выканаўцам галоўнай ролі, але ён захапіўся праектам «Сакавіцкія Іды». Warner Bros. даслалі рабочую прапанову кампаніі Бена Афлека і Мэта Дэймана «Pearl Streets Film»^[8]. «Пазнаёміўшыся з „Арго“, я быў ​​проста ўражаны і адразу ж згадзіўся ўзначаліць здымкі» — распавядаў Бен, залпам прачытаўшы сцэнарый, як займальную кнігу^[15]. Пры першым жа азнаямленні са сцэнарыем Бен вырашыў, што камедыйны пачатак у карціне трэба будзе скараціць («прыкладна на чвэрць»), пра што адразу папярэдзіў прадзюсараў^[16]. У лютым 2011 года яго ўдзел у праекце быў канчаткова пацверджаны^[17].

Карціна мела рабочую назву «Уцёкі з Тэгерана» («Escape From Tehran»), але ў ходзе работы стваральнікі адмовіліся ад яе, з-за сугучнасці з фантастычным «Уцёкі з Нью-Ёрка». У рэальнай аперацыі 1980 назва сцэнарыя супадала з назвай кнігі, па якой планавалася экранізацыя — «Lord of Light» («Бог святла») Роджэра Жэлязны. Тоні Мендэс памяняў яе на Argo, абыграўшы адзін непрыстойны англійскі жарт^[18][19][20]. Гэтую ж назву i было вырашана выкарыстоўваць для фільма 2012 года. У карціне ў эпізодзе першай чыткі тэксту ў гасцініцы Beverly Hilton абыгрываецца сугучнасць слова Argo з міфічным караблём, што надае сцэне адценне чорнага гумару^[9][21]. Персанажы па сюжэту неаднаразова паўтараюць вульгарны жарт нібы лозунг, з-за чаго карціна пасля атрымала рэйтынг R  (руск.) (бел. ў амерыканскім пракаце^{[22][23][заўв 4]}.

У траўні-чэрвені 2011 года прайшоў падбор акцёраў для карціны^[24]. Асістэнт па кастынгу Лора Кенэдзі дапамагла рэжысёру адабраць каля 130 выканаўцаў з прыкладна 3000 анкет. 120 персанажаў у карціне маюць ролю са словамі^[25]. Бен Афлек, праглядаючы кандыдатаў, арыентаваўся не столькі на статус, колькі на прафесійныя дадзеныя і адпаведнасць ролі, аддаючы перавагу асобам, якія не засвяціліся на экранах^[26]. Рэжысёр загадзя папярэдзіў, што перад здымкамі будзе праводзіць рэпетыцыі з акцёрамі па сістэме Станіслаўскага (як ён яе сабе ўяўляў)^[27]. Адным з першых запрашэнне ўвасобіць вобраз галівудскага варацілы атрымаў Алан Аркін. Пасля прагляду карціны «Чырвоны штат» Афлек падабраў з яго некалькіх акцёраў: Джона Гудмена, Майкла Паркса, Керы Бішэ^[28]. Гудмен і Аркін — акцёры вядомыя, але галоўным чынам па ролях у аўтарскім кінематографе. Вельмі старанна падбіраліся на тыпаж «асобы з 1970-х» акцёры для шасцёркі выратаваных супрацоўнікаў пасольства. Сярод тых, хто прайшоў на гэтыя ролі, толькі Тэйт Донаван быў добра вядомы публіцы, бо выконваў вядучыя ролі на тэлебачанні. Астатнія: Клеа Дзювал, Скут Мак-Нэйры, Роры Кахрэйн, Керы Бішэ і Крыстафер Дэнем — былі параўнальна мала знаёмыя аўдыторыі^[29]. На ролі іранцаў падбіраліся не проста акцёры з усходнімі рысамі, а іменна этнічныя іранцы. Прыдзірлівасць у дэталях даходзіла да таго, што для дыялогаў стваральнікі падбіралі носьбітаў іменна тэгеранскага дыялекту фарсі і ніякага іншага^[25].

Ацэньваючы вынікі падбору акцёраў, гледачы і спецыялісты адзначылі тое, наколькі дакладна знешнасць выканаўцаў супадала з іх прататыпамі. Між тым, Лора Кенэдзі прызналася, што не ставіла перад сабой задачы дамагчыся пры выбары знешнасці поўнага падабенства. Гэта адбылося ў асноўным дзякуючы майстэрскай працы грымёра^[25]. Ролю галоўнага героя Бен Афлек без прынцыповых дыскусій пакінуў за сабой^[30]. Калі з іншымі персанажамі мела месца даволі блізкая адпаведнасць прататыпу, то тут паміж лацінаамерыканцам Мендэсам і белым Афлекам яе не назіраецца зусім. Зблытаныя доўгія валасы і барада змянілі акцёра настолькі, што ён не падобны і сам на сябе^[26]. Знешнасць Афлека ў карціне стала для крытыкаў прадметам практыкаванняў у дасціпнасці, шавялюру акцёра Рычард Корліс назваў самай горшай прычоскай дзесяцігоддзя^[31].

