Прагляд зыходнага тэксту старонкі Нумізматыка ў Беларусі

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
'''Беларуская нумізматыка''' — тэрытарыяльная галіна [[нумізматыка|нумізматыкі]].

== Гісторыя ==
Станаўленню [[нумізматыка|нумізматыкі]] як навукі папярэднічаў у гісторыі працяглы перыяд збірання [[манета|манет]]. На землях [[Беларусь|Беларусі]] захапленне [[манета]]мі пашырылася ў 2-й палове XVII стагоддзя.

Найперш гэта багатая манетна-медальная [[калекцыя]] [[Радзівілы|Радзівілаў]] у [[Нясвіж]]ы, якая існавала ў XVI—XVIII стагоддзях.

[[Мікалай Радзівіл Чорны]] (1515—1585) меў першую вядомую на землях Беларусі калекцыю манет у Нясвіжы. Значную калекцыю складалі [[скарб (манетны)|скарбы]], якія знаходзілі сяляне, апрацоўваючы яго зямлю. Для манет спецыяльна былі зроблены дзве велізарныя шафы з шуфлядкамі. Усе манеты былі раскладзены па асобных ячэйках, абшытых [[аксаміт]]ам, раскладзеныя ў шуфлядках па краінах і па гораду чаканкі. У калекцыі пераважна былі манеты [[ВКЛ]] і Рэчы Паспалітай — [[дукат]]ы, [[талер]]ы, пенязі, [[шэлег]]і, арабскія, рымскія, галандскія і іншыя грашовыя знакі.

[[Мікалай Радзівіл Сіротка]] (1549—1616) працягнуў збор калекцыі. У наноў збудаваным замку ў Нясвіжы Сіротка змясціў нумізматычную калекцыю ў спецыяльным пакоі.

У 1812 годзе, пасля сыходу французскага войска, расійскія часткі захапілі ў Нясвіжы сярод іншага 12 209 залатых і сярэбраных манет і [[медаль|медалёў]]. Усе яны былі перададзены ў 1813 годзе [[Харкаўскі ўніверсітэт|Харкаўскаму ўніверсітэту]], пры якім у 1807 годзе быў заснаваны музей.

Крыху меншую, але таксама вялікую і славутую калекцыю старажытнасцей мелі [[Сапегі]]. Так званы «[[Сапежынскі збор]]» у [[Ружаны|Ружанах]] меў нумізматычную калекцыю. Потым той збор дзяліўся паміж спадкаемцамі, а асноўная частка перавезена ў [[Дзярэчын]]. Пасля паўстання 1831 года калекцыю канфіскавалі. Далейшы лёс яе невядомы.

Частка з «Сапежынскага збору» трапіла да [[Ганна Казіміраўна Сапега|Ганны Казіміраўны Сапега]] (па мужы Яблонская) (1728—1800). Тая, жывучы ў [[Сямяцічы|Сямяцічах]] на Гродзеншчыне, стварыла «Кабінет натуральнай гісторыі», дзе ў другой зале разам з вырабамі мастацтва была выстаўлена і нумізматычная калекцыя.

Вядома, што [[Альбета Агінская]] (? — пам. 1767) у сваім маёнтку Лучай паміж [[Глыбокае|Глыбокім]] і [[Паставы|Паставамі]] збірала антыкварыят, плаціла сваім сялянам, калі яны знаходзілі ў зямлі старыя рэчы ці манеты.

[[Мікалай Румянцаў]] распачаў збор сваёй калекцыі ў пачатку 1820-х гадоў. У лісце ад 7 лістапада 1821 года ён пісаў, што ў належачым яму [[Гомель|Гомелі]] знайшлі [[збан]] з сярэбранымі манетамі [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] 1620-х гадоў. У 1822 годзе да калекцыі патрапіў [[скарб (манетны)|скарб манет]] [[Арабскі Халіфат|Арабскага Халіфату]] IX—X стагоддзя, знойдзены таксама ў Гомелі. Напрыканцы таго самага года да Румянцава патрапіў скарб з-пад [[Магілёў|Магілёва]], які змяшчаў арабскія манеты VIII—IX стагоддзяў. Тады ж Румянцаў набывае скарб з [[Трокі|Трокаў]] і шукае звесткі пра скарб, адкапаны ў [[Віцебск]]у. У 1825 годзе ўсходняе аддзяленне Румянцаўскага збору налічвае 950 манет. У 1828 годзе ў калекцыі 524 антычных грэчаскіх манет. Пасля смерці Румянцава ў 1826 годзе яго калекцыя трапляе ў казённае ведамства ([[Санкт-Пецярбург]]) і ў 1831 годзе выстаўляецца для прагляду. У 1861 годзе калекцыя трапляе ў [[Масква|Маскву]], дзе складае аснову Румянцаўскага музея.

