Прагляд зыходнага тэксту старонкі Беларускае народнае ткацтва

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
[[Файл:Еўдакім Раманаў. Сялянка за ткацкім станам. в. Дзятлавічы. Лунінецкі раён. 1913.webp|250px|міні|[[Еўдакім Раманавіч Раманаў|Еўдакім Раманаў]]. Сялянка за ткацкім станам. в. [[Дзятлавічы (Лунінецкі раён)|Дзятлавічы]], Лунінецкі раён. 1913 год.]]
[[Файл:History Museum of Polack - exposition - Looms in Belarus - 2011AD.JPG|250px|thumb|Экспазіцыя, прысвечаная беларускаму ткацтву ў [[Полацкі краязнаўчы музей|Полацкім краязнаўчым музеі]]]]
[[Файл:Belarus weaving.jpg|250px|міні|Дзяўчынка за тканцкім станком]]
'''Беларускае народнае ткацтва''' — від народнага рамяства, шырока распаўсюджаны па ўсёй тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="БНТ">{{кніга
|аўтар          = Курилович А. Н.
|частка         = 
|загаловак      = Белорусское народное ткачество
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = Наука и техника
|год            = 1981
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 119
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}</ref>.

== Гісторыя ==

=== Раннія звесткі пра ткацтва на беларускіх землях ===
[[Файл:Прасліцы.jpg|250px|міні|Прасліцы са знаходак селішча [[Чавусы]]]]
[[Ткацтва ]]— адно са старадаўніх рамёстваў у Беларусі.

Як хатняе рамяство яно вядома ўжо ў глыбокай старажытнасці — па звестках археолагаў, недзе з III тысячагоддзя да н.э., з часоў позняга [[неаліт]]у<ref name="Сахута"/>. Археалагічныя матэрыялы таксама сведчаць, што ў [[Жалезны век на Беларусі|жалезным веку]] тканіны палатнянага перапляцення былі вядомыя на тэрыторыі Беларусі<ref name="МТ">[https://telarian.ru/?r=interweaving&id=347 Многоремизное ткачество] {{ref-ru}}</ref>. У раннеславянскіх плямёнаў [[Мілаградская культура|мілаградскай]] і [[Зарубінецкая культура|зарубінецкай культур]] (з [[VII стагоддзе да н.э.|VII стагоддзя да н.э.]]) прадзенне і ткацтва мелі ўжо значнае пашырэнне<ref>Очерки по археологии Белоруссиии. — Минск, 1970. Ч. 1. — С. 103.</ref>. На тэрыторыі Беларусі вядома па археалагічных знаходках з эпохі [[Зарубінецкая культура|зарубінецкай культуры]], у XI—XII стагоддзях<ref name="СДБ">{{кніга
|аўтар          = [[Леанід Давыдавіч Побаль|Поболь Л. Д.]]
|частка         = 
|загаловак      = Славянские древности Белоруссии
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = 
|год            = 1971
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}.</ref><ref name="ДГ">{{кніга
|аўтар          = [[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Воронин Н. Н.]]
|частка         = Древнее Гродно
|загаловак      = Материалы и исследования по археологии древнерусских городов
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = М.
|выдавецтва     = 
|год            = 1954
|том            = 3
|старонкі       = 
|старонак       = 
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}</ref>. Сярод знаходак [[Прасліца|прасліцы]], адбіткі тканін на керамічным посудзе, многія з якіх датуюцца другой паловай 1-га тысячагоддзя да нашай эры<ref name="ІБТ">[https://md-eksperiment.org/ru/etv_page.php?page_id=1849&album_id=86&category=STATJI История белорусского ткачества] {{ref-ru}}</ref>. Чаўнакі і іншыя дэталі гарызантальных ткацкіх станаў выяўлены пры раскопках у [[Гродна|Гродне]], [[Мінск]]у, [[Полацк]]у, [[Віцебск]]у ў культурных пластах канца XI—XIII стагоддзяў<ref name="ІБТ"/>. Гэтыя знаходкі сведчаць, што ткацкая тэхніка знаходзілася ў X—XII стагоддзях на адносна высокім узроўні. Ужо былі вядомыя [[Узорыстае ткацтва|ўзорыстае ткацтва]], вышыўка шарсцянымі, шаўковымі і залотнымі ніткамі<ref name="Сахута">Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леана��давіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 307.</ref>.
[[Файл:Old handloom, Minsk - the capital of Republic of Belarus.JPG|250px|злева|міні|Стары вертыкальны ткацкі станок, выкарыстоўваецца сёння ў якасці ўпрыгожвання ў адным з рэстаранаў у Мінску.]]
Узораў старажытных тканін да нашага часу захавалася мала<ref name="ІБТ"/>. Кавалак грубага ваўнянага сукна з карычневай пражы, з рысункам «[[Ёлачка (ткацкі арнамент)|у ёлачку]]», вытканай на 4 панажы<ref>[https://verbum.by/tsblm/panazhy Панажы]</ref>, знойдзены ў [[Гродна|Гродне]]<ref>Воронин, Н. Н. Древнее Гродно / Н. Н. Воронін. — М., 1954. — С. 173.</ref>. Адсюль жа паходзяць фрагменты арнаментальнай плеценай і ўзорыстатканай стужак<ref>[[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Воронин, Н. Н.]] Древнее Гродно / Н. Н. Воронин. — М., 1954. — С. 38, 173.</ref>. 11 фрагментаў тканін, пераважна дамашняга сукна, у тым ліку з узорам «[[Ёлачка (ткацкі арнамент)|у ёлачку]]», знойдзены пры раскопках старажытнага [[Полацк]]а<ref>[[Георгій Васілевіч Штыхаў|Штыхов, Г. В.]] Древний Полоцк, IX—XIII вв. / Г. В. Штыхов. — Минск, 1975. — С. 101.</ref>. Нярэдкія сярод знаходак і прывазныя тканіны, што, вядома, уплывала на развіццё мясцовай вытворчасці. Фрагменты такіх тканін вядомыя з раскопак старажытнага [[Гродна]]. У іх ліку — кавалак [[Тасьма|тасьмы]] з [[Махры|махрамі]], узорыстай тканіны накшталт [[Парча|парчы]] і іншае<ref>[[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Воронин, Н. Н.]] Древнее Гродно / Н. Н. Воронин. — М., 1954. — С. 66.</ref>. Некаторыя звесткі пра старажытнае ткацтва даюць таксама творы выяўленчага мастацтва, напрыклад, абразы<ref name="ІБТ"/>.

Археалагічныя тканіны на беларускім матэрыяле амаль не вывучаліся<ref name="Дучыц6">Касцюм жыхароў Беларусі Х―XIII стст. : (паводле археалагічных звестак) / [[Людміла Уладзіміраўна Дучыц|Л. У. Дучыц]]; [навуковы рэдактар [[Георгій Васілевіч|Г. В. Штыхаў]]] ; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут гісторыі. — 3-е выд. — Мінск : Беларуская навука, 2005. — 78, [2] с. : іл. ; 22 см. — Бібліяграфія: с. 45―50. — 500 экз. — ISBN 985-08-0639-7. С. 6</ref>. Выключэнне складаюць невялікія даследаванні курганных знаходак з [[Наўры|Наўраў]], [[Чарневічы (курганны могільнік)|Чарневіч]], [[Псуя (гарадзішча)|Псуі]] (Паўночная Беларусь) і [[Вензаўшчына|Вензаўшчыны]] ([[Панямонне]]), якія правёў у 1930-я гады З. Яворскі<ref>Jaworski Z. Próba badan wylny resztek tkanin z kurhanów wileńskich. W-wa, 1939. Т. XVI. S. 456</ref><ref>Jaworski Z. Wełny tkanin z wczesnohistorycznych kurhanów LSRR//Slavia Antiqua. Т. II. Z. 2. Poznań, 1949/1960. S. 486—507</ref>. Напрыклад, тканіны з [[Чарневічы (курганны могільнік)|Чарневіч]] зроблены ў дзве ніткі таўшчынёй 1 мм простым крыжападобным перапляценнем. У нітках адзначана прымесь ільну і мачала ад лыка. Тканіны з [[Наўры|Наўраў]] выраблены ў чатыры ніткі касым перапляценнем.

Кавалачкі тканін знойдзены пры раскопках курганных могільнікаў каля [[Заслаўе|Заслаўя]], [[Чаркасова (Аршанскі раён)|Чаркасова]] [[Аршанскі раён|Аршанскага]], [[Янушкавічы (Лагойскі раён)|Янушкавіч]] [[Лагойскі раён|Лагойскага]], [[Сакольнікі (археалагічны помнік)|Сакольнікаў]] [[Віцебскі раён|Віцебскага раёнаў]] і ў шэрагу іншых мясцін. Знаходкі шарсцяных і льняных тканін вядомы ў культурных слаях такіх гарадоў, як [[Полацк]], [[Мінск]], [[Брэст|Бярэсце]], [[Гродна|Гародня]], [[Мсціслаў]], [[Слонім]]. Сустракаюцца знаходкі [[Сукно|сукна]] з [[Авечая воўна|авечай шэрсці]] на льняной [[Аснова (ткацтва)|аснове]].

Сярод заслаўскіх тканін ёсць ільняныя ў дзве ніткі i шарсцяныя ў чатыры ніткі. Знойдзены [[Юрый Апанасавіч Заяц|Ю. А. Заяцам]] у [[Заслаўе|Заслаўі]] ў [[1977]] годзе кавалачак тканіны памерам 9 × 12 мм быў апрацаваны ў Навукова-даследчым інстытуце судовай экспертызы Міністэрства юстыцыі Беларусі. Устаноўлена, што тканіна выраблена шляхам аднапраднай правабаковай круткі ніткі пляценнем «трыкатаж». Валокны ніткі былі з пушковай шэрсці з нязначнай колькасцю валосся светла-аліўкавага i светла-карычневага колераў<ref>[[Юрый Апанасавіч Заяц|Заяц Ю. А.]] Справаздача аб палявых даследаваннях 1977 г. //Архіў Інстытута гісторыі АН Беларусі. Справа № 572.</ref>. Сярод полацкіх знаходак — ільняное палатно, тканае «[[Ёлачка (ткацкі арнамент)|ў елачку]]». У Гародні знойдзены грубая [[шарсцяная тканіна]] карычняватага колеру, тканая «ў елачку», а таксама абрыўкі кручаных нітак i шнуроў з [[Ільновалакно|ільну]] i [[Канаплянае валакно|канапель]]. Унікальнай з’яўляецца знаходка амаль не пашкоджанага цёплага адзення з культурнага слоя [[Віцебск]]а. Добра захавалася адзенне ў пахаванні з [[Мінск]]а. Тут вакол чэрапа была лёгкая тканіна палатнянага перапляцення (радзіна), а ад верхняга адзення засталіся рэшткі шарсцяной тканіны. 3 такой жа тканіны зроблены [[пояс]] i [[каўнер]]. Аднак гэтыя знаходкі засталіся не даследаванымі<ref>Сабурова М. А. Погребальная древнерусская одежда и некоторые вопросы ее типологии // Древности славян и Руси. М" 1988. С. 269—270.</ref>.

На ткацкіх станках шырыня вырабляемага палатна не перавышала 45-58 см<ref name="Дучыц7">Касцюм жыхароў Беларусі Х―XIII стст. : (паводле археалагічных звестак) / [[Людміла Уладзіміраўна Дучыц|Л. У. Дучыц]]; [навуковы рэдактар [[Георгій Васілевіч|Г. В. Штыхаў]]] ; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут гісторыі. — 3-е выд. — Мінск : Беларуская навука, 2005. — 78, [2] с. : іл. ; 22 см. — Бібліяграфія: с. 45―50. — 500 экз. — ISBN 985-08-0639-7. С. 7</ref>. Самымі распаўсюджанымі былі тры сістэмы ткацкіх перапляценняў: [[Палатнянае перапляценне|палатнянае]], [[саржа]]вае i камбінаванае. У тыя часы ўмелі ткаць i [[Бранае ткацтва|бранай тэхнікай]] з дапамогай лучынак i дошчачак. Атрымліваўся правільны геаметрычны ўзор, скампанаваны ў выглядзе дробных квадратаў ці ромбаў<ref name="Дучыц7"/>.