У эпоху CGI Афлек не захацеў выкарыстоўваць згенераваную пры дапамозе камп’ютара масоўку і прыцягнуў жывых людзей для здымак у Каліфорніі і ў Турцыі. Праца з вялікай масай людзей, ва ўмовах не самага вялікага бюджэту, запатрабавала, па выразу стваральнікаў, «ваеннай дакладнасці»^[32]. Статысты ў Каліфорніі набіраліся ў асноўным з этнічных персаў, якія пражывалі ў ваколіцах Лос-Анджэлеса, у асобных сцэнах было задзейнічана да 800 чалавек. Няцяжка было знайсці персаў і ў Стамбуле. Самастойнай задачай было правільна апрануць герояў. Адных толькі жаночых накідак хіджаб было пашыта каля 500 камплектаў^[33]. Яшчэ адна праблема адкрылася пасля здымак. Як высветлілася ўжо пры мантажы, у набранай масоўцы пераважалі людзі ва ўзросце за 40 гадоў — моладзь днём была занята на працы. У рэальнай гісторыі іранскай рэвалюцыі аснову тых, хто нападаў на пасольства складалі студэнты, але з гэтым ужо нічога нельга было зрабіць^[32][34].

Сімвалы ЦРУ, што з'яўляюцца ў карціне. Эмблема ЦРУ ў вестыбюлі і стэла з мемарыяльнымі зоркамі. Выявы ў карціне былі скарэкціраваны пры дапамозе камп'ютарнай графікі, каб адпавядаць часу[33]

Вытворчасць карціны пачалася 30 жніўня 2011 года і працягвалася 14 тыдняў. Агульны бюджэт карціны склаў каля $ 44 500 000, з якіх каля $ 13 млн было выдаткавана непасрэдна на вытворчасць і $ 18 млн на зарплату персаналу і акцёрам^[35]. Большая частка здымак праходзіла ў Лос-Анджэлесе. Кампанія Smokehouse Pictures ўзяла для здымак крэдыт каля $ 6 млн і пры ўмове правядзення ўсіх работ у штаце Каліфорнія атрымлівала падатковыя льготы^[36].

На жаль для стваральнікаў, правесці здымкі ў Іране не ўяўлялася магчымым. Вуліцы і дамы Тэгерана былі часткова ўзноўлены ў павільёнах студыі Warner Bros ў Бербанку. У якасці аэрапорта Мэхрабад быў выкарыстаны адзін са старых тэрміналаў лос-анджэлескага аэрапорта Антарыё (en), якія ішлі пад знос. Знешні выгляд пасольства ЗША аднаўлялі па фатаграфіях, а яго ролю сыграў, вонкава вельмі падобны, медыцынскі цэнтр для ветэранаў у мястэчку Норз Хілз (англ.: North Hills у даліне Сан-Фернанда)^[36][37]. Канторай Лэнглі стаў адміністрацыйны будынак Los Angeles Times (en). Яго інтэр’еры выкарыстоўваліся для аднаўлення офісаў пасольстваў і спецслужбаў. Мастак-пастаноўшчык быў прыемна здзіўлены тым, што ўбранне пакояў будынка мала змянілася за апошнія 30 гадоў і амаль нічога не прыйшлося змяняць^[35]. Асобныя эпізоды, на працягу чатырох тыдняў, былі зняты ў Стамбуле: у раёне Вялікага базару, Блакітнай мячэці, Ая-Сафія. У адным з гарадскіх кварталаў Стамбула былі зняты эпізоды дэманстрацыі, якая перагарадзіла шлях фургону, у якім ехалі дыпламаты. Асобныя эпізоды былі зняты ў Вашынгтоне — у штаб-кватэры ЦРУ^[24][33].

