Прагляд зыходнага тэксту старонкі Тарашкевіца

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{Не блытаць|Беларуская граматыка Тарашкевіча}}

'''Тарашкевіца''' — назва літаратурнай [[літаратурная мова|нормы]] [[беларуская мова|беларускай мовы]], заснаванай на непрыманні змен, уведзеных [[Беларуская граматыка (1934)|моўнаю рэформаю 1933 года]]. Таксама гэтай назвай могуць азначаць толькі альтэрнатыўную арфаграфію або граматыку. Назва ацэначная, пераважна ўжываецца і распаўсюджваецца прыхільнікамі альтэрнатыўнай нормы; сустракаецца таксама ў іншых крыніцах. У акадэмічнай тэрміналогіі няма (гл. таксама: [[наркамаўка]], [[дзве нормы беларускай мовы]]).

Назва ўзнікла, магчыма, яшчэ да [[Другая сусветная вайна|2-й сусветнай вайны]]<ref name=klimaw2004>(Клімаў 2004).</ref> і выражае блізкасць, пераемнасць альтэрнатыўнай моўнай нормы з [[беларуская граматыка Тарашкевіча 1918|працай Тарашкевіча 1918 года]] (гл. таксама [[беларуская граматыка Тарашкевіча 1929|граматыка Тарашкевіча, 1929]], [[беларуская граматыка Лёсіка, 1943|граматыка Лёсіка, 1943]]). Недзе з 1994 пачала ўжывацца сінанімічная назва «''класічны (правапіс)''»<ref name=viac1994c>Напрыклад, ужо ёсць у артыкуле В. Вячоркі ў часопісе «Спадчына», 1994.</ref>.

Назва найчасцей ужываецца ў грамадскіх і палітычных колах, якія карыстаюцца альтэрнатыўнай моўнай нормай. Сустракаецца ў аўтараў, не ўвязаных непасрэдна ў процістаянне дзвюх літаратурных норм, прытым часам як умоўная, узятая ў двукоссі або з агаворкай ''«так званая „тарашкевіца“»''<ref name="zapr1999-nn7">С. Запрудскі. Праблемы толькі пачынаюцца // Наша ніва № 7 (128), 12.4.1999.</ref><ref name="bider1995-ns35">Герман Бідэр. Моўная сітуацыя ў Беларусі // Наша слова № 33-34, 35, 1995.</ref>.

У 2005 годзе быў апублікаваны перапрацаваны («нармалізаваны») звод правілаў арфаграфіі альтэрнатыўнай моўнай нормы (гл. [[Беларуская альтэрнатыўная арфаграфія (2005)|беларуская альтэрнатыўная арфаграфія, 2005]]).

[[27 красавіка]] [[2007]] года [[IANA]] надала «тарашкевіцы» ўласнае азначэнне «tarask» (поўнае азначэнне: ''be-tarask'').<ref>[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA registry of language subtags]</ref> Беларуская літаратурная мова азначана ў рэестры IANA як ''be-1959acad''.

У беларускім мовазнаўстве пакуль няма выразнага ўсведамлення наяўнасці ў беларускай літаратурнай мове двух стандартаў, хоць адрозненні паміж «тарашкевіцкім» i «падсавецкім» стандартамі і ахопліваюць амаль усе моўныя ўзроўні за выключэннем фаналагічнага<ref name=klimaw>Клімаў…</ref>.

[[Арфаэпія|Арфаэпічна]]-пісьмовая практыка беларускай літаратурнай мовы ў пач. 20 ст. развівалася пад моцным польскім уплывам. Так, у вымаўленні іншамоўных слоў тады была прынятая польская арфаэпія; гэтая рыса захаваная ў «тарашкевіцы». Аднак з прычыны слабага распаўсюджання польскай мовы ў Беларусі канца 20 — пач. 21 ст. паланістычныя арыентацыі тарашкевіцы амаль не ўсведамляюцца яе карыстальнікамі. Наадварот, польскі кампанент у тарашкевіцы ўспрымаецца як адзнака «прыналежнасці да Еўропы» і/ці праява самабытнасці гэтага стандарту<ref name=klimaw/>.

Вынікі адначасовага суіснавання ў беларускай мове дзвюх норм ацэньваюцца па-рознаму: і як наогул станоўчыя<ref>Напр., у Клімава.</ref>, і як адмоўныя<ref>Напр., Жураўскі, Падлужны.</ref>.