Пры дапамозе чаргавання афарбаваных у розны колер нітак выраблялі клятчатыя тканіны. Дэкаратыўнасць тканін дасягалася прымяненнем розных складаных перапляценняў з увядзеннем у тканіну яркіх нітак, скручаных у выглядзе тонкага шнурочка. Уяўленне аб тагачасных тканінах даюць знаходкі на суседняй [[Смаленская вобласць|Смаленшчыне]] ([[Боўшава (Краснінскі раён)|Боўшава]] i {{нп3|Дамадзедава (гарадская акруга)|Умшары|ru|Домодедово (городской округ)}} [[Дарагабужскі раён|Дарагабужскага раёна]]). Так, тканіна з [[Боўшава (Краснінскі раён)|Боўшава]] шарсцяная сінявата-чорнага колеру i на прасвет выглядае вельмі рэдкай. Перапляценне ў яе [[Палатнянае пляценне|палатнянае]], месцамі пераходзіць у саржавае i робіць ажурныя ромбы. У ромбах змешчаны дэкаратыўныя матывы накшталт [[Васьміканцовая зорка|васьміканцовых разетак]]. Шарсцяныя ніткі, якімі вытканы ўзор, былі іншай якасці, чым сама тканіна. Яны скручаны ў выглядзе тонкага шнура. Тут жа знойдзены i фрагменты [[Шарсцяная тканіна|шарсцяной тканіны]] цёмна-чырвонага колеру з узорамі ў выглядзе ромбікаў, выкананых на чатырох нітках i выбраных іголкай на аснове i ўтку шарсцяной ніткай залаціста-жоўтага колеру<ref>[[Марыя Мікалаеўна Левінсон-Нячаева|Левинсон-Нечаева М. Н.]] Ткачество // Очерки по истории русской деревни X—XIII вв. Труды ГИМ, 33, — М., 1959. С. 9—37</ref>.

=== Ткацтва ў Вялікім Княстве Літоўскім ===
[[Файл:Icon - Birth of The Virgin - fragment - by Peter Euseevich - 1649 AD.jpg|250px|thumb|left|Беларускі арнамент на тканых прадметах. Фрагмент беларускай іконы «[[Нараджэнне Маці Божай (Пётр Яўсеевіч)|Нараджэнне Маці Божай]]», 1649 г. Мастак [[Пётр Яўсеевіч]]. ''([[Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны мастацкі музей Беларусі]])'']]
Пра некаторыя вырабы мясцовай вытворчасці нагляднае ўяўленне даюць тагачасныя творы выяўленчага мастацтва. Так, кужэльныя наміткі, навалачкі, ручнікі з геаметрычным арнаментам адлюстраваны на абразах XVII стагоддзя «Нараджэнне Маці Божай» з-пад Магілёўва і з-пад Століна<ref>Жывапіс Беларусі XII—XVIII стагоддзяў: (Альбом). — Мінск, 1980. — Іл. 33, 66.</ref>. Мяркуючы па адлюстраваннях, выкарыстоўвалі, відаць, браную і закладную тэхнікі ткацтва, розныя вышывальныя швы<ref name="ReferenceA">Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леанардавіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 308.</ref>.

У XVI—XVII стагоддзях ткацтва і вышыўка былі ўжо шырока развітымі рамёствамі. У дакументах гэтага перыяду ёсць матэрыялы па ткацтве беларусаў. У апублікаваных матэрыялах Віленскай археаграфічнай камісіі ёсць паведамленні пра тканіны і тканыя вырабы хатняй вытворчасці<ref name="БНТ"/>.
[[Файл:1648-1650. Нараджэнне Маці Боскай.jpg|250px|міні|На іконе «[[Нараджэнне Маці Божай (Ляхаўцы)|Нараджэнне Маці Божай]]» ([[Ляхаўцы (Маларыцкі раён)|Ляхаўцы]], 1648—1650. Служанкі намаляваны ў строях беларускіх сялянак — [[андарак]]ах, кужэльных [[сарочка]]х і [[гарсэт]]ах са шнуроўкай.]]
Ткацтва ў Беларусі займала значнае месца ў народнай гаспадарцы. У XVI—XVII стагоддзях ткацтва з сялянскага промысла пачынае перарастаць у гарадское рамяство. У некаторых гарадах і мястэчках узнікаюць ткацкія цэхі. У 1605 годзе такі цэх узнік у [[Слонім]]е. Яго далейшае існаванне пацвярджаецца граматамі 1609 і 1679 гадоў. У 1652 годзе ткацкі цэх быў арганізаваны ў мястэчку [[Капыль|Капылі]]. Аб ім упамінаецца ў граматах канца XVII — пачатку XVIII стагоддзяў<ref>Россия. Полное географическое описание нашего Отечества : настольная и дорожная книга для русских людей / под ред. {{нп3|Веніямін Пятровіч Сямёнаў-Цян-Шанскі|В. П. Семенова|ru|Семёнов-Тян-Шанский, Вениамин Петрович}}; под общ. рук. П. П. Семенова и В. И. Ламанского; [предисл. В. Семенова]. — СПб. : А. Ф. Девриен, 1899—1914. — С 5-го т. : под ред. В. П. Семенова-Тян-Шанского и под общ. рук. П. П. Семенова-Тян-Шанского и В. И. Ламанского. Т. 9 : Верхнее Поднепровье и Белоруссия : [Смоленская, Могилевская, Витебская и Минская губернии] / сост. В. П. Семенов [и др.]. — 1905. — VIII, 619, [1] с., [14] л. ил., карт. : ил. — Библиогр. : с. 575—582. — Указ. геогр. назв., имен личных и предметов, встречающихся в тексте: с. 583—619. С. 527 и последующие.</ref>.

Паралельна развівалася феадальная эксплуатац��я працы прыгонных ткачоў. У феадальных маёнтках і манастырах ствараюцца ткацкія майстэрні, заснаваныя на працы прыгонных{{sfn|Якуніна|1960|с=23}}. Буйнымі цэнтрамі ткацтва становяцца [[Дуброўна]], [[Пагост Загародскі]], [[Клецк]] і іншыя. Аб’яднаны цэх ткачоў і рамеснікаў іншых спецыяльнасцей быў у [[Слуцк]]у, у 1652 годзе ткацкі цэх быў арганізаваны ў [[Капыль|Капылі]], у 1605 годзе — у [[Слонім]]е, у 1686 годзе — у [[Мір (Карэліцкі раён)|Міры]], пад 1777 годам згадваецца цэх у [[Гродна|Гродне]], а [[мінск]]і існаваў аж да 1870-х гадоў<ref name="Сахута"/>.

Феадалы-прадпрыемцы ў пагоні за кваліфікаванай рабочай сілай дзейнічалі прымусам. Найбольш багатыя выкрадалі прыгонных ткачоў у больш слабых суседзяў або запрыгоньвалі свабодных. У 1568 годзе Андрэй Ціханоўскі, напрыклад, скардзіўся ў Слонімскі земскі суд на Мікалая Сапегу, які напаў на яго маёнтак і выкраў ткачых<ref>«Беларусь», 1947, № 3 (артыкул «Ткацтва на Беларусі»).</ref>. Звесткі пра падобныя выпадкі можна знайсці і ў XVIII стагоддзі ў актах літоўскага трыбунала{{sfn|Якуніна|1960|с=23}}.

Прыгонныя ткачы выраблялі тонкія палотны, узорныя тканіны, [[абрус]]ы, [[дыван]]ы і іншае. Аднак тэхніка ткацтва была даволі трывіяльная. Усё рабілася на простых ручных станках. На іх ткалі грубыя і тонкія палотны, дзяругу і ўзорныя тканіны. Якасць вырабу моцна залежала ад умення і майстэрства самой ткачыхі{{sfn|Якуніна|1960|с=23}}.

Ужо ў Сярэдневякоўі склаліся асноўныя тыпы адзення і іншых тканых вырабаў, былі выпрацаваны віды арнаментыкі, якія дайшлі аж да XX стагоддзя, замацаваліся многія іх назвы. Вось характэрнае апісанне тканых вырабаў аднаго з двароў XVI стагоддзя на Миншчыне<ref name="ReferenceA"/>:

{{quotation|…Шубка [[Сукно|сукна]] простого, [[Кажух|кожушок]], мятлик<ref>[https://verbum.by/esbm/miatlik Мятлік]</ref>, подушки пуховые, перина, [[Коўдра|колдро]] мухояровое, коберцы<ref>[https://verbum.by/hsbm/koberets Каберац]</ref> черные простые, кошули — 15, фартухи — 5, полог, простыни, [[абрус]]ы — 15, серветы — 14, ручники простые — 7…||Акты Виленской археографической комиссии. — Вильна, 1887. — Т. 14. — С. 347, 365, 415}}

=== Беларускае ткацтва ў часы Расійскай імперыі ===
[[Файл:Музей старажытнабеларускай культуры 33.jpg|250px|міні|Прасніцы першай паловы XX стагоддзя. [[Музей старажытнабеларускай культуры]]]]
Пры заняпадзе ільнаткацтва ў еўрапейскіх краінах, дзе тэкстыльная вытворчасць ручнога ткацтва была выцесненая машыннай мануфактурай у XVIII стагоддзі, ткачы-рамеснікі ў пошуках заробкаў мігравалі на еўрапейскі ўсход — у Польшчу і заходнія гарады сучаснай Беларусі<ref name="ІБТ"/>.

З архіўных крыніц вядома, што ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя прускія рамеснікі-ткачы перасяляліся ў [[Гродзенская губерня|Гродзенскую губерню]] і закладвалі тут ткацкія майстэрні. Запрашалі іх і мясцовыя памешчыкі, якія засноўвалі вотчынныя льняныя і суконныя мануфактуры. Імі вырабляўся досыць шырокі асартымент тканін для розных запатрабаванняў, у тым ліку і для вырабу ватных матрацаў, пасцельнай бялізны і іншых спальных рэчыў<ref name="ІБТ"/>.

У XIX стагоддзі мануфактурная вытворчасць занепадае, і хоць некаторыя ткацкія мануфактуры яшчэ працягвалі сваю дзейнасць, але ад стварэння ўнікальных мастацкіх вырабаў на заказ пераходзяць на выпуск больш таннай масавай прадукцыі, неабходнай у побыце сярэдняй шляхты і мяшчан<ref>Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леанардавіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 308—309.</ref>. Традыцыйнае народнае ткацтва заняпаду не зазнала, паколькі амаль цалкам бытавала ў сферы хатняй вытворчасці, а патрэба ў саматканых вырабах была пастаяннай. У сувязі з нізкай пакупніцкай здольнасцю беларускага сялянства прамысловвыя тканіны не маглі скласці сур’ёзнай канкурэнцыі саматканым. Наадварот, якраз з канца XIX стагоддзя назіраецца ажыўленне народнага ткацтва, узбагачэнне яго новымі ткацкімі тэхнікамі; набываюць пашырэнне новыя віды тканін, прыкметнае месца ў інтэр’еры народнага жылля пачынаюць займаць дэкаратыўныя вырабы, раней для народнага побыту не тыповыя<ref>Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леанардавіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 309—310.</ref>.

На канец XIX — пачатак XX стагоддзя самай распаўсюджанай і, можна сказаць, універсальнай была [[Чатырохнітовае ткацтва|чатырохнітовая тэхніка]]. З дапамогай чатырох нітоў і чатырох падножак вырабляліся тканіны самых розных узораў<ref name="МТ"/>. Таксама дастаткова шырока выкарыстоўвалася [[васьмінітовае ткацтва]], якое ў гэты перыяд мела шырокае распаўсюджанне па ўсёй тэрыторыі Беларусі, яе выкарыстоўвалі ў асноўным для абрусаў, радзей для ручнікоў<ref name="МТ"/>. Менш распаўсюджанай тэхнікай было шасцінітовае ткацтва, якое выкарыстоўвалі для вырабу посцілак, а пазней дарожак, то бок шчыльных тканін<ref name="МТ"/>.

=== Беларускае ткацтва ў XX стагоддзі ===

У пачатку XX стагоддзя шматнітовая тэхніка вырабу тканін становіцца яшчэ разнастайней. Атрымлівае распаўсюджанне ткацтва на 10, 12, 16 і больш нітах, аднак у асноўным у паўночна-заходняй і ў паўночнай частках Беларусі, у прыватнасці на Віцебшчыне, дзе, як вядома, ткацтва было даволі развіта<ref name="МТ"/>.