Буйным збіральнікам манет у 1840—1860 гадах быў [[Яўстах Тышкевіч]]. Ён перадаў у створаны [[Віленскі музей старажытнасцей]] 3072 манеты. Той музей меў асобны аддзел, дзе выстаўляліся манеты і медалі, падзеленыя па дзяржавах. У 1858 годзе нумізматычны збор Віленскага музея налічваў 3264 манет (539 антычных, 283 усходніх, 426 расійскіх, 2016 літоўскіх, польскіх і заходнееўрапейскіх). У 1879 годзе манет было ўжо 4659 (319 Старажытнай Грэцыі, 160 старажытнарымскіх, 720 ўсходніх, 1318 расійскіх, 2142 літоўскіх, польскіх і заходнееўрапейскіх) і 1283 медаля.

[[Юзаф Слізень]] у сярэдзіне XIX стагоддзя ў сваім маёнтку [[Мсціж]]ы ([[Барысаўскі павет]]) сярод іншых старажытных рэчаў меў вялікі збор манет.

Значную калекцыю манет меў у 1880—1890-я і Марачэўскі ([[Вільнюс|Вільня]]), уладальнік маёнтку Хожава Вілейскага павета. Напачатку XX стагоддзя — Брадоўскі (Вільня). У 1870—1890-я вельмі актыўна на Міншчыне пачаў збіраць манеты [[Генрых Татур]] — значная частка яго калекцыі патрапіла ў 1921 годзе ў [[Беларускі музей у Вільні]].

У той самы час на Міншчыне таксама вядомы вялікі збор [[Эмерык Чапскі|Эмерыка Чапскага]], які выпускаў таксама і [[каталог]]і манет Рэчы Паспалітай. У 1894 годзе частка калекцыі была перавезена ў [[Кракаў]], дзе склала аснову музея імя Чапскага.

У 1880-х гадох распачаў працу ў Віцебску музей Вацлава Федаровіча, дзе былі манеты, знойдзеныя ў [[Віцебская губерня|Віцебскай]], [[Мінская губерня|Мінскай]] і [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губернях]].

Напрыканцы XIX стагоддзя рэгістрацыя і збор манетных скарбаў паступова пераходзіць да [[музей|музеяў]], якія стварылі ў 1870—1880 гадах пры статыстычных камітэтах [[Віленская губерня|Віленскай]], [[Мінская губерня|Мінскай]], [[Гродзенская губерня|Гродзенскай]], [[Віцебская губерня|Віцебскай]] і [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губернях]]. Багатыя німізматычныя калекцыі мелі [[Віцебскі царкоўна-археалагічны музей]], [[Мінскі царкоўна-археалагічны музей]].

== Нумізматыка ў БССР ==

=== Міжваенны перыяд ===
Ліхалецце [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], рэвалюцый і перасоўванне па беларускай зямлі розных акупацыйных войскаў не лепшым чынам спрыяла захаванню манетных збораў, не кажучы ўжо пра вывучэнне і новыя даследван��і.

Замежнае войска і проста злодзеі расцягнулі большасць збораў. Вядома напрыклад, што ў 1920 годзе польскае войска вывезла з Мінска [[Беларускі абласны музей]] разам з манетным зборам.

У 1918 годзе [[Антон Брадоўскі]] падараваў частку сваёй калекцыі (4,5 тыс. манет і медалёў) Віцебскаму губернскаму музею.

Пасля падзелу Беларусі і ўсталявання міру ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] й [[БССР]] пачаўся падлік захаванага і аднаўленне страчанага.