Увядзенне гледача ў атмасферу пачынаецца з застаўкі, у якой выкарыстаны лагатып Warner Bros. 1970-х гадоў^[26]. Рэдактар ​​Уільям Голдэнберг успамінаў, як яны з Афлекам натхняліся палітычнымі трылерамі эпохі Ніксана і Картэра: «Уся прэзідэнцкая раць», «Тры дні Кондара» і іншымі^[38]. Першыя тыдні Крыс Тэры пастаянна знаходзіўся на здымачнай пляцоўцы ^[13]. У сцэнарыі была заключана вядомая супярэчнасць — ён утрымліваў камедыйны пачатак, звязаны з «галівудскай» сюжэтнай лініяй, хоць, у цэлым, фільм блізкі да палітычнага трылера. Не варта было ператвараць карціну ў фарс і празмерна захапляцца іранічным настроем, таму Бен папрасіў сцэнарыста быць у тэме і дапрацоўваць матэрыял па меры неабходнасці^[16][39]. Крыс прапаноўваў пачаць карціну без усякага ўступлення — штурмам пасольства з першых секунд, у духу «Крывавай нядзелі». Рэжысёр застаўся пры сваім меркаванні. Ён вырашыў уступленне ў духу комікса, пазнаёміўшы гледача з гістарычнай канвой іранскай рэвалюцыі ^[40].

Пры падрыхтоўцы шырока выкарыстоўваліся архіўныя тэлевізійныя і кінаматэрыялы. У эпізодах карціны можна заўважыць футаж  (руск.) (бел. з вядомымі амерыканскімі тэлевядучымі: Пітэрам Джэнінгсам, Томам Броўкай (en), Тэдам Копелем (en). Сур’ёзнай дапамогай для стваральнікаў сталі архіўныя выпускі навіннай перадачы Nightline (en), якая пачала выходзіць якраз у момант ірана-амерыканскага крызісу. Усе выпускі перадачы ўтрымлівалі часавыя пазнакі (73-ы дзень крызісу, 74-ы дзень), што дапамагала арыентавацца ў часе^[41]. Былі прыцягнуты матэрыялы рэальнай аперацыі ЦРУ 1979—1980 гадоў, якія захаваліся ў архіве: постары, разкадроўка, сцэнарый, рэклама ў друку, дакументы і нават адзенне^[42]. Кансультантам карціны па яе «іранскай» частцы стаў друг Афлека рэжысёр Рафі Пітс. Ён жа сыграў у карціне эпізадычную ролю чыноўніка пасольства^[43]. Перад здымкамі рэжысёр, успомніўшы ўласны вопыт працы ў «Пёрл-Харбары», пакінуў акцёраў дыпламатаў-уцекачоў на два тыдні ў ізаляваным памяшканні ў духу 1970-х гадоў. Пазбаўленыя электронных аксесуараў, у вопратцы сваіх герояў, яны ўжываліся ў той час і становішча^[39][44].

Пастаянны рэтраспектыўны зварот па ходу стужкі да дакументальных кадраў прымушаў стваральнікаў быць вельмі дакладнымі ў дэталях. Значныя намаганні былі прыложаны мастаком-пастаноўшчыкам Шэран Сеймур і касцюмерам Жаклін Уэст. Эпоха узнаўлялася да самых дробных дэталей: піджакоў і гальштукаў, попельніц, наручных гадзіннікаў, акуляраў, плакатаў на сценах^[45]. У офісах, па-мастацку заваленых паперамі, можна ўбачыць знакамітыя пішучыя машынкі IBM (en) і тэрміналы пнеўмапошты^[46]. У кватэры галоўнага героя спачатку «па звычцы» пакінулі тэлефон-аўтаадказчык сучаснага выгляду, але своечасова спахапіліся — тады такіх яшчэ не існавала. Асобны кансультант (Тэд Мозер) адказваў за падбор аўтамабіляў тых марак, што ездзілі па вуліцах Вашынгтона і Тэгерана ў той час. Так, напрыклад, ён падабраў мадэль AMC Matador ў якасці паліцэйскай машыны для сцэны пагоні на аэрадроме^[24][45]. На паказ у карціне эпізодаў, а таксама постараў і фігурак персанажаў з серый «Зорныя войны», «Зорны шлях», «Планета малпаў» трэба было атрымаць дазвол у праваўладальнікаў і пайсці на пэўныя выдаткі. Бен Афлек палічыў гэтыя затраты апраўданымі, бо яны былі важнымі дэталямі для стварэння атмасферы^[45].