У гэты час у беларускіх гарадах праводзіўся шэраг разнастайных выставак, пераважна сельскагаспадарчага накірунку, якія звычайна дэманстравалі і вырабы рамеснікаў, саматужнікаў, народных майстроў, прычым найбольш багатыя і прадстаўнічыя раздзелы складалі якраз мастацкія тканіны. Інфармацыя з такіх выставак звычайна дэманструе захапленне народным ткацтвам. Так, пра выстаўку ў [[Слуцк]]у 1908 года гаворыцца: "Багата было розных добрых тканін, зробленых рукамі вясковых кабет беларускіх, у розныя рысункі. З воласці {{нп3|Цялядавіцкая воласць|Цялядавіцкай|d|Q125945729}}, [[Капыльская воласць|Капыльскай]], [[Пукаўская воласць (Слуцкі павет)|Пукаўскай]] было рознае палатно, [[абрус]]ы, [[Беларускія ручнікі|ручнікі]], [[Посцілка|капы]], спадніцы з лёну і воўны, паясы, [[Намітка|наміткі]], сукно на [[Бурнос (адзенне)|буркі]]… Малюнкі ўсе беларускага стылю<ref>[[Наша Ніва (1906)|Наша ніва]]. — 1908. — № 19.</ref>. Багацце разнастайных, цікавых узорамі і каларытам тканін адзначалася на выстаўцы ў [[Глыбокае|Глыбокім]] у 1913 годзе, пра якую наведвальнік адзываўся так: «Ткацкая глыбоцкая школа нічога новага не можа даць сялянкам, бо іх вырабы лепшыя»<ref>[[Наша Ніва (1906)|Наша ніва]]. — 1913. — № 21.</ref>. На выстаўцы ў [[Навагрудак|Навагрудку]] ў 1913 годзе, дзе было прадстаўлена 400 узораў ткацтва з васьмі валасцей, «вочы разбягаліся па сценах, завешаных тканінамі, коўдрамі, абрусамі работы навагрудскіх сялянак. Такога багацця малюнкаў і колераў рэдка калі здаралася бачыць»<ref>[[Наша Ніва (1906)|Наша ніва]]. — 1913. — № 38.</ref>.

Асабліва багата і разнастайна беларускае народнае мастацтва было прадстаўлена на саматужніцка-прамысловай выстаўцы ў [[Вільнюс|Вільні]] і 2-й Усерасійскай саматужніцкай выстаўцы ў [[Санкт-Пецярбург|Пецярбургу]] ў 1913 годзе. Тут дэманстраваліся сотні ўзораў адзення, разнастайных дэкаратыўных і абрадавых тканін з [[Вілейскі павет (Расійская імперыя)|Вілейскага]], [[Ашмянскі павет (Расійская імперыя)|Ашмянскага]], [[Лідскі павет (Расійская імперыя)|Лідскага]], [[Дзісенскі павет (Расійская імперыя)|Дзісенскага]] і іншых паветаў паўночнага захаду Беларусі<ref>Каталог экспонатов, собранных кустарным комитетом Виленского общества сельского хозяйства: 2-я Всероссийская кустарная выставка. — СПб., 1913. — С. 13—19, 24—30.</ref>.

За савецкім часам ткачыхі і вышывальшчыцы пачалі кааперавацца ў артэлі, на 1929 год там працавала звыш 100 майстрых<ref>Лабачэўская, В. Зберагаючы самабытнасць / [[Вольга Аляксандраўна Лабачэўская|В. Лабачэўская]] //МБ — 1988. № 6. — С. 68.</ref>. Шэраг буйных ткацкіх і вышывальных арцеляў было створана ў 30-я гады: «1 Мая» ([[Слуцк]]), «8-га Сакавіка» ([[Бабруйск]], [[Віцебск]]), «20 год Кастрычніка» ([[Мінск]], [[Чачэрск]], [[Орша]]), «Чырвонае Палессе» ([[Хойнікі]]), імя Клары Цэткін ([[Карма]]), «Чырвоны тэкстыльшчык» ([[Талачын]]), «20 год ВЛКСМ» ([[Верхнядзвінск]]), «Полымя рэвалюцыі» ([[Бешанковічы]]) і іншыя<ref name="ЛЗС">Лабачэўская, В. Зберагаючы самабытнасць / [[Вольга Аляксандраўна Лабачэўская|В. Лабачэўская]] //МБ — 1988. № 6. — С. 69.</ref>.

Творы беларускага народнага ткацтва з поспехам дэманстраваліся на рэспубліканскіх, усесаюзных і міжнародных выстаўках у Мінску (1939), Маскве (1938, 1940), Парыжы (1925, 1937, 1939), Нью-Ёрку (1937, 1939) і іншых<ref name="ЛЗС"/>.

Пасля [[Вялікая Айчынная вайна|вайны]] былі адноўлены старыя артэлі і створаны новыя, у тым ліку ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] («Чырвоная вышывальшчыца» ў [[Полацк]]у, «Адраджэнне» ў [[Гродна|Гродне]], «8-га сакавіка» ў [[Пінск]]у і іншыя).

З сярэдзіны XX стагоддзя традыцыйныя тэкстыльныя тканіны інтэнсіўна выцясняюцца з побыту масавай прамысловай прадукцыяй.

Дасягненні беларускага народнага ткацтва не ўкараняліся сістэмна на беларускіх ткацкіх прадпрыемствах, у тым ліку і таму, што за савецкім часам там часта працавалі дасланыя па размеркаванні ў Беларусь спецыялісты з іншых краін, не знаёмыя з мясцовымі тэхнікамі<ref name="Сахута307">Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леанардавіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 313—314.</ref>. Да таго ж часта ў масавую вытворчасць беларускіх прадпрыемстваў заходзілі больш яркія і эфектныя ўзоры суседніх народаў, у прыватнасці ўкраінскія.

Пры гэтым захаванне традыцый разнастайных ткацкіх тэхнік, у тым ліку іх рэгіянальных асаблівасцяў, перайшло на шэраг дамоў рамёстваў, цэнтраў і школ ткацтва, кружкоў пры [[Дом культуры|дамах культуры]] і таму падобных. Там перадача ведаў часта ідзе ад дасведчаных майстрых старэйшага пакалення да маладзейшых аматараў ткацкага рамяства<ref name="Сахута307"/>.

== Сыравіна ==

Асноўным матэрыялам для ткацтва з’яўляўся [[Льняная тканіна|лён]], але пры раскопках знойдзены таксама фрагменты тканін, вырабленых з [[Шарсцяная тканіна|воўны]]{{sfn|Якуніна|1960|с=23}}.

У канцы XIX — пачатку XX стагоддзяў асноўнай сыравінай для вырабу тканін у хатніх умовах у беларусаў былі кудзелістыя расліны і авечая воўна<ref name="БНТ"/>. З кудзелістых раслін найбольш пашыранымі былі [[лён]] і [[каноплі]]<ref name="БНТ"/><ref name="Башк">[http://lib.a-grande.ru/kostum.php#n8 Беларускі нацыянальны касцюм] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20101206110300/http://lib.a-grande.ru/kostum.php#n8 |date=6 снежня 2010 }} {{ref-ru}}</ref><ref name="Трад">[http://ytec.ru/Gorodok/Gorodok_etnograph_2.html Традыцыйнае адзенне] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111118012610/http://www.ytec.ru/Gorodok/Gorodok_etnograph_2.html |date=18 лістапада 2011 }}</ref>, але часам згадваюцца дамешкі мачала з лыка<ref name="Дучыц6"/>, а таксама вырабы з крапівы.

=== Лён ===
{{main|Ільновалакно}}
[[Файл:Flachs_2009.jpg|міні|250пкс|Ільновалакно]]

Знаходкі археолагаў сведчаць пра бытаванне льнянога адзення ў эпоху жалезнага веку з [[VII стагоддзе да н.э.|VII стагоддзя да н.э.]] На тэрыторыі Беларусі паводле археолагаў лён быў вядомы з [[II стагоддзе да н.э.|II стагоддзя да н.э.]]<ref>ьноводство Белоруссии и перспективы его развития / [[Яфрэм Яўсеевіч Сакалоў|Е. Е. Соколов]]. — Минск : Ураджай, 1974. — 133, [2] c. : ил., табл. ; 21 см. — Библиография: с. 126―134. — 6550 экз. — (В переплете) : 31 к. — С. 6</ref> Летнія комплексы як жаночага, так і мужчынскага адзення амаль цалкам шыліся з даматканага палатна{{sfn|Лён|2009|с=78}}. У культуры беларусаў лён меў высокі сакральны статус. Ён надзяляўся магічнымі ахоўнымі ўласцівасцямі, таму белае ільняное палатно суправаджала беларуса ад нараджэння да смерці{{sfn|Лён|2009|с=78}}.

Сцёблы лёну выдзіраюць з каранямі з зямлі. Пасля гэтага іх замочваюць і апрацоўваюць на {{нп3|Трапальная машына|трапальных машынах|uk|Тіпальна машина}} для атрымання валакна. Да распаўсюджвання машын сцёблы лёну здрабнялі і [[Трапанне|трапалі]] ручным прыстасаваннем — {{нп3|Церніца (прылада)|церніцай|uk|Терлиця (знаряддя)}}. Атрыманае валакно апрацоўваецца {{нп3|Часанне|часаннем|uk|Чесання}}: цяпер на часальных машынах, у былыя часы — з дапамогай часалак. Атрыманую сыравіну называюць {{нп3|Кужаль|кужалем|uk|Кужіль}}, адходы — [[Кастра|кастрой]] і {{нп3|Пакулле|пакуллем|uk|Клоччя}}.

=== Воўна ===
{{main|Воўна}}
[[Файл:Wolle des Waldschafs.JPG|250px|міні|Авечая воўна]]
[[Авечая воўна]] сартавалася па колерах на белую, шэрую і чорную. Мяккасць прадзільнага матэрыялу і адсутнасць неабходнасці змочвання слінай ніткі падчас працы рабіла вытворчасць ваўняной пражы больш лёгкай, чым прадзенне лёну<ref name="МЯ">[[Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі|Никифоровский, Н. Я.]] [https://by.ethnology.ru/by_lib/nkfrvsk_01/graf/nkfrvsk_01.html?158 Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии и описание предметов обиходности // Этнографические данные. Витебск, 1895]. С. 149</ref>.

Найбольш якаснай сыравінай лічылася воўна старых [[Авечка свойская|авечак]], стрыжаных увосень. Веснавую воўну пралі для выкарыстання на [[андарак]]і, за асенняй доўгай воўны рабілі сукно і тканіну на мужчынскія [[нагавіцы]], асеннюю кароткую воўну выкарыстоўвалі для вытворчасці [[Валенкі|валенак]]<ref>[https://bydialects.org/dicts/narodnyja-skarby-2008-r/98 Воўна]</ref>. Таксама адрознівалі воўну, знятую са спіны — хрыбтовую, менш якаснай лічылася воўна з галавы і ног, а самая высакасортнай была «паяркавая воўна», знятая з маладых ягнят<ref name="ОШБ">[https://telarian.ru/?r=fibers&id=302 Обработка шерсти в белорусском народном ткачестве] {{ref-ru}}</ref>. Воўну сартавалі, мылі, сушылі, скублі, часалі на грабянях ці ваўначосках, пралі. Сукно ткалі на кроснах пераважна ў 4 {{нп3|ніты||mk|Ништи (ткаење)}}. Колер сукна залежаў ад колеру воўны. Белае сукно часам фарбавалі. Вытканую шарсцяную тканіну абавязкова [[Сукнаробства|валялі]]<ref>{{крыніцы/БелЭн|15|Сукнаро́бства|Буракоўская Н. І.|260}}</ref>.

[[Казіная воўна|Казіны]] і [[Трусіная воўна|трусіны пух]] выкарыстоўваліся рэдка для невялікіх рэчаў пры наяўнасці ў гаспадарцы коз і трусоў адпаведна<ref name="МЯ"/>.

Часцей за ўсё воўну выкарыстоўвалі толькі на [[Уток|ўток]], тканіны з чыстай воўны ў сялянскіх гаспадарках вырабляліся рэдка<ref name="ГМК">[[Ганна Мікалаеўна Курыловіч|Курыловіч Г. М.]] Беларускае народнае ткацтва. Мн., 1981</ref>.