== Гісторыя ==
Рэформу 1933 года не прызнала частка беларускіх палітычных арганізацый [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], якія палічылі яе русіфікацыйнай. Не прызналі рэформу 1933 г. і беларускія дыяспары Амерыкі, Аўстраліі і Заходняй Еўропы. Аднак, адкідаючы ўсё акадэмічнае развіццё правапісу пасля 1933 г. і працягваючы карыстацца ''дарэформенным'', супольнасць беларусаў замежжа захавала і ўсе праблемы той граматыкі, што існавала да 1933 года. У другой палове [[20 стагоддзе|20 ст.]], сутыкнуўшыся з аб'ектыўнымі цяжкасцямі пры вырашэнні існаваўшых у той час моўных праблем (адной з якіх была адсутнасць агульнапрызнанай арганізацыі ці цэнтра па выпрацоўцы моўных норм), праціўнікі рэформы 1933 г. так і не здолелі інтэграваць розныя падварыянты тарашкевіцы ды ўзгадніць правілы альтэрнатыўнага правапісу ({{таксама}}: дзейнасць таварыства «[[Зборкі чысціні беларускай мовы]]»). Да цяперашняга часу беларускія эмігранцкія арганізацыі і друкаваныя выданні карыстаюцца рознымі варыянтамі тарашкевіцы (дыскусія [[Ян Станкевіч|Яна Станкевіча]] і [[Майсей Сяднёў|Майсея Сяднёва]] ў пач. 1950-х гадоў, палітыка выдавецтва «Бацькаўшчына» і інш.).

Пасля канчатковага закрыцця беларускіх школ у Польскай рэспубліцы ([[1937]]) адзіным маштабным выкарыстаннем граматыкі ў яе дарэформенным выглядзе былі школы акупацыйнай [[Генеральная акруга Беларусь|Генеральнай акругі «Беларусь»]], на працягу двух з невялікім гадоў.

==== Канец 1980-х — 2000-я гады ====
У часы [[Перабудова|перабудовы]], у канцы 1980-х гадоў, быў ініцыяваны рух за вяртанне «сапраўднай» мовы разам з пераглядам вынікаў рэформы 1933 года.

У пачатку 1990-х гадоў некаторыя перыядычныя выданні, прыхільныя да [[Партыя БНФ|Беларускага Народнага Фронту]], пачалі выкарыстоўваць «дзікую тарашкевіцу» (правапіс, у якім частка пытанняў беларускай арфаграфіі і граматыкі развязваліся паводле правапісу Браніслава Тарашкевіча, найперш «пытаньне мяккага знаку», «[[Лацінская мова|лацінізмы]]», «[[Грэцкая мова|грэцызмы]] на заходні лад») — напрыклад, газеты «[[Свабода (1990)|Свабода]]» (з заснавання газеты ў 1990), «[[Пагоня (1992)|Пагоня]]» і «[[Наша ніва (1991)|Наша ніва]]» (з адраджэння газеты ў траўні 1991), часопісы «[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]» (з чэрвеня 1993?) і «[[Мастацтва (часопіс)|Мастацтва]]» (з 1992 года побач з матэрыяламі афіцыйным правапісам з’яўляюцца матэрыялы і на тарашкевіцы)<ref>''Налівайка Л.'' Гарыць цяпельца паўночнага сябра // ''Мастацтва''. — 1992. — № 1. — С. 27.</ref>.

[[Рымска-каталіцкі касцёл]] у Беларусі ў 1990-х гадах таксама прытрымліваўся тарашкевіцы пры выданні рэлігійнай літаратуры.

Асноўныя выданні беларусаў ва [[Усходняя Беласточчына|ўсходняй Беласточчыне]], напрыклад газета «[[Ніва (1956)|Ніва]]», не займалі выразнай пазіцыі ў гэтым пытанні і працягвалі карыстацца беларускай літаратурнай мовай.

У канцы 1990-х гадоў некаторыя выданні, прызначаныя для масавага чытача, такія як «[[Свабода (газета, 1990)|Свабода]]» (з 1996) і «[[Пагоня (газета, 1992)|Пагоня]]», перайшлі на выпуск у афіцыйным варыянце арфаграфіі.
У 2000-я гады назіраецца працяг пераходу выданняў, якія раней карысталіся «тарашкевіцай», на беларускую літаратурную мову<ref>[http://www.svaboda.org/forum/13235.html Форум. Барыс Пятровіч. 18 сьнежня 2007]// [[Беларуская служба Радыё "Свабода"|Радыё «Свабода»]]. Дата доступу: [[14 чэрвеня]] [[2009]]</ref><ref>Зьміцер Панкавец. [http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=9657 Пазьняк перавёў Радыё Рацыя на «наркамаўку»]// Наша Ніва. [[20 чэрвеня]] [[2007]]</ref>. У той самы час у [[2008]] годзе [[Руская мова|рускамоўная]] газета Адміністрацыі прэзідэнта адзначылася падачаю беларускамоўных адказаў у адным з інтэрв'ю тарашкевіцаю<ref>{{ref-ru}}Виктория Попова. [http://www.sb.by/print/post/63691/ Наследный принц богемы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120111050727/http://www.sb.by/print/post/63691/ |date=11 студзеня 2012 }}// Совецкая Белоруссія. [[2 лютага]] 2008</ref><ref>Вадзім Доўнар. [http://www.racyja.by/news/materyyaly/kultura/748.html «Тарашкевіца» ў «СБ»: Вольскі здзіўлены. Здановіч дазваляе]// [[Радыё Рацыя]]. [[4 лютага]] 2008</ref>.