У асноўным карціна здымалася камерай на плёнку Kodak 5263. Здымка на лічбавую камеру выкарыстоўвалася вельмі абмежавана, у сцэнах са слабым асвятленнем. Шырока выкарыстоўвалася стылізацыя. Аператар нярэдка звяртаўся да прыёмаў часоў Роберта Олтмена — нечаканага наезду камеры на другарадныя дэталі кадра^[24]. Эфекту якасці 1970-х аператар і рэжысёр дамагаліся ў тым ліку штучным павелічэннем зярністасці. Здымаючы на 35 мм плёнку, аператар выкарыстоўваў палову кадра. Затым палова кадра расцягвалася да поўнага памеру пры дапамозе фотапавялічэння^[15]. У асобных выпадках (напрыклад, сцэны дэманстрацый) выкарыстоўваліся плёнка 16 мм і Super 8 мм (en) і здымка з рук, якія давалі эфект дэградацыі якасці карцінкі, характэрны для архіўных кінаматэрыялаў^[24].

Стадыя пост-прадакшн стужкі заняла каля 6 месяцаў. Першасная рэдактарская праўка адбывалася непасрэдна ў ходзе здымак. Раз у тыдзень Афлек і рэдактар ​​Уільям Голдэнберг збіраліся, праглядалі матэрыял, ажыццяўляючы папярэднюю адборку сцэн, ужо ўяўляючы сабе, як яны будуць глядзецца ў канчатковым мантажы^[41]. Голдэнберг скараціў прыкладна 185 гадзін сырога матэрыялу да двух гадзін канчатковага мантажу, скараціўшы звыш 30 тыс. метраў плёнкі^[38]. Лічбавы негатыў быў выраблены пры ўдзеле студыі EFilm. Запіс музыкі і звядзенне гуку адбывалася ў студыі Capitol Records ў Лос-Анджэлесе^[47]. У карціне выкарыстаны спецэфекты (каля 600 кадраў) пры ўдзеле студыі Method studios (en). Выгляд Тэгерана з паветра і абрыс самалёта над ім былі зроблены на камп’ютары^[34][47]. Сцэна пагоні на аэрадроме была створана такім жа чынам. Зрэшты, большая частка візуальных эфектаў з разраду непрыкметных. Менавіта дзякуючы ім удалося, у значнай ступені, дакладна ўзнавіць абстаноўку вуліц сталіцы Ірана, некаторыя рэдкія старыя маркі аўтамабіляў, якія нялёгка было знайсці^[36]. Асобнай задачай рэдактара было сабраць разам усе эпізоды карціны, знятыя ў рознай тэхніцы і з розным якасцю: 8 мм, 16 мм, 35 ​​мм і лічбавую здымку, рэтраспектыўныя кадры — так каб не было прыкметна швоў^[24].

З мэтай прасоўвання карціны на рынак стваральнікі правялі агрэсіўную рэкламную кампанію. У яе рамках здымачная група аб’ездзіла ўсю краіну, даўшы мноства інтэрв’ю. Першы трэйлер карціны стаў даступны ў сетцы ў маі 2012 года. Прэм’ера карціны адбылася на кінафестывалі ў Тэлурыдзе (en) 31 жніўня 2012 года, дзе публіка ў захапленні прымаля здымачную групу^[48]. У Таронта здымачная група ўдастоілася 10-хвілінных апладысментаў. У шырокі пракат карціна выйшла 12 кастрычніка 2012 года^[1][49].

Яшчэ на ранняй стадыі пракату «Аперацыя „Арго“» атрымала выдатныя водгукі «сарафаннага радыё» і вышэйшы рэйтынг A+ агенцтва CinemaScore (en). У першыя выхадныя карціна сабрала досыць сціплыя $ 19 500 000 (3232 экрана), але затым яна атрымала поспех дзякуючы стабільным паказчыкам^[1][50]. «Аперацыя „Арго“» працягнула тэндэнцыю павелічэння ў амерыканскім пракаце колькасці карцін з рэйтынгам R^{[заўв 5]}. Гэта адмоўна адбілася на пракаце фільма, але яму ўсё роўна ўдалося пераадолець важны рубеж у $ 100 млн хатніх збораў^[51]. Дапамагло тут тое, што стужка арыентавана на старэйшую ўзроставую катэгорыю. Увагу аўдыторыі прыцягнула і ўзросшая калекцыя заваяваных кінаўзнагарод^[52]. Да моманту адкрыцця цырымоніі ўручэння «Оскараў» карціна ўжо 18 тыдняў была ў пракаце, але ішла на 1405 экранах краіны — вельмі паспяховы паказчык. У выніку, з бюджэтам у $ 44 500 000, яна сабрала ў свеце ўсяго $ 219 млн. ($ 133 млн ЗША + $ 85 млн астатні свет)^[1][37][52].