=== Каноплі ===
{{main|Канаплянае валакно}}
[[Файл:Hennepvezel Cannabis sativa fibre.jpg|250px|міні|Канаплянае валакно]]
[[Каноплі пасяўныя|Каноплі]] ў якасці крыніцы тэкстыльнага валакна займалі значнае месца ў сялянскай гаспадарцы. Тут варта адрозніваць валокны ад мужчынскіх і жаночых каліў расліны. Летам адразу пасля апладнення жаночых раслін, так званага пылення, збіралі мужчынскія калівы, званыя маніцы, з якіх рабілі канапліну (зрэб’е) — тканіну вельмі падобную на ільняную, але больш порыстую. Канапліна мае лепшыя вода- і паветрапранікальныя якасці, чым ільняная, таму шырока прымянялася для пашыву мужчынскіх сарочак і нагавіц для працы, а таксама ніжняй бялізны. Жаночыя калівы збіралі восенню, пасля паспявання насення. Пасля доўгага вымочвання ў ручаях ці самаробных сажалках побач з імі, са сцёблаў канопель атрымлівалі [[Траста|трасту]], якую {{нп3|Дэкартыкацыя|мялі|ru|Декортикация (сельское хозяйство)}}, [[Трапанне|трапалі]] і {{нп3|Часанне валакністых матэрыялаў|вычэсвалі|ru|Чесание волокнистых материалов}}, а пасля гэтага [[Ручное прадзенне|пралі]]. З падобнага валакна атрымлівалі вяроўкі рознага прызначэння, ад аборак для лапцей да [[Гужы|гужоў]] і цяжоў для вупражы. У пасевах суадносіны мужчынскіх і жаночых каліў прыкладна аднолькавыя, але мужчынскія маюць танчэйшае сцябло, таму доля іх ва ўраджаі валакна розная. Маніцы давалі толькі каля траціны ўсяго аб’ёму валокнаў з поля канопель, астатняе прыходзілася на матачныя сцёблы.

У цэлым каноплі як сыравіна для ткацтва не мела ў беларусаў шырокага распаўсюджання, хаця вырошчвалі яе даволі шмат, асабліва ў [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]], а таксама ў паўднёва-ўсходніх раёнах [[Мінская губерня|Мінскай губерні]], адкуль яна вывозілася і за мяжу<ref>[https://telarian.ru/?r=fibers&id=312 Обработка конопли в белорусском народном ткачестве] {{ref-ru}}</ref>.

== Падрыхтоўчыя работы ==

=== Прадзенне ===
{{main|Ручное прадзенне}}
[[Файл:Попрадкі, накід з Белавежскай пушчы, 1912 (мал. Антонія Каменьскага)..jpg|250px|left|thumb|[[Антон Іосіфавіч Каменскі|А. Каменьскі]]. «Попрадкі, накід з Белавежскай пушчы», 1912]]
Прадзенне — працэс вырабу нітак з воўны, кудзелі і іншых валакністых матэрыялаў<ref name="БНТ"/>.

Дзяўчаты і жанчыны пралі звычайна з лістапада да сакавіка ва ўсе дні тыдня, акрамя святаў і нядзель{{sfn|Лён|2009|с=8}}.

У Беларусі прадзенне было выключна жаночай справай. Зімовымі вечарамі дзяўчаты збіраліся на [[Вячоркі|попрадкі]]. На паўднёвым усходзе дамаўляліся з адным ці некалькімі гаспадарамі і за пэўную плату хадзілі прасці ў іх хаты на працягу усёй зімы. Навучаць дзяўчатак прадзенню пачыналі недзе з 7-8 гадоў, спачатку з нізкаякаснага валакна, а тады і з кужалю{{sfn|Лён|2009|с=8}}.

Асноўнымі прыладамі прадзення былі [[прасніца]] (прасліца, потась), [[верацяно]] і [[Калаўрот|самапрадка]] (самапраха, калаўрот, каўрыдак){{sfn|Лён|2009|с=8}}.

=== Фарбаванне пражы ===
[[Файл:Тканіны і ніткі, беларускае народнае ткацтва.JPG|250px|міні|Ручнік і афарбаваная пража. [[Слуцкі этнаграфічны музей]]]]
Фарбаванне пражы і палатна вядомае з глыбокай старажытнасці. У XVIII стагоддзі ў традыцыйным ткацтве карысталіся фарбавальнікамі мясцовага паходжання: настоямі траў, кары, лісця дрэў і балотнай руды<ref name="ЭБ">Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэд.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989.</ref>. Сярод раслін, што прымяняліся, згадваюцца {{bt-bellat|талакнянка|Arctostaphylos}}, {{bt-bellat|бяроза|Betula}}, {{bt-bellat|крушына|Frangula}}, {{bt-bellat|палын|Artemisia}}, {{bt-bellat|дзераза|Lycopodium}}, {{bt-bellat|ажына|Rubus caesius}}, {{bt-bellat|пырнік|Elytrigia}}, {{bt-bellat|трыпутнік|Plantago}}, {{bt-bellat|бузіна|Sambucus}}, {{bt-bellat|хвошч|Equisetum}}, {{bt-bellat|ядловец|Juniperus}}, ягады {{bt-bellat|Чаромха звычайная{{!}}чаромхі|Prunus padus}}, {{bt-bellat|таполя|Populus}}, {{bt-bellat|шчаўе конскае|Rumex confertus}}, {{bt-bellat|во��ьха|Alnus}}, {{bt-bellat|мацярдушка|Origanum}} і іншыя{{sfn|Лазука|2015|с=161}}<ref>[https://telarian.ru/?r=decor.dyeing&id=300 Способы крашения в белорусском народном ткачестве] {{ref-ru}}</ref>.

З канца XIX — пачатку XX стагоддзяў даволі шырокае распаўсюджанне атрымалі хімічныя фарбавальнікі, якія да XX стагоддзя цалкам выцеснілі раслінныя<ref name="БНТ"/>.

=== Снаванне ===

{{main|Снаванне}}
[[Файл:«Smolensk Linen» museum - 020.jpg|250px|міні|Снаванне на сцяне ў экспазіцыі музея «{{нп3|Смаленскі лён (музей)|Смаленскі лён|ru|Смоленский лён (музей)}}»]]
[[Снаванне]] — размяшчэнне пражы такім чынам, каб у час ткання аснова дзялілася на верхні і ніжні рады з утварэннем зева. Падчас снавання вызначалася таксама даўжыня і шырыня будучай тканіны. Вядомы тры спосабы снавання: на сцяне, на раме і на вярчальнай снавалцы<ref name="БНТ"/>.

Перад навіваннем асновы ніткі {{нп3|Шліхтаванне|падрыхтоўвалі|ru|Шлихтование}} адмысловым чынам для надання ім большай трываласці<ref>[https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%BA Народныя скарбы. Дыялекталагічны зборнік (2008). Л. П. Кунцэвіч]</ref>.

У славян часцей за ўсё снавалі на сцяне, у якую ўтыкалі калкі. Выкарыстоўвалася і пераносная снавальная рама і, радзей, вярчальная снавалка<ref name="БНТ"/>.

Пасля заканчэння снавання [[Аснова (ткацтва)|аснову]] здымалі з калкоў і спляталі ў касу (пляцёнку, плётку). Розныя прылады і прыстасаванні для снавання мелі назву снавалка, снавадла, снавідла, снулля, снулька, снульня, снуўля, снуйка<ref>[https://verbum.by/?q=%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B0 Снавадла]</ref> ці снуйня<ref>[https://bydialects.org/dicts/narodnyja-skarby-2008-r/101?hl=%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%86%D1%8C Калок]</ref>.

== Прылады ткацтва ==

=== Дошчачкі ===
[[Файл:Tabliczka alt.svg|left|150px|thumb|Віды дошчачак]]
{{main|Ткацтва на дошчачках}}

[[Ткацтва на дошчачках]] — адзін з самых старых спосабаў вырабу тканага палатна. Дошчачкі гэта невялікія плоскія фігуры з дрэва, на Беларусі найчасцей квадраты памерам 10 на 15 см, з адтулінамі па чатырох вуглах. Такая прылада выкарыстоўвалася для ткацтва паясоў<ref>{{кніга
|аўтар          = Лебедева Н. И. 
|частка         = Прядение и ткачество восточных славян в XIX - начале XX в.
|загаловак      = Восточнославянский этнографический сборник
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = М.
|выдавецтва     = 
|год            = 1953
|том            = 
|старонкі       = 493
|старонак       = 
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}.</ref><ref>{{кніга
|аўтар          = Селівончык Вера
|частка         = 
|загаловак      = Ткацтва на дошчачках. Практычны дапаможнік(Майстроўня).
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = Медысонт
|год            = 2009
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 64
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}</ref><ref>[http://uzor.iatp.by/html/tehnology1.html ТКАЦТВА НА ДОШЧАЧКАХ. Інструменты і матэрыялы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120330001836/http://uzor.iatp.by/html/tehnology1.html |date=30 сакавіка 2012 }}</ref>.

Фундаментальны прынцып — паварочваць дошчачкі, каб падняць выбраныя наборы нітак у аснове. Дошчачкі можна бесперапынна паварочваць у адным накірунку як пачак, паварочваць паасобку для стварэння ўзораў або паварочваць пэўную колькасць разоў «наперад» і столькі ж разоў «назад».

=== На ніту ===
[[Файл:Дошка з цвікамі для снавання валожынскага пояса.jpg|міні|250px|Дошка з цвікамі, на якой снуюць пояс]]
{{main|Ткацтва на ніту}}
Традыцыйна пояс снуюць на адмысловай дошцы з цвiкaмi, часам з гэтай мэтай выкарыстоўваюць штыкетнік плота. Спосаб снавання паясоў i вырабу прыстасаванняў для ткацтва, якім валодаюць рамесніцы з Валожыншчыны, у некаторых дэталях адрозніваецца ад спосабаў, зафіксаваных у іншых рэгіёнах Міншчыны. Як і іншых раёнах, аснова пры снаванні паясоў падзяляецца з выкарыстаннем чынавых цвікоў, але на Валожыншчыне гэтая аснова не прывязваецца да нерухомага прадмета з мэтай нацяжэння, а замацоўваецца на тaлii i выцягнутай назе ткачыхі, што дазваляе ткаць там, дзе няма зручнага прадмета для мацавання асновы.

У 2013 годзе традыцыя ткацтва паясоў «на ніту» атрымала статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці<ref>[https://www.living-heritage.by/nks/2087/ Інвентар НКС: Традыцыя ткацтва паясоў у Валожынскім раёне]</ref> і была ўключана ў [[Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь]].

=== Бердзечка ===

{{main|Бердзечка }}
[[Файл:Бердо и принцип его работы.jpg|left|150px|thumb|Прынцып працы бёрда]]
[[Бердзечка]] — прыстасаванне для ручнога ткацтва, род грэбня. Вядома са старажытных часоў. Можа быць выкарыстана для стварэння нешырокай тканай паласы. На бёрдзе можна вырабіць [[пояс]], нешырокі [[ручнік]], [[абрус]]ы і да т. п.

Бердзечка ўяўляе сабой плоскую дошчачку, у якой зроблена некалькі дзесяткаў падоўжных шчылін. У кожным «слупку», падзеленым на дзве шчыліны, зроблена адтуліна. Такіх адтулін можа быць — па вертыкалі — ад аднаго да трох, што дазваляе ўскладняць ўзор, працуючы з ніткамі розных колераў.

Пры стварэнні палатна ў бердзечка забэрзваюцца ніткі — як у падоўжныя шчыліны, так і ў «слупковыя» адтуліны. Затым бердзечка перамяшчаецца уверх-уніз. Ніткі ў падоўжных шчылінах застаюцца на месцы, а ніткі, якія забэрзаны у адтуліны, ссоўваюцца ўверх ці ўніз. За кошт гэтага ствараецца «зеў» — прамежак паміж ніткамі [[Аснова тканіны|асновы]]. У гэты «зеў» забэрзваецца нітка [[уток|ўтка]] — рукамі ці з дапамогай [[чаўнок|чаўнака]]. Такім чынам ствараецца палатно тканіны або пояса.

