Казімерас Буга

Казімерас Буга
літ.: Kazimieras Būga
Дата нараджэння	6 лістапада 1879(1879-11-06)[1]
Месца нараджэння	Пажыеге[d], Зарасайскі раён[d], Уцянскі павет, Літва[3]
Дата смерці	2 снежня 1924(1924-12-02)[2] (45 гадоў)
Месца смерці	Кёнігсберг[d], Усходняя Прусія, Вольная дзяржава Прусія, Германскі рэйх
Месца пахавання	Пятрашунскія могілкі
Грамадзянства	Літва
Род дзейнасці	лексікограф, мовазнавец, філолаг, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	мовазнаўства
Месца працы	Пермскі дзяржаўны ўніверсітэт ТДУ Універсітэт Вітаўта Вялікага
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт Кёнігсбергскі ўніверсітэт Імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт (1912)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Казімерас Буга́ (6 лістапада 1879, Пажэгяй, цяпер Зарасайскі раён  (руск.) (бел. — 2 снежня 1924, Кёнігсберг) — літоўскі мовазнавец, прафесар-філолаг, даследчык літоўскай мовы^[4].

Паходзіў з сялянскай сям’і. Першапачатковую адукацыю атрымаў ад вясковага дарэктара  (літ.) (бел., у 1890—91 годзе вучыўся ў прыходскай школе. Потым бацькі адвезлі яго ў Санкт-Пецярбург, дзе жыў яго стрыечны брат. Да 1897 года скончыў чатыры класы школы Святой Кацярыны і пад уплывам бацькоў паступіў у Санкт-Пецярбургскую Рымска-каталіцкую духоўную акадэмію, якую, аднак, не скончыў. З 1898 года пачаў самастойнае жыццё: даваў урокі, у т.л. у 1898—1899 гадах жыў у Мосары і вучыў дваіх пляменнікаў мясцовага ксяндза Бярнотаса (Bernotas)^[5], потым працаваў у метэаралагічнай абсерваторыі.

Пазнаёміўся з літоўскім лінгвістам Казімерасам Яунюсам  (руск.) (бел. і з 1903 года стаў яго асабістым сакратаром. У гэты час ён выявіў вялікую цікавасць да тэмы мовазнаўства. У перыяд 1905-12 гадоў скончыў Пецярбургскі ўніверсітэт. Яшчэ ў час вучобы апублікаваў першую маштабную працу «Aistiškai studijai», напісаў каштоўныя навуковыя работы, за адну з іх атрымаў залаты медаль.

Пасля сканчэння ўніверсітэта працягнуў сваю працу па індаеўрапейскіх мовах пад кіраўніцтвам Івана Бадуэна дэ Куртэнэ.

Пазней пераехаў у Кёнігсберг, каб працягнуць вучобу па параўнальнаму мовазнаўству ў Кёнігсбергскім універсітэце пад кіраўніцтвам Адальберта Бецэнбергера  (англ.) (бел., дзе ў 1914 годзе атрымаў навуковую ступень па мовазнаўству.

У 1916 годзе зноў у Пецярбургскім універсітэце, у 1917—1919 у сувязі з вайной — прафесар у Пермскім універсітэце^[4], дзе быў калегаю Леаніда Булахоўскага  (руск.) (бел., з якім пасля ліставаўся да канца жыцця. У бібліятэцы Віленскага ўніверсітэта зберагаюцца 22 лісты ад Булахоўскага да літоўскага вучонага.

У 1919—1920 гадах — прафесар Томскага дзяржаўнага ўніверсітэта^[4].

У 1920 годзе вярнуўся ў Літву, дзе працаваў у Літоўскім міністэрстве адукацыі  (руск.) (бел.. Ад гэтага часу пачаў займацца стварэннем акадэмічнага слоўніка літоўскай мовы  (літ.) (бел. ў 20-ці тамах, выданне якога было скончана толькі ў 2002 годзе.

З 1922 года — прафесар Каўнаскага ўніверсітэта^[4], выкладаў мовазнаўства, рыхтаваў падручнікі для студэнтаў.

У 1924 годзе паехаў у Аукштадварыс збіраць навуковы матэрыял. Там захварэў, як спачатку думалі, на грып. Хвароба дала аскладненні на мозг. Здароўе не палепшылася і пасля пераезду ў Каўнас. Праз 8 дзён яго перавезлі ў Кёнігсберг. 25 лістапада яго разбіў параліч, а ў ноч з 1-га на 2-е снежня Казімірас Буга памёр. Яго стары настаўнік і сябар Эдуард Вольтэр па чыгунцы прывёз яго цела ў Каўнас, дзе 6 снежня Казіміраса Бугу ўрачыста пахавалі на могілках побач з магілай свайго настаўніка Казімераса Яунюса  (руск.) (бел..