Сезон 2013 стаў часам кінематаграфічнага асэнсавання гісторыі краіны вядучымі рэжысёрамі. У адрозненне ад мінулага года, за перамогу ў гонцы за «Оскарамі» чакалася вельмі вострая канкурэнцыя. На вышэйшыя ўзнагароды прэтэндавалі: «Лінкольн» Спілберга, «Мэта нумар адзін» Бігелоў, «Джанга вызвалены» Таранціна. Каб павысіць шанцы «Аперацыі „Арго“» у барацьбе за «Оскар», была праведзена асобная рэкламная кампанія коштам каля $ 10 млн. У яе рамках былі паказаны тэлевізійныя ролікі, арганізавана вонкавая рэклама, у падарунак крытыкам былі разасланы DVD-копіі фільма, а таксама многае іншае^[53][54]. Задоўга да цырымоніі, 10 верасня 2012 года, Роджэр Эберт ў сваім блогу прадказаў, што менавіта «Аперацыя „Арго“» пераможа ў галоўнай намінацыі ўручэння ўзнагарод амерыканскай кінаакадэміі^[55]. Прагноз практычна аднадушна падтрымалі вядучыя кінакрытыкі краіны^[19]. Залогам будучага поспеху сталі цырымонія ўзнагароджання прызамі PGA і ўручэнне прэміі «Залаты глобус», дзе карціна перамагла ў двух галоўных намінацыях: за лепшы фільм і лепшую рэжысуру. Спаборніцтва паміж фільмамі прыцягнула пільную ўвагу букмекераў, стаўкі найбуйнейшых кантор ЗША і Вялікабрытаніі, пасля цырымоніі «Залатога глобуса», прымаліся ўжо не на перамогу «Лінкальна», а на карысць «Аперацыі „Арго“»^[56]. На цырымоніі ўручэння прэмій кінаакадэміі «Аперацыю „Арго“» чакаў поспех — яна атрымала тры статуэткі, уключаючы прыз лепшаму фільму, і адзначылася яшчэ ў чатырох намінацыях. Аналітыкі адзначылі, што ўпершыню з 1989 года (а ўсяго ў гісторыі кінаакадэміі было толькі тры такія фільмы) карціна-пераможца ў намінацыі «лепшы фільм» не была нават намінавана ў катэгорыі «лепшы рэжысёр»^[19][32].

Для прадзюсарскага дуэта Хеслаў-Клуні «Аперацыя „Арго“» стала доўгачаканым шырокім прызнаннем^[7]. Карціна стала прарывам да новых вышынь для Бена Афлека. Як пісалі пра яго — гэты неадменны лаўрэат «Залатой маліны», герой ганебна праваленай «Джыльі» — раптам стаў элітным рэжысёрам^[57][58]. На думку самога рэжысёра карціны — ільвіная доля поспеху належыць добраму сцэнарыю Крыса Тэры і добраму падбору акцёраў^[43].

Трэці рэжысёрскі вопыт Бена Афлека атрымаў у цэлым станоўчыя водгукі ў вядучых спецыялістаў, хоць хапала і жорсткай крытыкі. Практычна ўсе адзначылі спелы сцэнарый з нетрывіяльнай задумкай у аснове^[6][12][46], умелае спалучэнне дакументальнага падыходу з нагнятаннем бліжэй к канцоўцы відовішчнай атмасферы трылера^[44][46][59]. Немалыя намаганні, затрачаныя здымачнай групай на аднаўленне духу 1970-х, апраўдаліся^[12][26][46]. Афлек вучыцца лепш працаваць з аператарам і з рэдактарам. Яго кадр цяпер візуальна запоўнены і тым падкупляе гледача, выклікаючы давер да таго, што адбываецца^[60]. Вельмі ўражваюць фінальныя цітры, якія паказваюць, наколькі дакладна стваральнікі фільма перадалі гістарычныя дэталі^[46][59]. Вінтажная аператарская праца Радрыга Прыеты з талкова расстаўленымі візуальнымі акцэнтамі таксама дадае настрою^[61]. Добры трылер якраз і адрозніваецца не эфектнымі перастрэлкамі, а дакладным маніпуляваннем часам і месцам дзеяння. Толькі так можна пераканаць гледачоў у тым, што іранцы сапраўды выпусцілі амерыканскіх дыпламатаў літаральна ў апошнюю секунду, і нават веданне канцоўкі не перашкаджае спаўна атрымаць задавальненне ад прагляду^[46]. Валерый Кічын даў высокую ацэнку карціне, адзначыўшы выразна вытрыманую прапорцыю паміж дакументальнасцю апавядання і чыстым трылерам^[44]. «Аперацыя „Арго“» атрымала найвышэйшую ацэнку ў Роджэра Эберта за «рэдкае кінематаграфічнае майстэрства»^[6].