=== Кросны ===
[[Файл:LoomBelarus.JPG|250px|thumb|{{нп3|Беларускія кросны||ru|Белорусские кросны}}]]

{{main|Беларускія кросны}}
[[Файл:Weaving shuttle 0027.jpg|thumb|250px|Чаўнок. [[Віцебская вобласць]].]]
На [[Беларусь|Беларусі]] асноўны тып кроснаў уключае: ставы — драўляны каркас, на якім збіраюць канструкцыйна важныя вузлы станка; навоі — 2 драўляныя валы, на адзін з якіх навіваюць ніткі асновы, а на другі намотваюць палатно; {{нп3|ніты||mk|Ништи (ткаење)}}, або нічальніцы, — надзетыя радамі на 2 паралельныя пруткі (верхні і ніжні) ніцяныя завесы, праз якія працягваюць ніткі асновы (ад колькасці нітоў залежыць узор тканіны); бёрда — прыстасаванне для прыбівання уточнай ніткі, якое складаецца з тонкіх вузкіх пласцінак накшталт грабеньчыка з 2 спінкамі і ўкладваюцца ў набіліцы, панажы, калёсцы, чапёлкі — рычагі і блокі для прывядзення ў рух нітоў. Пры націсканні на панажы, прывязаныя да іх {{нп3|ніты||mk|Ништи (ткаење)}} разыходзяцца і ўтвараюць у аснове зеў, праз які пракідваюць {{нп3|Чаўнок (ткацтва)|чаўнок||Shuttle (weaving)}} з навітым на {{нп3|Цэўка|цэўку||Pirn}} [[Уток|утком]].
<!--==== Запраўка кроснаў ====-->

== Віды ткацтва ==

У традыцыйным беларускім ткацтве разглядаюць аднатоннае ткацтва і розныя варыяцыі [[Узорыстае ткацтва|ўзорыстага ткацтва]]. Па спосабе стварэння арнаменту ва ўзорыстым ткацтве адрозніваюць [[Закладное ткацтва|закладное]]<ref>{{Cite web |url=http://www.gants-region.info/index/zakladnoe_tkactva/0-2432 |title=Закладное ткацтва |access-date=10 верасня 2024 |archive-date=10 верасня 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240910085416/http://www.gants-region.info/index/zakladnoe_tkactva/0-2432 |url-status=dead }}</ref>, [[Бранае ткацтва|бранае]]<ref name="Этн"/>, [[Выбарнае ткацтва|выбарнае]]<ref name="Выбарнае"/> і [[Пераборнае ткацтва|пераборнае]]<ref>[https://heritage.gov.by/catalog/zakladnaia-tekhnika-tkatctva-chyrvona-belykh-rushnikou Закладная тэхніка ткацтва чырвона-белых рушнікоў]</ref> ткацтва. Асобна вылучаюць узорыстае [[шматнітовае ткацтва]], якое адпаведна колькасці выкарыстаных {{нп3|ніты|нітоў|mk|Ништи (ткаење)}} завецца [[Чатырохнітовае ткацтва|чатырохнітовае]], [[Васьмінітовае ткацтва|васьмінітовае]] і гэтак далей<ref>[https://slounik.org/153146.html Ткацтва]</ref>.

=== Бранае ткацтва ===
[[Файл:Belarusian traditional folk belts - 2016 AD.jpg|250px|міні|Беларускія паясы]]
{{main|Бранае ткацтва}}

Бранае ткацтва — адна з самых старажытных і пашыраных тэхналогій узорыстага ткання ў Беларусі<ref name="Сахута318">Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леанардавіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 318.</ref>. Уся тая арнаментальная разнастайнасць, якой вызначаюцца традыцыйныя [[беларускія ручнікі]], [[абрус]]ы, [[Беларускі нацыянальны касцюм|адзенне]] і іншыя вырабы бытавога, абрадавага і дэкаратыўнага прызначэння, дасягнута якраз бранай адна-, але часцей — двухуточнай тэхнікай тэхнікай<ref name="Сахута318"/>.

У канцы XIX стагоддзя адным з самых распаўсюджаных на Беларусі відаў ткацтва было бранае двухуточнае ткацтва, якое шырока ўжывалася для ўпрыгожвання [[Беларускі нацыянальны касцюм|народнага адзення]], [[Беларускія ручнікі|ручнікоў]], [[абрус]]аў<ref name="Этн">{{Cite web |url=http://www.gants-region.info/index/branae_tkactva/0-1895 |title=Бранае ткацтва |access-date=10 верасня 2024 |archive-date=10 верасня 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240910085417/http://www.gants-region.info/index/branae_tkactva/0-1895 |url-status=dead }}</ref>.

Па вонкавым выглядзе браныя тканіны нагадваюць вышыўку {{нп3|Шоў наперад іголкай|наперад іголкай|uk|Шов уперед голку}}: і там і тут каляровая нітка праходзіць то зверху, то знізу палатна, не ўключаючыся ў палатнянае перапляценне<ref name="ВУТ">[https://telarian.ru/?r=decor.patternweaving&id=648 Виды узорного ткачества. Браное ткачество] {{ref-ru}}</ref>. Браны ўзор у тканіне злёгку рэльефны: у тым месцы, дзе ўзорысты ўток робіць насціл з правага боку, там ён узвышаецца над тканінай дзякуючы сваёй таўшчыні, а там, дзе ён хаваецца на выварат, атрымліваецца паглыбленне<ref name="ВУТ"/>. Гэтым браны ўзор адрозніваецца ад [[Закладное ткацтва|закладнога]], зусім гладкага, нерэльефнага<ref name="ВУТ"/>.

Арнаме��т беларускіх браных двухуточных тканін вызначаецца перавагай чырвонага колеру, дакладнай распрацоўкай геаметрычных матываў<ref name="Этн"/>. Арнаментальныя матывы браных тканін досыць разнастайныя, але ў цэлым геаметрычныя або моцна геаметрызаваныя: дробныя шашачкі, слупкі, трохкутнікі, ромбы, крыжападобныя фігуры, васьміканцовыя разеткі і іншыя<ref name="Сахута318"/>.

У беларускім ткацтве часам заміж звычайных пруткоў выкарыстоўваліся шнуркі (матузы). На «матузах» ткаць зручней, чым на прутках, паколькі пруткі маглі выпадаць з асновы. Ад колькасці «матузоў» залежала і складанасць узору. Чым больш «матузоў», тым, складаней узор. Напрыклад, тканіна, вырабленая на «адзiн, на два, на тры матузы», выконвалася адным утком i мела нескладаны геаметрычны ўзор — квадраты, прастакутнікі i iнш<ref name="БТБ">[https://telarian.ru/?r=decor.patternweaving&id=352 Браная техника в белорусском народном ткачестве] {{ref-ru}}</ref>.

=== Выбарнае ткацтва ===
[[Файл:Ручнік. Пачатак XX стагоддзя. в. Кукляны Пастаўскага раёна Віцебскай вобласці.jpg|250px|міні|[[Віцебскія ручнікі|Ручнік]]. Пачатак XX стагоддзя. в. [[Кукляны]] [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]]]
{{main|Выбарнае ткацтва}}

Выбарнае ткацтва ці перабіранне бытавала ў канцы XIX — пачатку XX стагоддзя на Гольмельшчыне і Віцебшчыне<ref name="Выбарнае">{{Cite web |url=http://www.gants-region.info/index/vybarnae_tkactva/0-2045 |title=Выбарнае ткацтва |access-date=10 верасня 2024 |archive-date=10 верасня 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240910085415/http://www.gants-region.info/index/vybarnae_tkactva/0-2045 |url-status=dead }}</ref>. Для выбарных тканін характэрны рэльефны ступеньчата-геаметрычны арнамент, утвораны насцілам узорнага ўтку на фонавае палатно. Па тэхніцы выканання выбарнае ткацтва падобна на [[Бранае ткацтва#Двухуточнае ткацтва|двухуточнае бранае ткацтва]]: узор перабіраецца на дошчачку-бральніцу і кожны атрыманы зеў фіксуецца спецыяльнымі матузкамі (паўнітамі) ззаду нітоў<ref name="Выбарнае"/>. Аднак у выбарным ткацтве ўзорны ўток закладваецца не па ўсёй шырыні тканіны, а асобнымі ўчасткамі (выбарна), што дае магчымасць больш свабодна кампанаваць узорныя элементы і рабіць больш разнастайнымі іх колеравую гаму<ref name="Выбарнае"/>.

Знешне выбарнае ткацтва нагадвае вышыўку па гатовай тканіне.

=== Закладное ткацтва ===

{{main|Закладное ткацтва}}

Закладныя тканіны (заклады) ткуцца ў 2 ці 4 {{нп3|ніты||mk|Ништи (ткаење)}} без якіх-небудзь дадатковых прыстасаванняў<ref name="ЭтнБел">{{Cite web |url=http://www.gants-region.info/index/zakladnoe_tkactva/0-2432 |title=Этнаграфія Беларусі: энцыклапедыя / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; рэдкалегія: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар) &#91;і інш.&#93;. — Мінск: БелСЭ, 1989. — 375 с. |access-date=10 верасня 2024 |archive-date=10 верасня 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240910085416/http://www.gants-region.info/index/zakladnoe_tkactva/0-2432 |url-status=dead }}</ref>. Закладное ткацтва адно з самых працаёмкіх, бо не выкарыстоўваецца {{нп3|Чаўнок (ткацтва)|чаўнок|uk|Човник (ткацтво)}}, але гэтая ж асаблівасць дае магчымасць свабодна камбінаваць колеры.

На беларускіх землях было найбольш пашырана на [[Гомельская вобласць|Гомельшчыне]], [[Віцебская вобласць|Віцебшчыне]] і [[Мінская вобласць|Міншчыне]]<ref name="ЭтнБел"/>. У пачатку XXI стагоддзя сустракаецца як выразны [[Капыльскае ткацтва|лакальны варыянт]] у ваколіцах в. [[Семежава]] [[Капыльскі раён|Капыльскага раёна]].

Для беларускага закладнога ткацтва характэрна традыцыйнае спалучэнне белага і чырвонага, часам з дабаўленнем чорнага колераў<ref name="ЭтнБел"/>. Кожны асобны матыў арнаменту пракладваецца ў аснову ўручную, што дае магчымасць выкарыстоўваць уточныя ніткі розных колераў<ref name="Сахута319">Беларускае народнае мастацтва / [[Яўген Міхайлавіч Сахута|Я. М. Сахута]]; (фота Я. М. Сахуты, [[Георгій Леанардавіч Ліхтаровіч|Г. Л. Ліхтаровіча]], [[Валерый Уладзіміравіч Харчанка|В. У. Харчанкі]]). ― Мінск : Беларусь, 2011. — 367 с. С. 319.</ref>. У выніку атрымліваюцца яркія, каларыстычна насычаныя, разнастайных малюнкаў кампазіцыі, паліхромны дэкор якіх звычайна аб’ядноўваецца і падкрэсліваецца глыбока чорным фонам асновы<ref name="Сахута319"/>. Посцілкі і дываны, вытканыя ў гэтай тэхніцы, найлепш адпавядаюць агульнаму характару традыцыйнага народнага жылля другой паловы XX стагоддзя<ref name="Сахута319"/>.

Імпарт і ўласная вытворчасць кілімаў, несумненна, аказалі ўплыў на фарміраванне мастацкай традыцыі [[Рагачоўскія ручнікі|рагачоўскіх]], [[Брагінскія ручнікі|брагінскіх]], [[Лоеўскія ручнікі|лоеўскіх ручнікоў]].

=== Ткацтва ў пуплы ===

{{main|Ткацтва ў пуплы}}

Пры вырабе тканін у падобнай тэхніцы спецыяльым кручком або тонкай спіцай уточная нітка выцягвалася ў патрэбных месцах, ствараючы узор з рэльефных кропак па тканіне. Яе называлі ткацтва ў пуплы, у вузлы, выцяганая ці пяцельчатая тэхніка<ref name="ГМК"/>. Мяркуецца, што яна з’явілася ў XVII стагоддзі, калі ў Расійскую імперыю праз Ноўгарад, Смаленск, Віцебск і Полацк пачалі вазіць замежныя ткані, у прыватнасці італьянскі аксаміт, аздоблены залатымі і срэбнымі петлямі<ref>[[Уладзімір Карлавіч Клейн|Клейн В. К.]] Путеводитель по выставке тканей VII—XIX вв. — М, 1926, с. 13.</ref>.

Падобнай тэхнікай ткацтва рабілі паясное адзенне, а таксама посцілкі.