Найлепшыя зборы манет ў '''Савецкай Беларусі''' ў міжваенны перыяд захоўвалі:
* [[Беларускі Дзяржаўны музей]] у [[Мінск]]у (заснаваны 19 лістапада 1922 году на падставе калекцый мінскага царкоўна-археалагічнага музея, мінскага гарадскога музея, музеяў з Горак, Мсцілава і Чэрыкава. У 1927 годзе налічваў 14 тысяч манет, з якіх 11 тысяч са [[скарб (манетны)|скарбаў]], знойдзеных на землях Беларусі)
* [[Віцебскі абласны краязнаўчы музей]] (у лістападзе 1918 году меў перавезены [[Віленскі вайсковы збор]])
* [[Гомельскі абласны краязнаўчы музей]] (створаны ў 1919 годзе, з нацыяналізаваных прыватных збораў — аснова калекцыя Паскевічаў)
* [[Магілёўскі абласны краязнаўчы музей]] (створаны ў 1919 на падставе былога Магілёўскага царкоўна-археалагічнага музея і калекцыі беларускага этнографа Еўдакіма Раманавіча Раманава)

У '''Заходняй Беларусі''':
* [[Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей]] (заснаваны ў 1922 годзе на аснове калекцыі [[Юзаф Ядкоўскі|Юзафа Ядкоўскага]]. Працягваў працу пасля ўваходу ў склад Беларусі і пасля вайны)
* [[Віленскі беларускі музей]]

Большасць са збораў згаданых музеяў загінулі падчас [[Другая Сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] ці былі назаўсёды перавезены ў музеі [[РСФСР]].

Навуковыя нумізматычныя працы ў міжваенны перыяд у [[БССР]] былі распрацаваныя слаба. Першымі працамі па нумізматыцы лічацца два артыкулы, надрукаваныя у 1927 годзе дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея [[Павел Васільевіч Харламповіч|Паўлам Харламповічам]] у Гісторыка-археалагічным зборніку. Адзін артыкул пра пражскія грошы XIV—XV стагоддзя ў манетных скарбах, другі — апісваў манетныя скарбы на землях Беларусі.

Дасюль не надрукаваны нумізматычныя працы Н. Н. Шчакаціхіна. У Дзяржаўным Эрмітажы захоўваюцца два ягоныя рукапісы «''Топография кладов с литовскими монетами на территории древнего Литовского государства''» (1933—1934) і «''Очерк истории литовской монеты 16—17 веков''», першая частка (1932—1937). Вядома, што ў 1929 годзе Шчакаціхін падрыхтаваў да друку «Обзор монетных находок Белоруссии за 1926—1928 гг.» і «''Описание монетных находок на территории Минска''». Аднак лёс тых прац невядомы.

У [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] ў 1933 годзе [[Юзаф Ядкоўскі]] апісаў на польскай мове скарбы, знойдзеныя ў 1928—1930 гадах.

=== Пасляваенны перыяд ===
Нумізматычныя даследаванні аднавіліся ў Беларусі толькі ў 1960-я гады. Аднак мелі спарадычны характар. Першым сталым даследчыкам і заснавальнікам сучаснай беларускай нумізматыкі стаў [[Валянцін Рабцэвіч]]. Дзякуючы яму і на аснове яго ўласнай калекцыі ў [[БДУ]] быў заснаваны [[нумізматычны кабінет]].

== Сучасны стан ==
Пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі ў 1991 годзе грамадства пачало праяўляць зацікаўленасць да беларускай нумізматыкі, як, зрэшты, і да ўсёй [[Гісторыя Беларусі|гісторыі Беларусі]]. У [[СМІ]] і гістарычных выданнях пачалі з’яўляцца артыкулы пра [[грошы]] [[ВКЛ]]. Выдаюцца значныя працы: [[энцыклапедыя]] «''Археалогія і нумізматыка Беларусі''» ў 1993 годзе, значная праца [[Валянцін Рабцэвіч|Валянціна Рабцэвіча]] «''Нумизматика Беларуси''» з’яўляецца ў 1995 годзе.