Эн Хорнадэй (Washington Post) параўнала завязку трылера з вядомай карцінай «Хвост віляе сабакай», адзначыўшы, што бліжэй к канцоўцы іранічны пасыл сцэнарыя «Аперацыі „Арго“» губляецца, і яна становіцца падобнай на чарговую «невыканальную місію»^[46]. Крытык Уэслі Морыс (en) (The Boston Globe), згаджаючыся з калегай, невысока адазваўся аб якасцях фільма, адзначыўшы бліскучую завязку і цалкам непераканаўчую канцоўку, у духу таннага баевіка^[62]. Ладны ідэалагічны пачатак, які прысутнічае ў сюжэце, аказаў свой уплыў на ўспрыманне фільма крытыкамі. Ларыса Малюкова (Новая газета) вылучыла «Аперацыю „Арго“» як узор патрыятычнага фільма і прыклад для пераймання ў гэтым жанры. У фільме прысутнічае і крытыка ўрада, і спецслужбаў, і непрыкметны подзвіг радавога грамадзяніна, у духу амерыканскага кінематаграфічнага авантурызму^[63]. Генры Барнс (The Guardian) назваў карціну патрыятычнай галівудскай прынадай для «Оскара», у якой градус самаўсхвалення робіць драму недакладнай^[59]. На думку Лідзіі Маславай (КоммерсантЪ) карціна ідэалагізавана настолькі, што цяжка суперажываць драме герояў. Глядзець такую ​​карціну пажадана тым, хто ведае гістарычны кантэкст усіх адлюстраваных там падзей^[64]. «Выдатная ідэя яшчэ не робіць карціну геніяльнай, — заўважыў Рычард Корліс. — Фільм, увогуле, так сабе»^[31].

Сюжэтная лінія, звязаная з Галівудам, гучыць эфектным кантрапунктам астатняй частцы сюжэту, узбагачаючы трылер іранічным гучаннем^[12][46]. Мабыць, Тоні Мендэс нават не ўяўляў, у якую сумесь фарсу і драмы можна пераплавіць падзеі, звязаныя з выратаваннем дыпламатаў^[12]. Спецыялісты амаль аднадушна высока ацанілі гульню акцёраў другога плана Алана Аркіна і Джона Гудмена, якія па-майстэрску перадалі тыпажы галівудскіх вараціл^[12][61][62]. З густам напісаны сцэнарый з афарыстычнымі рэплікамі надаў вобразам жыццёвасць і выразнасць. Зрэшты, ўвасабленне Бенам Афлекам цэнтральнага персанажа, і знешняе, і ўнутранае, зусім не ўразіла крытыкаў. Мендэс, у выкананні Афлека, тым больш непераканаўчы, калі з’яўляецца на фоне добра падабранага ансамбля. Гэта акалічнасць асабліва кідаецца ў вочы ў сцэне нарады ў ЦРУ (са словаў: «эвакуацыі, як аборты — яны вам не патрэбныя…»). Акцёр, па задуме, павінен ствараць вобраз мацёрага прафесіянала, да меркавання якога прыслухоўваюцца калегі, але пераканаўча сыграць такога персанажа ў яго не атрымліваецца^[65]. На думку Эмі Бьянколі (SF Gate), ён яўна недапрацаваў практычна ва ўсіх сцэнах, і з ёю згаджаецца большасць яе калег^[61]. Джэймс Берардынелі выказаўся пра тое, што рэжысёр з Афлека выйшаў лепшы, чым акцёр^[26]. Пітэр Трэверс (Rolling Stone) іранічна напісаў пра тое, што Афлек, вядома, не Хічкок, але справіўся нядрэнна — у рамках галівудскага кодэкса на выкладанне гістарычных фактаў^[66].