=== Шматнітовае ткацтва ===
[[Файл:Тканіны ў Слуцкім этнаграфічным музеі 01 crop.jpg|250px|міні|Узоры шматнітовых тканін у Слуцкім этнаграфічным музеі]]
[[Файл:Лідскі гісторыка-культурны музей 006.JPG|250px|міні|Ручнікі ў шматнітовай тэхніцы ў [[Лідскі гісторыка-мастацкі музей|Лідскім гісторыка-мастацкім музеі]]]]
[[Файл:Даматканая посцілка ў тэхніцы шматнітовага ткацтва.jpg|250px|thumb|Даматканая ільняная посцілка ў тэхніцы чатырохнітовага двухуточнага ткацтва (дымка). Можна бачыць характэрнае негатыўнае адлюстраванне ўзору на адваротным баку]]
{{main|Шматнітовае ткацтва}}
Пры шматнітовым ткацтве ўзнікае магчымасць ствараць тканіны са складаным і разнастайным перапляценнем нітак [[Аснова (ткацтва)|асновы]] і [[Уток|ўтка]]<ref name="Много">[https://telarian.ru/?r=interweaving&id=347 Многоремизное ткачество] {{ref-ru}}</ref>. Перапляценне пры гэтым залежыць ад таго, як ніткі асновы прапускаюцца ў ніты і ад паслядоўнасці ходу па падножках («хадзіць па панажах»)<ref name="Много"/>. Тыпалагічнай прыкметай шматнітовых тканін з’яўляецца перапляценне асновы і ўтка без выкарыстання дадатковага ўзорнага ўтка, геаметрычны арнамент з прамавугольных слупкоў ці «шашак», які складае адзінае цэлае са структурай тканіны, і двухбаковы пазітыўна-негатыўны характар узору<ref name="Лоб289">Белорусский народный текстиль : художественные основы, взаимосвязи, новации / О. А. Лобачевская. — Минск : Беларуская навука, 2013. — 527 с. : ил., цв. ил. ; 26 см. — Библиография: с. 492―515 (610 назв.). — 2000 экз. — ISBN 978-985-08-1638-2 (в переплете). С. 289</ref>.

Найбольш распаўсюджанымі шматнітовымі тэхнікамі ў Беларусі з’яўляюцца [[Шматнітовае ткацтва#Чатырохнітовае ткацтва|чатырохнітовае]] і [[Шматнітовае ткацтва#Васьмінітовае ткацтва|васьмінітовае ткацтва]], а тканіны, атрыманыя з дапамогай іх выкарыстання часцей за ўсё называюць [[Дымка (даматканка)|дымкамі]]<ref>[[Вера Іванаўна Селівончык|Селивончик, В. И.]] Возрождение ремесла : пособіе по руч. узор. ткачеству / В. И. Селивончик [[Марыя Мікалаеўна Віннікава|М. Н. Винникова]]. — Минск : Полымя, 1993. — 144 с. С. 68, 74.</ref>.

Шматнітовыя тканіны сустракаюцца на тэрыторыі Беларусі нераўнамерна і спосаб іх выканання, характар узораў маюць рэгіянальныя адрозненні<ref name="Лоб289"/>. Найбольш шырока распаўсюджаны шматнітовыя тканіны на поўначы, паўночным захадзе і ў цэнтральнай частцы Беларусі, дзе яны выконваліся на 4, 8, 10 або 12 нітах<ref name="Лоб290">Белорусский народный текстиль : художественные основы, взаимосвязи, новации / О. А. Лобачевская. — Минск : Беларуская навука, 2013. — 527 с. : ил., цв. ил. ; 26 см. — Библиография: с. 492―515 (610 назв.). — 2000 экз. — ISBN 978-985-08-1638-2 (в переплете). С. 290</ref>. Тут сустракаюцца ўзоры, вырабленыя на максімальна магчымай у сялянскім ткацтве колькасці нітоў — 16, 22 і 24<ref name="Лоб290"/>.

Для ўсходніх і паўднёвых раёнаў Беларусі характэрны не такія складаныя па арнаменту і спосабам выканання чатырох- і васьмінітовыя аднаўточныя і двухуточныя тканіны. Па мастацкаму рашэнню беларускія шматнітовыя тканіны блізкія, а часта ідэнтычныя народным тканінам суседніх [[Літва|Літвы]], [[Латвія|Латвіі]], усходніх раёнаў [[Польшча|Польшчы]]<ref name="Лоб290"/>.

== Апрацоўка гатовых тканін ==

=== Бяленне палатна ===
[[Файл:Wladyslaw Skoczylas Praczki.jpg|thumb|250px|{{нп3|Уладзіслаў Скачыляс||pl|Скочиляс, Владислав}}. «Прачкі»]]
[[Файл:Сержпутоўскі. Бяленне палатна ў беларусаў.webp|250px|thumb|[[Аляксандр Казіміравіч Сержпутоўскі|А. К. Сержпутоўскі]]. Бяленне палатна ў беларусаў у в. [[Вялікія Чучавічы|Чучавічы]]]]
Асноўны спосаб выбельвання палатна — гэта бяленне на сонцы. Тканіну змочвалі, клалі на камень і білі валькамі ці {{нп3|Пранік|пранікам|be-tarask|Пранік}}, у некаторых месцах тапталі нагамі<ref>Зафіксавана, напрыклад, у в. [[Бяляеўка (вёска)|Бяляеўцы]] [[Чачэрскі раён|Чачэрскага раёна]]</ref>. Пасля гэтага палатно рассцілаюць на лузе мокрым. З выбельваннем на сонцы злучаецца заленне палатна<ref name="ПІТ">[[Наталля Іванаўна Лебедзева|Лебедева, Н. И.]] [https://www.prlib.ru/item/721044 Прядение и ткачество восточных славян в XIX — начале XX в.] / Н. И. Лебедева. — [Москва : издательство АН СССР, 1956]. -С. 462—540 : ил.</ref>. Пры гэтым тканіну на ноч выкладваюць у катлы і заліваюць [[шчолак]]ам — растворам {{нп3|Дравесны ��опел|бярозавага попелу||Wood ash}} ў вадзе<ref name="ПІТ"/>.
Вядома таксама бучэнне палатна. Існуюць адмысловыя букі — {{нп3|жлукта||uk|Жлукто}} — выдзяўбаныя калоды без дна з дзвюма крыжападобна пакладзенымі перакладзінамі ў сярэдзіне. Палатно складваецца ў гэты бук, яго заліваюць кіпенем або шчолакам, пасля яго расцілаюць на лузе. Бучаць часам на беразе ракі, у гэтым выпадку ваду грэлі на вогнішчы<ref name="ПІТ"/>.

=== Глянцаванне шарсцяных тканін ===
{{main|Лашчэнне}}
Даматканае сукно дома ці на мануфактурах ласкавалі (аддавалі ў лоск) — надавалі яму гладкую паверхню поўным або частковым валяннем. У хатніх умовах змочаную цёплай вадой тканіну намотвалі на качулку і клалі на печ, або разасланы кавалак тканіны рассцілалі пад гарачы хлеб, каб пад ім яна прэла<ref>[https://bydialects.org/dicts/narodnyja-skarby-2008-r/98 Народныя скарбы. Дыялекталагічны зборнік (2008). Л. П. Кунцэвіч]</ref>.

Ва ўмовах прадпрыемства апрацоўка рабілася гарачай вадой і валкамі. Ласкаванне павышала вода- і гразенепранікальнасць тканіны, паляпшала яе вонкавы від, надавала бляск.

=== Валянне сукна ===
{{main|Валянне}}

У беларусаў быў вядомы такі спосаб валяння, як таўчэння сукна ў ступе таўкачом, а часам і нагамі<ref name="ПІТ"/>.

== Рэгіянальныя асаблівасці народнага ткацтва ==

=== Верхнядзвінскае ткацтва ===

{{main|Верхнядзвінскае ткацтва}}

=== Гродзенскае ткацтва ===

{{main|Гродзенскае ткацтва}}

[[Файл:Посцілка. Вёска Малая Воля Дзятлаўскага раёна.JPG|250px|thumb|Посцілка. Вёска [[Малая Воля]] Дзятлаўскага раёна]]
'''Гродзенскае ткацтва''' — народнае мастацкае [[узорыстае ткацтва|ўзорыстае ткацтва]] на [[Гродзеншчына|Гродзеншчыне]]. Паводле пісьмовых крыніц вядома з [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]]<ref>{{крыніцы/БЭ|5}}</ref>.

=== Капыльскае ткацтва ===

{{main|Капыльскае ткацтва}}

Распаўсюджана ў вёсках [[Капыльскі раён|Капыльшчыны]]. Вядомае з [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]]<ref>{{крыніцы/БелЭн|8}}</ref>.

=== Слуцкае ткацтва ===

{{main|Слуцкае ткацтва}}

Распаўсюджана на тэрыторыі [[Слуцкі раён|Слуцкага]] і суседніх [[Капыльскі раён|Капыльскага]], [[Салігорскі раён|Салігорскага]], [[Любанскі раён|Любанскага]] раёнаў [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. На яго аснове ў [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]] створана [[Слуцкая мануфактура шаўковых паясоў]], дзейнасць якой садзейнічата пашырэнню ў рэгіёне новых ткацкіх тэхнік і прыёмаў<ref>{{крыніцы/БЭ|15}}</ref>.

== Асноўныя віды вырабаў народнага ткацтва ==

=== Тканіны для адзення ===

{{main|Беларускі нацыянальны касцюм}}
[[Файл:Traditional summer clothing of Belarusian peasants - XIXth cent - Museum of Belarusian Folk Art.jpg|thumb|250px|Традыцыйнае верхняе летняе адзенне беларускіх сялян, XIX стагоддзе. [[Музей старажытнабеларускай культуры]]]]
У беларускім нацыянальным касцюме выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія вырабляліся ў хатніх умовах з лёну, канопель і воўны<ref name="Трад"/>. Пры вырабе адзення з ткацкіх тэхнік выкарыстоўваліся [[Бранае ткацтва|бранае]], [[Выбарнае ткацтва|выбарнае]], [[Закладное ткацтва|закладное]], [[Рамізнае ткацтва|рамізнае]], [[Пераборнае ткацтва|пераборнае]] і іншыя віды [[Узорыстае ткацтва|ўзорыстага]] ткацтва<ref name="ЭБ"/>. У многіх выпадках крой быў полікавы, гэта значыць, тканіна не разразалася, а адразу ткалася прастакутнымі палотнішчамі рознага памеру, якія потым злучаліся рознымі тэхнікамі, у тым ліку высокадэкаратыўнымі: простымі швамі, вывязанымі кручком карункамі, рознакаляровымі стужкамі і гэтак далей.

==== Рукавы і палікі для плечавога адзення ====
[[Файл:Traditional ornament on a woman summer clothing of Belarusian peasants in Slutsk district - XIXth cent - Museum of Slutsk Belts factory.jpg|left|250px|міні|Дэкор рукава жаночай кашулі [[Слуцкі строй|слуцкага строю]], [[XIX стагоддзе]]]]
Тканіны для [[Рукаў|рукавоў]] і палікоў адметныя багаццем дэкору, які ствараўся ў асноўным спосабам «затыкання», «ператыкання». Арнамент у такім выпадку атрымліваўся сугуба геаметрычным<ref name="ГМК"/>. Самы просты варыянт — гэта гладка затканныя палосы, якия ўтвараліся за конт уточных нітак пераважна чырвонага колеру. Тут выкарыстоўвалася тэхніка [[Шматнітовае ткацтва|двухнітовага ткацтва]]<ref name="ГМК"/>. Пры выкарыстанні [[Бранае ткацтва|бранай тэхнікі]] атрымліваўся больш складаны геаметрычны ўзор — палосамі, якія складаліся з ромбаў, зорачак, квадратаў, прамавугольнікаў. На ўсходзе Беларусі маглі камбінаваць [[Шматнітовае ткацтва|шматнітовую]] і браную тэхніку. У гэтым выпадку ўзор выконваўся пры дапамозе чатырох ці пяці нітоў і ўяўляў сабой ромбы, размешчаныя «адзін у адным». Звычайна такія рукавы называліся «рукаў у пяць калошак»<ref name="ГМК"/>.

Насычанасць дэкорам, багацце і формы ўзораў адрозніваліся рэгіянальна<ref name="ГМК"/>.

==== Паясное адзенне ====

===== Спадніцы =====

{{main|Андарак}}
[[Файл:Traditional summer woman clothing of Belarusian peasants - Malaryta District - XIXth cent - Museum of Belarusian Folk Art - back.jpg|thumb|250px|Традыцыйны [[маларыцкі строй|маларыцкі святочны сялянскі жаночы строй]] ([[Збураж|вёска Збураж]]), канец XIX ст. Спадніца ў палосы]]
[[Файл:Traditional summer woman clothing of Belarusian peasants - Staryya Darohi District - XIXth cent - Museum of Belarusian Folk Art - back.jpg|thumb|250px|Традыцыйнае святочнае верхняе летняе адзенне беларускіх сялянак (в. [[Дражна (Старадарожскі раён)|Дражна]] каля [[Старыя Дарогі|Старых Дарог]]), канец XIX ст. Спадніца ў клетку]]
Спадніцы шылі з [[Шарсцяная тканіна|шарсцяной]], паўшарсцяной і палатнянай тканіны. Адрозніваюць паліхромныя і аднатонныя тканіны. Сярод узорыстых пераважаюць паласатыя з прадольным і папярочным размяшчэннем палосаў, а таксама з узорам у клетку. Аднатонныя тканіны былі гладкімі і рэльефнымі<ref name="ГМК"/>.