==== Спробы ўнармавання тарашкевіцы ====
Сярод рэдактараў выданняў, якія друкаваліся тарашкевіцай, не існавала адзінага падыходу да таго, якім канкрэтна зборам ранейшых якасцей граматыкі і лексікі карыстацца, хоць і рабіліся заклікі да ўніфікацыі, найперш [[В. Вячорка]]м (публікацыі ў часопісе «Спадчына» ў [[1991]] і [[1994]], праект «мадэрнізацыі» ў [[1995]] тамсама).

Наогул, пытанне выклікала раскол у беларускамоўнай супольнасці — з думкамі, якія вагаліся ад безумоўнай падтрымкі да такога самага адкідання, з вядомымі выражэннямі розніц у дыскусіях на старонках газеты «[[Наша слова (1990)|Наша слова]]», тады выдаванай у [[Таварыства беларускай мовы|Таварыстве беларускай мовы]] ([[1992]]—1993), або ў апытанні часопісу «[[ARCHE Пачатак]]» ([[2003]])<ref>Алесь Пяткевіч. [http://arche.bymedia.net/2003-3/apyt303.html Ці добра ўчынілі адраджэнцы канца 80-х зрабіўшы выбар на карысьць «тарашкевіцы»?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090108145927/http://arche.bymedia.net/2003-3/apyt303.html |date=8 студзеня 2009 }}// [[ARCHE Пачатак]]. 3 (26) — 2003. Старонкі 72-80.</ref>.

У 1992—1993 ажыццяўляўся палітычны ціск дзеля заканадаўчага ўвядзення тарашкевіцы як нарматыўнай граматыкі. У выніку была склікана [[Дзяржаўная камісія па арфаграфіі]], перад якой была пастаўлена задача выпрацаваць рэкамендацыі ў гэтым пытанні. Выніковыя рэкамендацыі апублікавалі [[13 верасня]] [[1994]] года. У іх прызнавалася пажаданасць вяртання некаторых дарэформенных норм. У той самы час такі крок тады палічылі дачасным.

Пасля 1994 г. прапагандысты граматыкі Браніслава Тарашкевіча працягвалі сваю выдавецкую дзейнасць і працавалі над яе кадыфікацыяй на аснове праекта В. Вячоркі.

У 2005 годзе была выдадзена кніга «[[Беларуская альтэрнатыўная арфаграфія (2005)|Беларускі клясычны правапіс. Сучасная нармалізацыя]]» (БКП-2005), дзе была зроблена спроба нармалізацыі тарашкевіцы. Нармалізацыя беларускага класічнага правапісу была прынята асноўнымі выданнямі, якія на той час прытрымліваліся тарашкевіцы — газетай «[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]», часопісам «[[ARCHE Пачатак|Arche Пачатак]]», беларускімі рэдакцыямі [[Беларуская служба Радыё «Свабода»|Радыё «Свабода»]] і [[Польскае Радыё|Польскага Радыё]] і некаторымі іншымі медыямі. Таксама гэты правапіс выкарыстоўвае адпаведны раздзел [[Беларуская Вікіпедыя (тарашкевіца)|беларускай Вікіпедыі]].

== Тарашкевіца сёння ==

Прафесар [[Варшаўскі ўніверсітэт|Варшаўскага ўніверсітэта]] Баршчэўская лічыць, што многія беларусы, пераважна прадстаўнікі інтэлігенцыі, асуджаюць [[Рэформа беларускага правапісу 1933 года|рэформу беларускага правапісу 1933 года]] і крытычна ставяцца да замацаваных ёю арфаграфічных норм, якія негатыўна ўплываюць на [[беларуская фанетыка|беларускае вымаўленне]], што асабліва выразна заўважна падчас працы з дзецьмі ў пачатковай школе<ref>Суіснаваньне ў Беларусі двух правапісаў [[Ніна Баршчэўская]]. Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=482]</ref>.