Пасля на нейкі прамежак часу надыходзіць зацішша. І толькі на пачатку XXI стагоддзя адбываецца ўздым беларускай нумізматыкі. У «[[Банкаўскі веснік|Банкаўскім весніку]]» рэгулярна друкуюцца артыкулы, прысвечаныя манетам ВКЛ. У 2005 годзе выходзіць першы каталог-цэннік «''Монеты Великого княжества Литовского, 1492—1707''», праз два гады ўбачылі свет дзве кнігі на беларускай мове: навукова-папулярная «''Манеты беларускай даўніны''» [[Дзмітрый Уладзіміравіч Гулецкі|Дзмітрыя Гулецкага]] і даведнік «''Манеты Беларусі да 1707 года''» [[Дзмітрый Уладзіміравіч Гулецкі|Дзмітрыя Гулецкага]], [[Аляксандр Грамыка|Аляксандра Грамыкі]], [[Аляксандр Крываручка|Аляксандра Крываручкі]]. Матэрыялы па нумізматыцы друкуюцца ў энцыклапедыі «''[[Вялікае Княства Літоўскае (энцыклапедыя)|Вялікае Княства Літоўскае]]''». У Беларусі адбываюцца міжнародныя нумізматычныя канферэнцыі. У 2008 годзе выходзіць на прыватную ініцыятыву беларускіх калекцыянераў кніга «Калекцыйная спадчына Вялікага княства», дзе найбольш друкуецца матэрыялаў па нумізматыцы.

== Гл. таксама ==
* [[Нумізматыка]]

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Археалогія і нумізматыка Беларусі}}
* ''[[Дзмітрый Уладзіміравіч Гулецкі|Дзмітрый Гулецкі]], Аляксандр Грамыка, Аляксандр Крываручка.'' Манеты Беларусі. да 1707 года: даведнік. — Мінск: выд. І. П. Логвінаў, 2007.
* ''[[Дзмітрый Уладзіміравіч Гулецкі|Дзмітрый Гулецкі]].'' Манеты беларускай даўніны. — Мінск: Беларусь, 2007.
* ''[[Генадзь Каханоўскі]]''. Вытокі музейнай справы на Беларусі // [[Беларускі гістарычны часопіс]] № 2-1994. С. 79—86
* ''[[Віктар Какарэка]], [[Ілля Шталенкоў]]''. Монеты Великого княжества Литовского, 1492—1707: каталог. — Мінск: УП «Экоперспектива», 2005.
* ''[[Валянцін Рабцэвіч]]''. Нумизматика Беларуси. — Мінск: Полымя, 1995.
* ''Иван Синчук''. [https://www.academia.edu/34555888/%D0%A1%D0%B8%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA_%D0%98.%D0%98._%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%8B_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%B8_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0._%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA_2003_56 Клады Беларуси: законодательство и практика.] Минск : РУП «Минсктиппроект», 2003.
* ''[[Іван Іванавіч Сінчук|Іван Сінчук]]''. [https://www.academia.edu/37240898/%D0%A1%D1%96%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA_%D0%86.%D0%86._%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BD%D1%83%D0%BC%D1%96%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F_1950-2000._%D0%9C%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA_2017_124_%D1%81 Беларуска-літоўская нумізматычная бібліяграфія 1950—2000]. Мінск : ДУ «Нацыянальная бібліятэка Беларусі», 2017.
* ''[[Павел Васільевіч Харламповіч|Павел Харламповіч]]''. Пражскія грошы ў беларускіх манетных скарбах // [[Гісторыка-археалагічны зборнік]] № 1. — [[Мінск]], 1927.
* ''[[Павел Васільевіч Харламповіч|Павел Харламповіч]]''. Манетныя скарбы, знойдзеныя ў Беларусі // Гісторыка-археалагічны зборнік № 1. — Мінск, 1927.
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Нумізма́тыка|539}}

== Спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080615144442/http://baracinka.at.tut.by/ Барацінкі]
* [http://www.nbrb.by/CoinsBanknotes/ Банкноты і манеты Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210205090700/https://www.nbrb.by/coinsbanknotes |date=5 лютага 2021 }}{{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20080513070859/http://www.belcoins.com/ ІЗРОЙ Беларускі нумізматычны партал]
* [http://skarb.khoz.ru/ Скарбонка — Беларускі нумізматычны партал]{{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20090409065854/http://www.belnumismat.na.by/ Нумізматыка Беларусі]
* [http://skarb.khoz.ru/numizmatika/numizmatika/num-bv.html Нумізматычныя працы з Банкаўскага весніка ў фармаце pdf]

[[Катэгорыя:Нумізматыка]]
[[Катэгорыя:Навука ў Беларусі|Нумізматыка]]
Вярнуцца да Нумізматыка ў Беларусі.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Нумізматыка_ў_Беларусі"