Паласатыя тканіны вядомы па ўсёй тэрыторыі Беларусі, але больш сустракаліся на паўночным усходзе і ўсходзе. Яны ткаліся паліхромнымі з перавагай чырвонага колеру, а на захадзе — чорнага<ref name="ГМК"/>.

На поўдні тканіны з прадольнымі палосамі ткаліся двухнітовым ткацтвам, а на поўначы і ўсходзе — часцей трохнітовым, таму зваліся «трынітоўкамі». Калі для двухнітовых тканін характэрнае {{нп3|палатнянае перапляценне||pl|Splot płócienny}}, то ў трохнітовых асобныя палосы ткаліся ў выглядзе хвалістых ліній<ref name="ГМК"/>.

Ткані з папярочнымі палосамі выкарыстоўваліся на захадзе, у цэнтральны і ўсходніх раёнах і спарадычна сустракаліся на поўначы<ref name="ГМК"/>. Пры гэтым на ўсходзе яны былі двухнітовымі, радзей чатырохнітовымі [[Саржа|саржавага перапляцення]]. У цэнтральных раёнах нярэдка ніжняя паласа ткалася ўзорыстай з дапамогай [[Бранае ткацтва|бранай тэхнікі]]: «Ніз ператыкалі, а далей ткалі проста паскамі»<ref name="ГМК"/>.

Тканіны ў клетку былі распаўсюджаны па ўсёй Беларусі, ткаліся часцей за ўсё ў два колеры, напрыклад, чырвонага з чорным, пераважна ў двухнітовай тэхніцы<ref name="ГМК"/>.

Асобна вылучаюць тканіны ў тэхніцы шматнітовага ткацтва, на якіх уточнымі ніткамі ствараўся ўзор з невялікіх рэльефных ромбікаў і прамавугольнікаў. Яны зваліся «у кружочкі», «у крывулькі» і гэтак далей<ref name="ГМК"/>.

===== Нагавіцы =====
[[Файл:Kalinkovichskiy stroy Stamp 2011.jpg|250px|міні|злева|[[Калінкавіцкі строй]] на паштовай марцы. На хлопцы паласатыя нагавіцы, жанчыны ў клятчастых спадніцах]]
{{main|Нагавіцы}}

Нагавіцы з’яўляюцца адной з асноўных частак традыцыйнага мужчынскага [[адзенне|адзення]] беларусаў. Шыліся звычайна з аднатоннага ці шарачковага [[палатно|палатна]], са [[зрэбная тканіна|зрэбнай]] ці [[сукно|паўсуконнай]] тканіны, зімовыя — з цёмнага [[сукно|сукна]] ('''суко́ннікі''')<ref name=ram>[[Міхаіл Фёдаравіч Раманюк|М. Ф. Раманюк]]. Нагавіцы // {{крыніцы/Этнаграфія Беларусі}}</ref>.

Льняныя нагавіцы ткаліся ў 8 — 10, радзей у 12 пасмаў, часцей за ўсё [[Шматнітовае ткацтва|чатырохнітовай тэхнікай]] «у рады», «[[Ёлачка (ткацкі арнамент)|у ёлачку]]», часам з рэльефнай паверхняй у выглядзе невялікіх ромбаў ([[Гродзенская губерня|Гродзеншчына]]). У шэрагу месцаў [[Віцебская губерня|Віцебскай]], [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]], а таксама на поўначы [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] акрамя чатырохнітовых тканін шырока выкарыстоўваліся трохнітовыя, а на поўдні сустракаліся і двухнітовыя<ref name="ГМК"/>.

Часцей за ўсё шарсцяная і паўшарсцяная тканіны былі шэрага колеру, для святочных нагавіц бралі чорную ці карычневую тканіну. У шэрагу месцаў на ўсходзе і паўднёвым усходзе сустракаліся белыя нагавіцы, якія часцей насілі летам<ref name="ГМК"/>.

Насілі таксама і палатняныя нагавіцы ў палоску і клетку з характэрным чаргаваннем белай, шэрай, чорнай, часам сіняй пражы<ref name="ГМК"/>.

==== Фартухі ====

{{main|Фартух у беларускім народным касцюме}}

Пярэднікі ткаліся з палатняных і [[Шарсцяная тканіна|шарсцяных тканін]]. Даныя палявых даследаванняў паказалі, што найбольшы распаўсюд мелі фартухі з палатна<ref name="ГМК"/>.

Фон у палатняных тканінах меў гладкую паверхню і рабіўся ў тэхніцы [[Шматнітовае ткацтва|двухнітовага]], радзей чатырох- або васьмінітовага ткацтва<ref name="ГМК"/>. Шарсцяныя ткаліся аднатоннымі і безузорнымі. Асноўную ролю тут адыгрываў колер. На шарсцяных пярэдніках ствараўся узор у выглядзе паліхромных палос<ref name="ГМК"/>.

=== Тканыя галаўныя ўборы ===

==== Намітка ====
[[Файл:Smoliński Three women in folk costumes.jpg|міні|250px|[[Юзаф Смалінскі]]. Тры дзяўчыны ў народных касцюмах]]
{{main|Намітка}}

У першую чаргу варта згадаць жаночы галаўны ўбор намітку, вядомы беларусам з даўніх часоў. Тканіна для наміткі ткалася спецыяльная, з самых тонкіх нітак, палатняным перапляценнем ў два ніты<ref name="ГМК" />. Ніткі ўтка не прыбіваліся шчыльна адна да адной, таму гато��ае палатно нагадвала марлю. У якасці матэрыяла на Беларусі часцей за ўсё бралі лён, радзей каноплі. Гатовае палатно старанна адбельвалася. Гатовая намітка прадстаўляла сабой кавалак тканіны даўжынёй ад 2 да 3,5 м и шырынёй каля 45 — 50 см. Канцы яе, як правіла, упрыгожваліся нескладаным [[Бранае ткацтва|браным]], а часам і гладкім узорам у выглядзе дзвюх — трох, радзей адной чырвонай палоскі<ref name="ГМК" />.

==== Хустка ====
{{main|Хустка ў беларускім народным касцюме}}
[[Файл:Navahrudski Stroj stamp.jpg|250px|міні|[[Навагрудскі строй]] на паштовай марцы.]]
Даматканыя хусткі рабіліся [[Льняная тканіна|ільнянымі]], [[Шарсцяная тканіна|шарсцянымі]] і паўшарсцянымі<ref name="ГМК" />.

Льняныя даматканыя хусткі не мелі шырокага распаўсюду і адзначаны ў асноўным на поўдні Беларусі. Паўсядзённыя хусткі звычайна рабіліся са звычайнага тонкага палатна і аздабляліся толькі [[Махры|махрамі]]. Большасць льняных хустак ткаліся «у роскідку». Вытканы такім спосабам выраб быў мяккім, добра праўся і быў вельмі зручным у носцы<ref name="ГМК" />.

У адрозненне ад ільняных, шарцяныя і паўшарсцяныя хусткі былі распаўсюджаныя паўсюдна. Ад палатняных яны адрозніваліся не толькі якасцю, але і колерам, а таксама тэхнікай выканання. Яны былі цямнейшыя, нават серую і белую воўну фарбавалі ў чорны, карычневы ці сіні колер. Паколькі насілі іх у халоднае надвор’е, то ткалі іх чатырохнітовай тэхнікай з [[Саржа|саржавым перапляценнем]] у рубчыкі, шчыльнымі<ref name="ГМК" />. Да XIX стагоддзя хусткі часцей былі пашытымі, а з пачатку XIX стагоддзя з паляпшэннем ткацкіх станкоў у шэрагу месцаў іх сталі ткаць цэлымі з белай каймой. Невялікія хусткі памерам 80 × 80 см звалі канаплянкі, увяртанкі і іншыя, а вялікія хусткі памерам 1,5 × 1,5 м называліся апінанка, апіналка, апінаха, а часам і проста вялікая хустка<ref name="ГМК" />.

==== Шырынка ====
[[Файл:Beloruska zhenska nosija.jpg|250px|left|міні|Дзяўчына ў шырынцы. [[Калінкавіцкі строй]]]]
Шырынка — дзявочы ручніковы галаўны ўбор у выглядзе нешырокай палоскі, прыкладна 25 — 30 см, даўжынёй 75 — 80 см, затканая, як і намітка на канцах<ref name="ГМК" />.

=== Тканіны для вопраткі ===
[[Файл:Traditional winter clothing of Belarusian peasants - XIXth cent - Museum of Belarusian Folk Art.jpg|250px|thumb|Традыцыйнае верхняе зімовае адзенне беларускіх сялян (в. [[Гошча (Івацэвіцкі раён)|Гошча]] каля [[Івацэвічы|Івацэвічаў]]), XIX стагоддзе]]
Часцей за ўсё для вопраткі ткалі шарсцяныя ці паўшарсцяныя тканіны з натуральнай [[Авечая воўна|авечай воўны]], але часам і палатняныя<ref name="ГМК" />.

Сукно і паўсукно ткалася з захаваннем натуральнага колеру авечай воўны — белы, чорны, карычневы ці шэры — выключна [[Шматнітовае ткацтва|чатырохнітовай тэхнікай]] «у рады», «[[Ёлачка (ткацкі арнамент)|у ёлачку]]», што забяспечвала шчыльнасць і практычнасць гатовага вырабу<ref name="ГМК" />.

Палатно ткалася звычайна ў чатыры, тры, два, радзей ў шэсць нітоў<ref name="ГМК" />.

=== Паясы ===
[[Файл:Traditional man belts of Belarusian peasants in Slutsk district - XIXth cent - Museum of Slutsk Belts factory (Belarus).jpg|250px|thumb|Мужчынскія сялянскія паясы [[Слуцкі строй|слуцкага тыпу]], XIX ст. Тканыя на кроснах, на [[Ткацтва на ніту|ніту]], плеценыя, вітыя, тканыя на [[Ткацтва на дошчачках|дошчачках]], на [[Бердзечка|бердзечку]].]]
У народзе былі распаўсюджаны паясы з ільну ці {{нп3|Суканне|суканай|ru|Сучение}} воўны. Звычайна ў кожнай гаспадарцы ткаліся паясы жаночыя і мужчынскія, верхнія і ніжнія. Жаночыя ткаліся на «ніту», а мужчынскія — на звычайным ткацкім стане бранай тэхнікай на 3 — 6 — 8 дошчачках. Часам стан замяняўся калочкамі, забітымі ў сцяну або зямлю, на якія нацягвалася паясная аснова<ref name="Нікіфароўскі">''[[Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі|Н. Я. Никифоровский]]''. Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии. Витебск, 1895, стр. 23.</ref>.

Карыстаючыся такой няхітрай тэхнікай, беларуская ткачыха рабіла ўзорныя паясы, якія адзначаліся высокай якасцю. «У іншых паясоў узоры настолькі чыстыя і добрыя», — заўважае Нікіфароўскі, — «што цяжка верыцца ў ручную хатнюю вытворчасць паясоў»<ref>''[[Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі|Н. Я. Никифоровский]]''. Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии. Витебск, 1895, стр. 108.</ref>.

Паясы для верхняга адзення ткаліся з суканай воўны розных колераў — чырвоныя, чорныя і іншыя<ref>«Этнография», 1926, № 1 — 2, стр. 223</ref>.

Даўжыня мужчынскіх тканых паясоў была вельмі значнай — прыблізна адзін сажань (каля 2,20 м). Меркавалася два паясных абхваты і паўаршына на канцы. Шырыня пояса для верхняга адзення даволі ўмоўная — 1—1,5 вяршка<ref name="Нікіфароўскі" />.

=== Хатні тэкстыль ===

==== Абрусы ====
[[Файл:Belarus-SMFAL-House Interior-3.jpg|250px|міні|Абрус у [[Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту|Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту]]]]
{{main|Абрус}}
У канцы XIX — пачатку XX стагоддзя абрусы рабіліся дастаткова доўгімі — да 2 м, шырынёй ад 1,1 да 1,5 м, адпаведна даўжыні стала, разлічанага на вялікую сям’ю. Ткаліся з ільняной пражы, паўсядзённыя з больш грубай, чым святочныя<ref name="ГМК"/>.

Будзёныя абрусы ткалі чатырохнітовым ткацтвам, святочныя часцей за ўсё васьмінітовым. Малюнак ў іх рабіўся шэрым утком па белай аснове, узор геаметрычны<ref name="ГМК"/>.