=== Літаратура ===
На тарашкевіцы выдаецца частка беларускамоўных мастацкіх твораў, публікуецца навуковая і дзіцячая літаратура, выдаюцца пераклады замежнай літаратуры, аздабляюцца музычныя творы і пераклады на беларускую мову замежных мастацкіх фільмаў і мультфільмаў. У прыватнасці, на тарашкевіцы былі выдадзеныя пераклады твораў [[Курт Вонегут|Курта Вонегута]], [[Юрый Андруховіч|Юрыя Андруховіча]] і іншых. У 2008—2009 гадах выйшла трылогія [[Джон Рональд Руэл Толкін|Джона Толкіна]] «[[Уладар пярсцёнкаў]]»<ref>[http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=21412 «Уладар Пярсьцёнкаў» па-беларуску] // «Наша Ніва», 11 лістапада 2008 г.</ref>. У 2002 годзе ў перакладзе [[Васіль Сёмуха|Васіля Сёмухі]] ў Мінску была выдадзеная [[Біблія]]<ref>[http://old.knihi.com/biblija/ Біблія. Кнігі Сьвятога Пісаньня Старога і Новага Запавету. Кананічныя ў беларускім перакладзе] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110227020934/http://old.knihi.com/biblija/|date=27 лютага 2011}} / Пер. Васіль Сёмуха. — Duncanville, USA: World Wide Printing, 2002. — 1536 с. ISBN 1-58712-085-2.</ref>. Ёсць і беларускі пераклад [[Стары Запавет|Старога Запавету]] на тарашкевіцы<ref name="svaboda">[http://www.svaboda.org/content/article/801947.html Наркамаўка і тарашкевіца: два правапісы, як два сьцягі] // «Радыё Свабода», 31 кастрычніка 2005 г.</ref>.

У 1993 годзе ў [[Беласток]]у была выдадзена першая частка перакладу рамана [[Джэймс Джойс|Джэймса Джойса]] «[[Уліс (раман)|Уліс]]». Поўны пераклад рамана на беларускую мову быў скончаны праз паўтара дзесяцігоддзя і быў выкананы на тарашкевіцы. Як зазначае перакладчык рамана [[Ян Максімюк]], калі ён з галавой акунуўся ў пераклад «Уліса», ён шукаў адэкватную «моўную прастору», якая б дазволіла выразіць лінгвістыка-стылістычныя асаблівасці рамана. Як адзначае Максімюк, тарашкевіца аказалася разняволенай моўнай сістэмай, якая дала шырокую прастору і моцны імпульс для перакладчыцкіх пошукаў новага слова і фразы<ref>[http://www.pravapis.org/art_orthography_opinion.asp Апытаньне часапіса Arche: Ці добра ўчынілі адраджэнцы канца 80-х, зрабіўшы выбар на карысьць «тарашкевіцы»?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100805090948/http://www.pravapis.org/art_orthography_opinion.asp |date=5 жніўня 2010 }} // ARCHE Пачатак, 2003.</ref>.

=== Сеціва ===
На думку кандыдата філалагічных навук [[Сяргей Важнік|Сяргея Важніка]], найбольш істотнай асаблівасцю беларускамоўных інтэрнэт-рэсурсаў з’яўляецца пераважнае выкарыстанне ў іх тарашкевіцы<ref name="vaznik">Сяргей Важнік. Беларуская мова ў Інтэрнэце // Acta Neophilologica VIII, Olsztyn 2006</ref>. Ён лічыць, што афіцыйная арфаграфія беларускай мовы ўспрымаецца карыстальнікамі [[байнэт]]у як старая, нягнуткая, ненатуральная сістэма, а тарашкевіца — наадварот: як гнуткі, адкрыты, свабодны ад «умоўнасцяў» асяродак<ref name="vaznik" />.

=== Слоўнікі ===
У 1966 годзе [[Язэп Гладкі]] ў [[Нью-Ёрк]]у/[[Мюнхен]]е выдаў зборнік прыказак [[Лагойск|Лагойшчыны]] на аснове тарашкевіцы. У 1989 годзе ў Нью-Ёрку быў выдадзены Беларуска-рускі («Вялікалітоўска-расійскі») слоўнік (складальнік — [[Ян Станкевіч]]), даступны ў бібліятэцы [[Кангрэс Злучаных Штатаў Амерыкі|Кангрэсу ЗША]]<ref>[http://slounik.org/stanbr/ Белорусско-русский (Великолитовско-русский) словарь / Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік / Byelorussian-russian (Greatlitvan-Russian) Dictionary.] — New York: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation, 1989. Library of Congress catalog card No. 89-092248.</ref>. У 1993 годзе ў Мінску было апублікаванае факсімільнае выданне беларуска-рускага слоўніка, складзенага мовазнаўцамі [[Мікола Байкоў|Байковым]] і [[Сцяпан Некрашэвіч|Некрашэвічам]] у 1925 годзе<ref>[http://slounik.org/bn/ Беларуска-расійскі слоўнік. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925.] — Факсімільнае выданьне: Менск: Народная асвета, 1993. ISBN 5-341-00918-5.</ref>. Таксама ў 1993 годзе выйшаў Кароткі руска-беларускі фізіялагічны слоўнік на аснове тарашкевіцы<ref>[http://slounik.org/fizyjarb/ Кароткі расейска-беларускі фізыялягічны слоўнік.] — Менск: Тэхналогія, 1993.</ref>.

У 2006 годзе былі выдадзеныя англійска-беларускі і нямецка-беларускі слоўнікі на аснове тарашкевіцы. Англійска-беларускі слоўнік (складальнік — [[Валянціна Пашкевіч]]) з’яўляецца першым англійска-беларускім слоўнікам сярэдняга памеру і ўключае ў с��бе каля 30 тысяч слоў; у англійскай частцы слоўніка выкарыстоўваецца амерыканскі, а не брытанскі варыянт [[англійская мова|англійскай мовы]]<ref>[http://knihi.by/node/306 Пашкевіч Валентына. Ангельска-беларускі слоўнік] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150227175213/http://knihi.by/node/306 |date=27 лютага 2015 }}</ref>. Нямецка-беларускі слоўнік (складальнік — [[Мікалай Кур’янка]]) таксама з’яўляецца першым нямецка-беларускім слоўнікам сярэдняга памеру і налічвае 50 тысяч слоў<ref>[http://knihi.by/node/315 Кур'янка Мікалай. Нямецка-беларускі слоўнік = Deutsch-belarussisches Worterbuch]{{Недаступная спасылка}}</ref>. На думку [[Зміцер Саўка|Змітра Саўкі]], факт таго, што беларускія дзяржаўныя інстытуты не змаглі выдаць слоўнікі падобнага аб'ёму, сведчыць пра тое, што культура, якая мае ў сваёй аснове тарашкевіцу, у тым ліку лінгвістычная навука, не толькі існуе, але і мае дасягненні, якімі яна можа супернічаць з акадэмічнай навукай<ref>[http://www.zautra.by/cont/print.php?sn_nid=105 1991-2006. Вынікі ад Зьмітра Саўкі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100810194514/http://www.zautra.by/cont/print.php?sn_nid=105 |date=10 жніўня 2010 }} // «Завтра твоей страны»</ref>.

== [[Фанетыка]] і [[арфаграфія]] ==
{| class=wikitable style="border:1px solid silver; border-collapse:collapse;"
|-
| width=50% style="border:1px solid silver;"   | ''Літаратурная норма''
|      |  ''Тарашкевіца''
 
|-
|    colspan=2   style="border:1px solid silver;" | '''Алфавіт'''
 
|-
|     style="border:1px solid silver;" | Нарматыўны варыянт ([[1918]]).
|      |  У варыянце мадэрнізацыі тарашкевіцы 2005 года — дадатковая літара «ґ».
 
|-
|    colspan=2  style="border:1px solid silver;" | '''Азначэнне асіміляцыйнай мяккасці [[зычны]]х'''
 
|-
|   style="border:1px solid silver;"   | [[арфаэпія|Арфаэпічная]] норма, дадаткова не азначаецца.

{{таксама|*}}: [[Беларуск�� правапіс 1930 (праект)]], [[Беларускі правапіс Тарашкевіча 1929]].
|      |  Дадаткова азначаецца з дапамогай [[мяккі знак|мяккага знаку]].
 
|-
|    colspan=2  style="border:1px solid silver;" | '''Фанетычны прынцып у арфаграфіі'''
 
|-
|  style="border:1px solid silver;"    | У асноўным абмежаваны безнаціскнымі галоснымі.
|      |  Значна распаўсюджаны, у тым ліку, на зычныя і на стыках марфем.
 
|-
|    colspan=2 style="border:1px solid silver;"  | '''Транслітарацыя іншаземных слоў'''
 
|-
|    colspan=2 style="border:1px solid silver;"  | ''Склады [ла], [ло], [лу]''
 
|-
|  style="border:1px solid silver;"    | Транслітаруюцца у асноўным з цвёрдым [л].

{{ацэнка+}}: У беларускай мове мяккі [л'] сустракаецца толькі перад галоснымі пярэдняга рада: ''ліс'', ''лес'' і пад.
|      |  Заўсёды з мяккім [л'].

{{ацэнка+}}: Фанетычная традыцыя асяродка, які склаўся вакол газеты «[[Наша ніва (1906)|Наша ніва]]»<ref>Гапоненка…</ref>.

{{ацэнка-}}: Характэрная асаблівасць польскай мовы<ref name="pa">[[Алена Пацехіна|Пацехіна…]]</ref>.
 
|-
|    colspan=2  style="border:1px solid silver;" | ''Зубныя зычныя [д], [т], [з], [с] перад галоснымі пярэдняга рада [е], [і]''
 
|-
|  style="border:1px solid silver;"    | Захоўваецца цвёрдасць [д], [т], а [з], [с] вымаўляюцца мякка.
|      |  Заўсёды цвёрдыя [д], [т], [з], [с].

{{ацэнка-}}: Наогул сама з’ява ацвярдзення [д], [т] перад галоснымі пярэдняга рада ў словах іншамоўнага паходжання з’яўляецца яркім прыкладам польскага ўплыву на беларускую пісьмовую мову, часам вельмі даўняга (14 ст.). Часткова гэта захоўваецца і ў сучаснай літаратурнай норме. У народна-дыялектнай мове такая асаблівасць не замацавалася<ref>Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі… С.134—136.</ref>. {{таксама|*}}: [[Беларускі правапіс, 1951, праект|Беларускі правапіс]], праект [[1951]].
|-
|    colspan=2  style="border:1px solid silver;" | ''Зычныя [п], [м], [б], [в], [н] перад галоснымі пярэдняга рада [е], [і]''
 
|-
|   style="border:1px solid silver;"   | У асноўным мяккія варыянты.
|      |  У асноўным цвёрдыя варыянты.

{{ацэнка-}}: У беларускіх дыялектах такога вымаўлення не зафіксавана<ref name="pa"/>.
|-
|  colspan=2 style="border:1px solid silver;"    | {{ацэнка0}}: Хоць наогул і вядома, што ў асноўным у дыялектах у запазычаных словах цвёрдыя зубныя перад галоснымі пярэдняга рада змякчаюцца, але дастатковай колькасці дыялекталагічных звестак пра вымаўленне ў такіх пазіцыях [з], [с], [н] няма, што ўскладняе выпрацоўванне несупярэчлівых сістэме мовы нарматыўных правілаў<ref>Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі… С.137—139.</ref>.
 
|-
|    colspan=2  style="border:1px solid silver;" | ''Транслітарацыя літар β («бета») і θ («фіта») у грэцызмах''
 
|-
|  style="border:1px solid silver;"    | Паводле візантыйскай традыцыі, «бета» як [в] (таксама ў новагрэчаскай традыцыі), «фіта» як [ф].
|      |  Паводле лацінскай традыцыі, «бета» як [б], «фіта» як [т].

{{ацэнка-}}: З аднаго боку, гук [ф] у беларускай мове з’явіўся хоць і з запазычанымі словамі, але даўно і ўжо значна распаўсюджаны ў дыялектах. З іншага боку, нельга ўпэўнена казаць пра тое ці іншае вымаўленне ў мёртвых мовах; і наогул, сутнасць праблемы не ў канкрэтным чытанні, а ў рэальнай традыцыі пісьменства, якая ў Беларусі складвалася пад моцным уплывам візантыйска-грэчаскай моўнай традыцыі<ref>Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі… С.132—134.</ref>.
|}

== [[Лексікалогія]] ==
{| class=wikitable style="border:1px solid silver; cell-border:1px solid silver;"
|-
| width=50%     | ''Літаратурная норма''
|      |  ''Тарашкевіца''
 
|+
|-
|    colspan=2   | '''Лексемы іншамоўнага паходжання'''
 
|-
|      |
  
|      |  У мэтах «вызвалення беларускай мовы ад русізмаў» актывізуецца займанне з польскай мовы, прычым неабавязкова польскіх лексем. Таксама замена існуючых займанняў на займанні з польскай<ref name="pa"/>.
 
|-
|    colspan=2   | '''Лексемы гістарычна беларускага паходжання'''
 
|-
|      |
  
|      |  Замена лексем, ацэненых як русізмы, на польскія: ''адбывацца''→''тачыцца'', ''умова''→''варунак'', ''намаганні''→''высілкі'', ''іменна''→''менавіта''''<ref>У гэтым выпадку абедзве лексемы — калькі з {{lang-de|nämlich}}.</ref>''.
 
|}

== [[Марфалогія мовы|Марфалогія]] ==
{| class=wikitable style="border:1px solid silver; cell-border:1px solid silver;"
|-
| width=50%     | ''Літаратурная норма''
|      |  ''Тарашкевіца''
 
|+
|-
|    colspan=2   | '''Выкарыстанне словаўтваральнага фарманта -ір-/-ыр- у дзеясловах з запазычанай асновай'''
 
|-
|      |  Захоўваецца ў занятых праз рускую мову словах.
|      |  Актыўна замяняецца.

{{ацэнка-}}: Узнікненне дадатковай [[аманімія|аманіміі]]<ref name="pa"/>.
 
|-
|      |
  
|      |  Пашырэнне бязафікснай мадэлі ўтварэння назоўнікаў: ''выступленне''→''выступ'', ''наступленне''→''наступ'', ''спадзяванне''→''спадзеў.''
 
|-
|    colspan=2   | '''Сістэма словазмянення'''

Агульныя змены ў сістэме дэклінацыі субстантываў — актыўная ліквідацыя граматычных чаргаванняў і іх спецыялізацыя як працяг працэсу ўніфікацыі тыпаў скланення паводле прыкметы роду. Маюць месца асобныя факты змянення парадыгм асобных лексем.

Падставай для гэтага служыць пераарыентацыя норм літаратурнай мовы з гаворак цэнтральнай паласы на заходнебеларускія, у меншай ступені русіфікаваныя, а таму «у большай ступені беларускія».

{{ацэнка-}}: Не бярэцца пад увагу фактар моўных кантактаў на паграніччы (т. ч., [[паланізацыя]])<ref name="pa"/>.
 
|-
|      |
  
|      |  Пашырэнне флексіі -оў роднага склону множнага ліку: ''словы—слоў''→''словаў, мовы—моў→моваў''.
 
|-
|      |
  
|      |  Флексія -ах меснага склону множнага ліку мяняецца на -ох: ''у лясох, палёх.''
 
|-
|      |
  
|      |  Выкарыстанне ў творным склоне адзіночнага ліку ў парадыгме 3-га скланення флексіі 2-га скланення: ''Беларусь—з Беларуссю→з Беларусяй, пераконанасць—з пераконанасцю→з пераконанасцяй, маці—з маці→з мацерай.''
 
|-
|      |
  
|      |  Распаўсюджванне ў формах меснага склону адзіночнага ліку 1-га скланення флексіі -у: ''у ценю, у Фаўстусу.''
 
|-
|      |
  
|      |  Змяненне прынцыпаў выкарыстання флексій -а/-у роднага склону адзіночнага ліку 1-га скланення.

{{ацэнка-}}: Змяненне арыентавана на аналогію з польскай мовай<ref name="pa"/>.
 
|-
|      |
  
|      |  [[Аказіяналізм]]ы, напр., змяненне лексемы ''галава'' паводле парадыгмы 3-га скланення: ''голаў''.
 
|-
|      |
  
|      |  Адсутнасць поўнай парадыгмы дзеяслоўных неалагізмаў: ''апавядаць'', ''распавядаць'' (у пар. з літ. ''расказваць'')<ref name="pa"/>.
 
|-
|      |
  
|      |  Пашырэнне сінтэтычнай формы будучага часу, характэрнай для паўднёва-заходніх гаворак: ''рабіцьму'', ''рабіцьмем''.
 
|}

== [[Сінтаксіс]] ==
У асноўным прапаноўваюцца змяненні ў прыназоўнікавым кіраванні.
{| class=wikitable style="border:1px solid silver; cell-border:1px solid silver;"
|-
| width=50%     | ''Літаратурная норма''
|      |  ''Тарашкевіца''
 
|+
|-
|    colspan=2   | '''Змяненне кіравання ў канструкцыях з прыназоўнікам ''па'''''
 
|-
|      |  Варыянтнае (па + давальны або месны склон).

{{ацэнка-}}: Выкарыстанне давальнага склону прыхільнікамі тарашкевіцы лічыцца русізмам.
|      |  Уніфікаванае (па + месны).
 
|-
|      |
  
|      |  Замена канструкцыі «''у мяне ёсць…''» (лічыцца русізмам) з заменай на «''я маю…''»
 
|}

== Крытыка ==

Карскі адзначаў, што графіка новай літаратурнай беларускай мовы сфарміраваная пад польскім уплывам, прычым і ў [[Кірыліца|кірылаўскім]], і ў [[Лацінскі алфавіт|лацінскім]] варыянтах. У кірылаўскім варыянце Карскі бачыў такі ўплыў, найперш, ва ўжыванні «і» і «шч» замест «и» і «щ» (як у старабеларускай графіцы), а таксама ў «празмерным» (для не-польскай пісьмовай традыцыі) выкарыстанні мяккага знака між зычнымі<ref name="fnpol1by">Карскі. Беларусы. Т.1. Мн. : БелЭн, 2006. С.379.</ref>. Узнікненне практыкі азначэння мяккім знакам для азначэння <u>ўсіх</u> выпадкаў мяккасці зычных менавіта пад уплывам польскай графікі адзначалася таксама, напрыклад, гісторыкам Ластоўскім (1920-я гг.) і мовазнаўцам Падлужным (1990-я гг.)<ref name="fnpol5by">Падлужны. Абазначэнне на пісьме мяккасці зычных па прыпадабненню // Беларуская лінгвістыка. Вып. 41. Мн. : Навука і тэхніка, 1993. С.79-84.</ref>.

На думку Карскага, «крайнія» дзеячы беларускага нацыянальнага руху 1910-х-1920-х гадоў імкнуліся, асабліва ў 1919—1920, як мага хутчэй «прылучыць беларускі народ да культуры заходніх суседзяў [палякаў]», у тым ліку праз новую літаратурную мову<ref name="fnpol3by">Карскі. Беларусы. Т.1. Мн. : БелЭн, 2006. С.400.</ref>.

Карскі адзначаў, што фарміраванне беларускай тэрміналогіі і іншых частак лексікі, аб'ектыўна не развітых у народных гаворках, вялося ў сучасныя яму гады (1900-1920-я гады) або шляхам прыдумвання цалкам новых слоў, што стварала значныя цяжкасці для навукі, або наогул шляхам узяцця тэрмінаў з польскай мовы і далучэння да іх беларускіх канчаткаў. Карскі адзначаў, што «крайнія» дзеячы беларускага нацыянальнага руху 1910-х-1920-х звычайна ішлі менавіта шляхам займання з польскай мовы, таму што намерана стараліся аддаліць беларускую літаратурную мову ад рускай<ref name="fnpol3by"/>.

Карскі лічыў яўнымі паланізмамі ў займаннях: палаталізаванае (мяккае) «л», цвёрдыя губныя, адмову ад дзекання і цекання (склады «ды», «ты» і інш.). Такой практыцы, якая працягвалася і ў 1920-я гады ў БССР, Карскі проціпастаўляў старабеларускую практыку гукавога афармлення запазычанняў<ref name="fnpol4by">Карскі. Беларусы. Т.1. Мн. : БелЭн, 2006. С.409.</ref>.

Практыку пашырэння ўжывання цвёрдых зычных перад галоснымі пярэдняга рада «і» і «е», мяккага [ль] у запазычанай лексіцы (напрыклад, «пэнсыя», «парлямэнт» і пад.) лічыў узніклай пад польскім уплывам і мовазнавец Падлужны. Адносна цвёрдых зычных Падлужны адзначаў, што нават актуальная літаратурная норма, у якой цвёрдымі застаюцца толькі «д», «т», можа не адпавядаць рэальнаму народнаму маўленню з больш частым дзеканнем-цеканнем ([парцізан], [дзірэктар] і пад.)<ref name="fnpol45by">Падлужны. Мяккія зычныя ў беларускай мове // Беларуская лінгвістыка. Вып. 45. Мн. : Наву��а і тэхніка, 1996. С.3-9.</ref>.

На думку мовазнаўца Падлужнага, аднаўленне дарэформенных норм у 1990-х гг. магло б фактычна прывесці да ператварэння ў непісьменных вялікай масы беларускамоўных і да ўтварэння своеасаблівай «элітарнай» пісьменнасці, якой валодала б невялікая колькасць людзей. Таксама Падлужны адзначаў, што вяртанне дарэформенных арфаэпічных норм у запазычаннях прывяло б да ненатуральнага, неадпаведнага народнаму маўлення і таксама рэальна служыла б адзнакай групавой прыналежнасці<ref name="fnpol45by"/>.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/Пацехіна 2003}}
* Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі // {{крыніцы/тэрміналогія 1999}} С.128—170.
* {{Крыніцы/Баршчэўская 2004}}
* Клімаў І. Два стандарты беларускай літаратурнай мовы [2004?] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама». — [http://mab.org.by/materials/publ/klimau_standards.php На пляцоўцы Міжнар. асацыяцыі беларусістаў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070303055057/http://mab.org.by/materials/publ/klimau_standards.php |date=3 сакавіка 2007 }}

[[Катэгорыя:Беларуская мова]]
[[Катэгорыя:Аб’екты, названыя ў гонар Браніслава Тарашкевіча]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Тарашкевіца.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Тарашкевіца"