Вострую дыскусію выклікаў сацыяльны і палітычны кантэкст карціны, а таксама вольная трактоўка місіі 1980 года. Стваральнікі карціны прыклалі нямала намаганняў для аднаўлення дэталей і старанна прытрымліваліся дакументальнасці ў падыходзе. Бен Афлек заўважыў у інтэрв’ю: «Калі б карціна не была праўдай, то была б правалам»^[23]. Тым не менш, гістарычная дакладнасць «Аперацыі „Арго“», якую Міхаіл Трафіменка назваў карцінай, што пакрыўдзіла ўсіх, выклікала шмат пытанняў і нараканняў^[67]. Найбольш жорсткіх ацэнак заслужыла сцэнарная трактоўка ўкладу канадскіх спецслужбаў, якім сюжэтам была наканавана дапаможная роля ў рызыкоўнай аперацыі выратавання^[67][68]. Джымі Картэр, каменціруючы сюжэт карціны, унёс наступную папраўку: «90 % ўкладу ў ідэю і ў давядзенне аперацыі да канца належыць канадскім спецслужбам». Былы прэзідэнт ЗША таксама нагадаў, што галоўным героем быў канадскі пасол Кен Тэйлар, а зусім не Тоні Мендэс^{[69][заўв 6]}. Ацэньваючы дакладнасць карціны, Тоні Мендэс звярнуў увагу на тое, што ў рэальнай гісторыі не было ні паходу на базар, ні неверагоднай пагоні за самалётам у канцоўцы^[10]. У рэальнасці ўцекачы пакінулі Іран без асаблівых эксцэсаў, і трактоўка падзей у духу галівудскага баевіка не выглядае апраўданай^[15]. СМІ адзначылі цэлы шэраг іншых недакладнасцей і дзіўнасцей у трактоўцы. Лацінаамерыканскія крыніцы акцэнтавалі ўвагу на тым, што Тоні Мендэс па паходжанню — мексіканец, тады як стваральнікі карціны вырашылі адлюстраваць яго белым амерыканцам^[70].

Пасля нечаканага поспеху іранскага кіно, праз год, цырымонія ў тэатры «Долбі» зноў была ў цэнтры ўвагі іранскіх тэлегледачоў. «Аперацыя „Арго“» была забаронена да афіцыйнага пракату ў Іране, папаўшы пад шквал крытыкі. Мясцовыя СМІ назвалі яе абразай і «рэкламай ЦРУ» ^[71]. Прадстаўнікі дзяржаўных структур завастрылі ўвагу на тым, што гвалт, паказаны ў карціне, быў празмерным, і сцэнарная трактоўка не адпавядала гістарычнай рэчаіснасці^[72][73]. Намеснік міністра замежных спраў Ірана Махамад Хасейні заявіў, што гісторыя ў карціне была перакручана. Канадскі пісьменнік, этнічны іранец Жыён Гомеш назваў паказ іранцаў у карціне перабольшана жорсткімі глыбокай памылкай.

«Аперацыя „Арго“», гэтакая ваяўнічая казка, што дае недасведчанай заходняй публіцы зусім няправільныя ўяўленні аб характары іранскага народа. Не проста рэжыму, а іменна народа.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

Argo provides the uninitiated Westerner with a crash course in the nature of the Iranian people as if out of some kind of hawkish fairy tale. Not just the regime, the people.

— ^[74]

Зрэшты, гледачы Ірана маглі скласці ўласнае ўяўленне пра фільм. Пірацкія DVD дыскі з фільмам даступныя на чорным рынку Ірана, і ён ішоў у падпольным пракаце^[74].

год

Факт таго, што пераможцу узнагарод кінаакадэміі ў барацьбе за самы лепшы фільм аб’яўляла Першая лэдзі ЗША Мішэль Абама, толькі ўзмацніў падазрэнні ў палітычным заказе^[72]. Газета Washington Post правяла паралель паміж часам поспеху «Аперацыі „Арго“» і чарговым вітком напружанасці ў ірана-амерыканскіх адносінах^[73]. Дзіўным выглядаў і сам выбар у якасці сюжэта толькі адной, найбольш паспяховай, часткі гісторыі, звязанай з іранскім крызісам^[67][75]. Як вядома, вызваленне астатніх 52 заложнікаў пацягнула за сабой страту мільярдаў долараў, правал аперацыі «Арліны кіпцюр» (ru) і страту рэпутацыі спецслужбаў ЗША^[67][76]. У студзені 2013 года стала вядома, што Іран плануе пачаць здымкі ўласнай версіі гісторыі, звязанай з падзеямі 1979—1980 гадоў у Тэгеране. Рэжысёр Атаола Салманян публічна выказаўся пра намер зняць патрыятычны фільм «Генеральны штаб», як адказ на карціну Афлека^{[77][78][заўв 7]}. Палемізуючы з крытыкамі, Афлек заявіў: «Мы адзначылі, што фільм зняты на аснове рэальных падзей, але ніколі не казалі, што экранныя падзеі рэальныя»^[67]. Абвінавачванні ў палітычнай матывацыі рэжысёр таксама назваў цалкам надуманымі: «Я толькі расказаў цікавую гісторыю», — заявіў стваральнік карціны^[79]. Уільям Голдэнберг лічыў, што здымачная група пастаралася па магчымасці захаваць нейтральны погляд на сітуацыю, не блытаючы напружанне трылера з палітычнай напружанасцю^[41]. Пітэр Дзебруж знайшоў своеасаблівае тлумачэнне празмернай вольнасці ў трактоўцы гістарычных падзей і ксенафобіі: іранцы ў карціне яўна не дурнейшыя за Тоні Мендэса, раз змаглі здагадацца пра тое, што іх водзяць за нос (не ў прыклад рэальным супрацоўнікам аэрапорта ў 1980 годзе)^[65].