У пачатку XX стагоддзя шырока сустракаліся абрусы, вытканыя ў 10, 12, 16 і болей нітоў. Для іх характэрныя геаметрычныя ўзоры. Радзей сустракаліся пяцінітовыя абрусы<ref name="ГМК"/>.

Абрусы ткалі і бранай тэхнікай на адным, двух, трох прутках. З пачаткам XX стагоддзя ўзоры ўскладніліся, паколькі іх сталі ткаць на 12, 16, 18 і болей дошчачках<ref name="ГМК"/>.

Таксама па ўсёй тэрыторыі сустракаюцца абрусы ў тэхніцы [[Ажурнае ткацтва|ажурнага ткацтва]]<ref name="ГМК"/>.

У [[Вялікая Айчынная вайна|пасляваенны час]] сталі вырабляць браныя абрусы на вялікай колькасці дошчачак. Таксама абрусы сталі меньшымі і квадратнымі<ref name="ГМК"/>.

==== Дываны ====
[[Файл:Беларускі арнамент. Дыван.png|250px|міні|Дыван]]
Дываны, у тым ліку тканыя, шырока распаўсюджаныя па Беларусі. Існуюць тры асноўныя віды тканых дываноў. Найбольш простымі з’яўляюцца дываны, вырабленыя рэмізнай тэхнікай, звычайна паласатыя, рабіліся на трох нітах<ref name="ГМК"/>. На поўдні характэрным тыпам з’яўляліся дываны ў закладной тэхніцы з раслінным або геаметрычным арнаментам «у пальцы». На захадзе сустракаліся дзвюхасноўныя дываны, або, як іх там называлі, суканыя. Арнамент — раслінны ў выглядзе круга ў цэнтры і паўторанага па краях<ref name="ГМК"/>.

==== Палавікі-ходнікі ====
[[Файл:Пружанскі палацык. Этнаграфічная зала. Ганчарства.jpg|250px|міні|Палавікі-дарожкі ў інтэр’еры музея «[[Сядзібна-паркавы ансамбль Швыкоўскіх (Пружаны)|Пружанскі палацык]]»]]
Дарожкі (палавікі, панамоснікі, хадуны, ходнікі) ткалі звычайным спосабом, выкарыстоўваючы ў якасці асновы ніткі з трывалага матэрыялу — канапляныя, льняныя, баваўняныя. Часам для асновы выкарыстоўвалі ільняную пражу, а для ўтка — розныя ласкуты. Звычайна метад ткацтва палавікоў прапаноўваў двухнітовую тэхніку, але сустракаліся таксама коўрыкі тканыя на трох і чатырох нітах. Для ткацтва палавікоў выкарыстоўваліся спецыяльныя [[Бёрда (ткацтва)|бёрды]] з больш вялікімі зубамі<ref name="ПДД"/>. Ткалі іх у папярочную ці прадольную палоску<ref name="ГМК"/>.

==== Пасцельнае ўбранне ====
[[Файл:Узда. Музей. Дом рамесніка (04).jpg|250px|міні|Комлекс хатняга тэкстылю ў інтэр’еры Дома рамесніка ва [[Узда|Уздзе]]: полаг, посцілка, падзор, навалачка, дыванок, ручнікі і сурвэткі]]
{{main|Навалачка|Насыпка|Полаг|Падзор (тэкстыль)|}}
Навалачкі шыліся з белай тканінай, вытканай часцей за ўсё бранай тэхнікай на «дзве» ці «тры дошкі»., а таксама з чатырохнітовай «радовай»<ref name="ГМК" />.

Насыпкі (напернікі) рабіліся з добра звалянага сукна<ref name="ГМК" />.

Полагі рабілі з белай ільняной тканіны, часта з простай двухнітовай, часам узорыстай чатырохнітовай. Ва ўсходніх раёнах Віцебшчыны бытавалі клятчастыя (сіні з белым) полагі<ref name="ГМК" />.

[[Падзор (тэкстыль)|Падзоры]] традыцыйна прадстаўлялі сабой тканую паласу ільняной тканіны, пазней пачалі рабіць і з баваўняных тканін.

Большасць пасцельнай бялізны рабілася белага колеру, што падкрэслівала яе гігіенічнасць<ref name="ГМК" />.

==== Посцілкі ====
[[Файл:Ткацтва ў Лідскім гісторыка-культурным музеі 07.JPG|250px|міні|Узоры посцілак у [[Лідскі гісторыка-мастацкі музей|Лідскім гісторыка-мастацкім музеі]]]]
{{main|Беларускія посцілкі}}
Паўсядзённыя посцілкі ткаліся з ільняной пражы ў два ці чатыры ніты<ref name="ГМК" />, часам нескладанай бранай тэхнікай<ref name="ГМК" />. Святочныя — паўсуконныя або суконныя. Яны вылучаюцца разнастайнасцю тэхнічных прыёмаў, арнаментыкай, а таксама каляровай гамай. Паводле формы посцілкі былі прамавугольныя (1,5—2,3 м даўжыні, 0,9—1,5 м шырыні) з двух (рэдка аднаго) кавалкаў тканіны з ільняных нітак (або аснова льняная, уток ваўняны). Традыцыйныя посцілкі ткалі ў 3—4 ніты або перабіранай ці шматнітовай тэхнікай ткацтва<ref name="ПДД">[https://samobytkultura.wordpress.com/%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%86i%D0%BB%D0%BAi-%D0%B4%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BAi/ Посцiлкi, дываны, дарожкi]</ref>.

==== Ручнікі ====
[[Файл:Калекцыя беларускіх рушнікоў, веткаўскі музей.jpg|250px|міні|Беларускія ручнікі]]
{{main|Беларускія ручнікі}}
Ва ўсходніх славян тканыя ручнікі мелі паўсядзённае, абрадавае і дэкаратыўнае прызначэнне.

===== Паўсядзённыя ручнікі =====

На ўсёй тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] пашыраны серабрыста-белыя, тканыя ў 2—3 ніты ручнікі, а таксама [[Узорыстае ткацтва|ўзорыстатканыя]], так званыя дэкаратыўныя, тканыя ў 4—8 (часам да 12) нітоў ручнікі, якія пашырыліся з узнікненнем [[Пераборнае ткацтва|пераборнай]] і [[Закладное ткацтва|закладной]] тэхнік ткацтва. Ручнікі ткаліся пераважна на [[кросны|кроснах]] у чатыры ніты ў «рады» і «[[Ёлачка (ткацкі арнамент)|ёлачку]]» і аздабляюць усімі традыцыйнымі тэхнікамі. Памеры беларускіх ручнікоў: даўжыня пераважна 1,5—3 м і шырыня 25—30 см.

Таксама сустракаліся васьмінітовыя, вытканыя прадольнымі поласамі ручнікі, якія выкарыстоўваліся на кухні, але часцей для такіх мэтаў выкарыстоўвалі ручнікі-трапкачы (скарачы), якія не ткаліся спецыяльна, а рабіліся з астаткаў палатна, у якіх незатканыя канцы завязвалі як махры<ref name="ГМК"/>. Утылітарныя ручнікі амаль не аздабляліся, толькі часам на канцах размяшчалі дзве — тры безузорныя палоскі чырвонага колеру<ref name="ГМК"/>.

===== Дэкаратыўныя ручнікі =====
[[Файл:Чырвоны кут у Слуцкім этнаграфічным музеі.JPG|250px|міні|Покуць у [[Слуцкі этнаграфічны музей|Слуцкім этнаграфічным музеі]]]]
З пункту гледжання тэхнікі вырабу дэкаратыўныя ручнікі можна падзяліць на [[Бранае ткацтва|браныя]], шматнітовыя, [[Закладное ткацтва|закладныя]] і камбінаваныя, то бок выкананыя [[Бранае ткацтва|бранай]] і [[Шматнітовае ткацтва|шматнітовай]] тэхнікай<ref name="ГМК"/>.

Выразнасць узору дэкаратыўнага ручніка падкрэсліваецца рытмічным чаргаваннем геаметрычных элементаў, а таксама камбінаваннем рознай пражы асновы і ўтку — адбелены і суравы [[кужаль]], кужаль і [[бавоўна]], бавоўна і каляровы [[шоўк]].

Падобныя ручнікі мелі важнае значэнне ў [[Абрады і звычаі беларусаў|абрадах]], у тым ліку асабліва значнае — у вясельным абрадзе, для якога дзяўчына рыхтавала вялікую колькаць ручнікоў рознага прызначэння з адпаведным арнаментам і дэкорам<ref name="ГМК"/>.

Ручнікі таксама мелі культавае значэнне<ref name="ГМК"/>. Іх выкарыстоўвалі не толькі ў [[Покуць|красным куце]] і храмах, але і [[Аброчныя тканіны|пакідалі]] на крыжах ля крыніц, дарог і таму падобнае.

== Вывучэнне беларускага ткацтва ==

Для этнографаў беларускае народнае [[ткацтва]] ўяўляе вялікую цікавасць, бо яно цесна звязана з гісторыяй народа і можа служыць каштоўным матэрыялам пры даследаванні этнічных працэсаў мінулага, этнакультурных узаемасувязяў беларусаў з іншымі народамі<ref name="БНТ"/>. Найбольш значны матэрыял па ткацтве Віцебшчыны змяшчаецца ў працы [[Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі|М. Я. Нікіфароўскага]] «Нарысы простанароднага жыцця-быцця ў Віцебскай Беларусі і апісанне прадметаў ужытку»<ref name="НПЖ">{{кніга
|аўтар          = [[Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі|Н. Я. Никифоровский]]
|частка         = 
|загаловак      = Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии и описание предметов обиходности
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://by.ethnology.ru/by_lib/nkfrvsk_01/graf/nkfrvsk_01_cont.html
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Витебск
|выдавецтва     = 
|год            = 1895
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}</ref>. У архіўных крыніцах ёсць звесткі аб распаўсюджанні і ўзроўні развіцця беларускага ткацтва ў XVII—XVIII стагоддзях<ref>Центральный исторический музей БССР, ф. 694, оп. 2, д. 2001, л. 21; д. 3137, лл. 33-35; д. 4975, л. 84; Государственный архив Минской области, ф. 333Ю hg. 1? l/ 30 и др.</ref>.

== Гл. таксама ==
* [[Музей традыцыйнага ручнога ткацтва Паазер’я]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* [[Ганна Мікалаеўна Курыловіч|Курыловіч Г. М.]] Беларускае народнае ткацтва. Мн., 1981
* {{крыніцы/БелЭн|15|Тка́цтва|Косціна І. У.|472}}
* {{крыніцы/ЭГБ|6-1|Тка́цтва||515}}
* {{крыніцы/Этнаграфія Беларусі|Тка́цтва|Віннікава М. М., [[Ганна Мікалаеўна Курыловіч|Курыловіч Г. М.]]|495—497}}
* {{Крыніцы/Якуніна. Слуцкія паясы}}
* {{Крыніцы/Лён}}
* {{Крыніцы/Лазука. Слуцкія паясы і еўрапейскі тэкстыль XVIII стагоддзя}}
* Рак, Р. П. Народнае ткацтва Бабруйскай акругi
* Руткоўскі, Е. С. «Шляхі развіцця саматужнага ткацтва ў БССР»
* Народнае мастацкае ткацтва Случчыны : [Альбом / Склад. [[Ніна Іванаўна Камсюк|Н. І. Камсюк]] ; Пад рэд. [[Адам Іосіфавіч Залескі|А. І. Залескага]]]. — Мн. : Дзярж. выд-ва БССР, 1959. — 11, [50] c. — 5000 экз. — 7 р.
* [[Наталля Іванаўна Лебедзева|Лебедева, Н. И.]] [https://www.prlib.ru/item/721044 Прядение и ткачество восточных славян в XIX — начале XX в.] / Н. И. Лебедева. — [Москва : издательство АН СССР, 1956]. -С. 462—540 : ил.

== Спасылкі ==
* [http://rh.by/by/23/200/179/ Сялянская хата ў малюнках. Кросны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160304212717/http://www.rh.by/by/23/200/179/ |date=4 сакавіка 2016 }} // «[[Рэгіянальная газета]]»
{{Commonscat|Weaving in Belarus}}
{{Беларускае народнае ткацтва}}
{{Беларускі нацыянальны касцюм}}
{{Беларускае народнае мастацтва}}
[[Катэгорыя:Беларускае народнае ткацтва| ]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Беларускае народнае ткацтва.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Беларускае_народнае_ткацтва"