Разам з Янісам Эндзэлінсам  (руск.) (бел. можа лічыцца пачынальнікам балтыйскіх даследаванняў у краінах Балтыі. Спецыяліст у балтыйскіх і славянскіх мовах. Вывучаў гістарычную граматыку і этымалогію літоўскай мовы, праблемы запазычанняў з суседніх моў у літоўскую, а таксама пытанні рускай і славянскай этымалогіі. Зрабіў значны ўклад у даследаванне сувязі балтыйскіх моў з іншымі індаеўрапейскімі мовамі. Даследаваў славянска-балтыйскія моўныя сувязі, у тым ліку літоўска-беларускія^[4], літоўска-ўкраінскія і балтыйскую міфалогію^[4].

Буга вызначыў паходжанне цэлага шэрагу ўкраінскіх слоў, як агульных з балтыйскімі мовамі, так і запазычаных з іх^[6]. Усталёўваючы шляхі і час пранікнення апошніх да ўкраінскай мовы, найстаражытныя з іх датаваў перыядам да 10 стагоддзя. Высунуў тэорыю аб пераносе геаграфічных назваў (рэк і населеных пунктаў) з украінскага Надпрыпяцця да літоўскага Наднёмання^[6].

К. Буга запісваў фальклор, вывучаў літоўскія геаграфічныя назвы і ўласныя імёны, узаемаадносіны літоўцаў і беларусаў («Літоўска-беларускія ўзаемаадносіны і іх старажытнасць», 1925)^[4].

Інтарэсы К. Бугі ахоплівалі практычна ўсе вобласці навукі літоўскай мовы. Ён даследаваў расстаноўку націскаў у літоўскай мове, паходжанне розных гукаў, іх гістарычнае развіццё. Высвятліў паходжанне многіх літоўскіх слоў. Даследаваў словаўтварэнне літоўскіх асабістых імёнаў, апублікаваў мноства іх этымалогій (тлумачэнняў паходжання слоў).

Аднавіў арыгінальныя формы асабістых імёнаў Вялікіх літоўскіх князёў. Зрабіў вялікі ўклад у фанетычную структуру літоўскай мовы, вывучэнне націскаў, граматыку.

Клапаціўся аб практычных аспектах удасканалення пісьмовай мовы. Напісаў не адну працу аб уніфікацыі пісьма. Выратаваў нямала прыгожых літоўскіх слоў, якія былі абвешчаныя іншамоўнымі (літ.: boba, labas, liaudis, riba, kūdikis, skriauda, marios).

Сабраў вялікую картатэку (каля 500 тыс. картак), якая пакладзена ў аснову акадэмічнага слоўніка літоўскай мовы. Аўтар працы «Мова і старажытнасць» (1922).

К. Бугу не цікавілі, мабыць, толькі пытанні сінтаксісу літоўскай мовы. Ва ўводзінах да свайго слоўніку ён напісаў: «Няхай чытач і не думае вучыцца расстаноўцы знакаў прыпынку з гэтага слоўніка».

Хоць К. Буга і пражыў нядоўгае жыццё, але зрабіў вельмі шмат. Яго можна лічыць сапраўдным стваральнікам навукі літоўскай мовы. У 1958—1962 гадах у Вільнюсе выдадзены трохтомнік прац К. Буга «Выбраныя працы» (літ.: «Rinktiniai raštai»).

Казімерас Буга супрацоўнічаў з Я. Эндзелінсам  (руск.) (бел., І. Бадуэнам дэ Куртэнэ, Л. Булахоўскім  (руск.) (бел., Р. Траутманам  (ням.) (бел., падтрымліваў сувязь з усімі значнымі лінгвістамі XX стагоддзя, папулярызаваў літоўскую мову сярод іншамоўных лінгвістаў.

• Об именах литовских правителей
• Lituanica
• О старинных отношениях литовцев с германцами^[7]
• Rinktiniai raštai, t. 1—3, Vilnius, 1958—62.

У гонар К. Бугі названы вуліца ў Каўнасе (з 1933), гімназія  (літ.) (бел. ў Дусятах (з 1934). У 1973 у яго роднай вёсцы створаны мемарыяльны музей^[8]. У 1977 годзе на доме, дзе ён жыў у Каўнасе, была змешчана мемарыяльная дошка^[9].

У 1979 мастаком Пятрасам Рапшысам  (руск.) (бел. быў распрацаваны медаль К. Бугі. У 1985 на плошчы ў Дусятах быў усталяваны бюст К. Бугі (скульптар Бронюс Вішняўскас  (руск.) (бел., архітэктар Ромус Вішняўскас).

У 1994 годзе Дусяцкай гарадской бібліятэцы было прысвоена імя прафесара К. Бугі^[10].

У 2005 годзе Літоўская пошта выпусціла паштовую марку ў гонар К. Бугі (аўт. Aušrelė Ratkevičienė).

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
• Мажюлис В. К. Буга // Вопросы славянского языкознания, в. 3. — М., 1958;
• Búténas 1. ir Kruopas 1., Kalbininkas Kaziemieras Búga, Vilnius, 1955.

• Первое онлайн-издание (2005) Академического словаря литовского языка в 20 томах (1941—2002)