Абражаным аказаўся і сапраўдны аўтар сцэнарыя нязнятага фільма «Бог святла»​​/«Арго» 1979 года — Бары Гелер. Пасля поспеху фільма 2012 года ён выказаў на сваім сайце здзіўленне з нагоды тэглайна фільма Афлека: «Фільм фальшывы. Місія сапраўдная» («The movie was fake. The mission was real»). Гелер заявіў аб тым, што трыццаць гадоў таму планы зняць фільм не ажыццявіліся толькі з-за непаразумення — на жаль, не ўсім сцэнарыям ў Галівудзе наканавана дайсці да стадыі рэалізацыі. Аднак гэта зусім не повад называць фільм «фальшывым». Хоць, нечаканым чынам, той стары сцэнарый стаў вядомы ўсяму свету і цяпер, магчыма, атрымае другі шанц^[80][81].

Інфармацыя па прэміях і намінацыях прадстаўлена па дадзеных сайта imdb.com^[82].

Для працы над карцінай прадзюсары прыцягнулі вядомага французскага кампазітара Аляксандра Дэспла. Ён меў рэпутацыю кампазітара з нешаблонным падыходам да творчасці і ўжо працаваў сумесна з Smokehouse Pictures (en) над карцінай «Сакавіцкія Іды»^[83]. Дэспла напісаў музыку і для аднаго з канкурэнтаў «Аперацыі „Арго“» — карціны «Мэта нумар адзін», якая сюжэтна пераклікаецца з працай Афлека. Пры стварэнні саўндтрэка карціны Дэспла натхняўся блізкаўсходнімі матывамі і іх сюжэтным супрацьпастаўленнем класічнай заходняй музыцы. Для стварэння этнічнага фону кампазітар выкарыстаў прыдатныя ўсходнія інструменты і галасы спевакоў з Блізкага Усходу. Так, у кампазіцыі, якая выконваецца ў момант прыбыцця Тоні Мендэса ў Тэгеран, гучыць голас вядомай іранскай спявачкі Сусанны Дэйхім (en). Акцэнтаванае выкарыстанне ўдарных дапамагае развіццю напружанай атмасферы карціны, асабліва бліжэй да развязкі. У карціне прыкметны зварот да папулярнай музыкі 1970-х, якая таксама стварае настрой часу. Кампазіцыі «Little T & A» Rolling Stones, «Sultans of Swing» Dire Straits, «Dream On» Aerosmith, «When the Levee Breaks» Led Zeppelin вяртаюць гледача ў эпоху росквіту рок-музыкі 1970-х^[84]. У інтэрв’ю Бен Афлек выказваўся пра тое, што не асабліва любіць падкрэсліваць настрой у карціне музыкай і часта абыходзіцца без музычнага суправаджэння, лічачы яго штучным. Яму больш даспадобы гукавыя і шумавыя эфекты. Таму ў ключавой сцэне штурму пасольства музычнае суправаджэнне не выкарыстоўваецца зусім — чуваць толькі натуральныя гукі^[79].

Праца Дэспла была адзначана намінацыямі на ўсіх вядучых кінапрэміях: «Оскар», «Залаты глобус» і BAFTA. Ацэнка спецыялістамі музыкі да карціны была, зрэшты, стрыманай. Рэсурс Scoretrackinenglish адзначыў, што этнічны падыход не вельмі сябе апраўдаў, а Афлеку лепш было б звярнуцца да Гары Грегсан-Уільямса. Дэн Галвасэр (soundtrack.net) заўважыў толькі, што музыка не моцна перашкаджае ўспрыманню фільма^[85][86]. CD з саўндтрэкам карціны выйшаў на лэйбле WaterTower Music і на рэсурсах лічбавай дыстрыбуцыі 9 кастрычніка 2012 г^[83][86].

• Antonio J. Mendez. The Master of Disguise: My Secret Life in the CIA (англ.). — HarperCollins, 2009. — P. 29. — ISBN 9780061865305.
• Lisa Rosen You can’t make this stuff up(англ.). — 2013. — № Jan. — P. 60. — ISSN 1092-468X.

• Афіцыйны сайт фільма «Аперацыя „Арго“»
• Падборка фатаграфій са здымачнай пляцоўкі фільма

Гэты артыкул уваходзіць у лік выдатных артыкулаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі.